Een symptoom is een klacht of (typisch) kenmerk van een ziekte of letsel (trauma). Het kan door een arts worden waargenomen in de vorm van een bevinding of door de patiënt zelf als klacht worden gerapporteerd. Een symptoom is de kleinste onderzoekseenheid die in de geneeskunde kan worden beschreven. Veel voorkomende symptomen zijn: hoest, koorts, keelpijn, spierpijn en hoofdpijn. De term ‘symptoom’ is afgeleid van het Oudgrieks σύμπτωμα symptoma = ‘willekeurige omstandigheid’ (bestaande uit συν syn = ‘samen’ en πτῶμα ptoma = ‘geval’). Het geheel van symptomen als gevolg van een ziekteproces resulteert in de symptomatologie (ook wel klinisch beeld genoemd). Subjectieve symptomen zijn ziekteverschijnselen die door de betrokken persoon kunnen worden waargenomen. Objectieve symptomen (of klinische symptomen) zijn daarentegen van buitenaf waarneembare ziekteverschijnselen. Typische combinaties van symptomen die tegelijkertijd optreden, worden een syndroom genoemd. Duidelijke symptomen worden meestal door de patiënt zelf opgemerkt en geven aanleiding om medisch of psychotherapeutisch advies in te winnen. Aan de andere kant worden sommige symptomen vaak pas duidelijk na een uitgebreid vraaggesprek met de arts of door lichamelijk onderzoek. Veel ziekten worden voorafgegaan door een zogenaamde preklinische fase zonder specifieke symptomen.
Wanneer de symptomen verbeteren of volledig verdwijnen, staan ze bekend als voorbijgaande symptomen. In Angelsaksische literatuur wordt wel de term ‘remitting’ gebruikt. Symptomen van verkoudheid kunnen bijvoorbeeld enkele dagen optreden en daarna verdwijnen zonder behandeling.
Chronische symptomen
Dit zijn langdurige of terugkerende symptomen. Chronische symptomen worden vaak gezien bij aanhoudende aandoeningen, zoals diabetes, astma en kanker.
Terugkerende symptomen
Dit zijn symptomen die in het verleden zijn opgetreden, zijn opgelost en vervolgens zijn teruggekeerd. Symptomen van depressie komen bijvoorbeeld jarenlang niet voor, maar kunnen daarna terugkeren.
Asymptomatisch
Zonder symptomen
Asymptomatisch betekent ‘zonder symptomen’. Sommige aandoeningen vertonen helemaal geen symptomen. Je kunt bijvoorbeeld jarenlang hoge bloeddruk hebben zonder het te weten, en sommige kankers hebben geen symptomen tot de latere, agressievere stadia. Deze staan bekend als asymptomatische aandoeningen, en hoewel het idee van symptomen vaak verband houdt met ongemak of abnormaal functioneren, kan een aandoening zonder symptomen uiterst dodelijk zijn. Hoge bloeddruk wordt bijvoorbeeld ‘de sluipmoordenaar’ genoemd. De reden daarvoor is dat een hoge bloeddruk jarenlang aanwezig kan zijn zonder duidelijke symptomen, terwijl het een killer is die wereldwijd verantwoordelijk is voor het grootste aantal vroegtijdige sterftes.
Subklinische infectie
Veel soorten infecties vertonen geen symptomen. Deze staan bekend als subklinische infecties en ze kunnen besmettelijk zijn ondanks dat ze geen merkbare symptomen veroorzaken bij de persoon die de infectie draagt. De infectie kan nog steeds worden overgedragen op andere mensen tijdens de incubatieperiode (de periode tussen besmetting en de eerste ziekteverschijnselen), of de periode waarin het infectieuze agens zich in het lichaam ophoudt.
Een ander gevaar van een infectie zonder waarneembare verschijnselen ofwel een subklinische infecties, is dat ze complicaties kunnen veroorzaken die geen verband houden met de infectie zelf. Onbehandelde urineweginfecties kunnen bijvoorbeeld vroeggeboorten veroorzaken.
Voorbeelden van infecties die aanvankelijk geen symptomen veroorzaken, zijn hiv, het humaan papillomavirus (HPV), herpes simplex-virus (HSV), syfilis en hepatitis B en C.
Asymptomatische kanker
Veel kankers zijn asymptomatisch tijdens hun vroege stadia. Prostaatkanker vertoont bijvoorbeeld pas symptomen als het tot een bepaald punt is gevorderd. Dit is wat sommige kankers zo gevaarlijk maakt, aangezien vroege behandeling vaak cruciaal is bij de behandeling van kanker.
Alarmsymptomen
Alarmsymptomen zijn symptomen die kunnen wijzen op het bestaan van een ernstige onderliggende aandoening, die direct behandeling behoeft.
Enkele belangrijke alarmsymptomen passeren de revue:
Bloed bij de ontlasting
Oorzaken
Bloedingen kunnen over de gehele lengte van de darmen optreden en mogelijke oorzaken zijn onder meer:
goedaardige en kwaadaardige tumoren
ontsteking zoals infectieuze colitis of inflammatoire darmziekte
een traumatische scheur zoals een anuskloof of in het onderste uiteinde van de slokdarm
Helderrood bloed bij de ontlasting
Vaak is de oorzaak van de bloeding niet duidelijk, hoewel de aard ervan aanwijzingen kan geven over de oorsprong van het bloed. Helderrood bloed dat het oppervlak van de ontlasting bedekt, betekent dat de bloeding op of net boven de anus is. Het is een veel voorkomend symptoom en blijkt meestal een scheur van de anus zelf te zijn (anale fissuur), vooral als de ontlasting erg hard en pijnlijk is om te passeren. Minder vaak kan een dergelijke bloeding het gevolg zijn van een proctitis (ontsteking van het onderste deel van het rectum, meestal door een inflammatoire darmziekte) of een rectumtumor. Inspectie van de anus en sigmoïdoscopie kunnen deze identificeren.
Helderrood bloed vermengd met de ontlasting geeft aan dat de bloeding acuut is en waarschijnlijk in de dikke darm. Oorzaken zijn onder meer infecties, inflammatoire darmziekte, divertikels of een tumor. Als er veel bloed verloren gaat, is een spoedcolonoscopie nodig. Soms kan een maagbloeding dermate doorbloeden dat het eruitziet als helderrood bloed uit het rectum. In dit geval kan het individu flauwvallen en tekenen van bloedverlies-shock vertonen. Dit is een medische noodsituatie.
Zwarte, teerachtige ontlasting
Langzamere bloeding uit het bovenste deel van het maagdarmkanaal (slokdarm, maag of twaalfvingerige darm) zal worden weergegeven als donkerder bloed of zelfs als zwarte, teerachtige ontlasting. Bloedende zweren (vaak als gevolg van NSAID’s) of gescheurde slokdarmaders die worden gezien bij leveraandoeningen zijn veelvoorkomende oorzaken.
Occult (niet zichtbaar) bloed in de ontlasting
Soms is de bloeding te gering om de ontlasting te verkleuren. Hier wordt gezegd dat de bloeding ‘occult’ is en dit kan worden opgespoord als de dokter merkt dat je er erg bleek uitziet of als uit bloedonderzoek blijkt dat er bloedarmoede is (laag hemoglobinegehalte).
