Last Updated on 29 september 2024 by M.G. Sulman
Het menselijk lichaam bestaat uit veel organen die op een heel specifieke manier samenwerken. Organen hebben een bepaalde vorm en een bepaalde plaats in het lichaam. Denk hierbij aan het hart, de longen, de hersenen, de nieren, etc. Maar de huid en het bloed zijn ook organen. Het grootste menselijke orgaan is de huid. Bloed is het enige orgaan dat zich vrij door het lichaam kan bewegen. Wanneer verschillende organen op een bepaalde manier met anderen samenwerken, wordt dit een ‘systeem’ genoemd. Al deze afzonderlijke systemen werken ook met elkaar samen en laten je lichaam naar behoren functioneren. Als er iets mis is in een systeem, kunnen er ziektes ontstaan die verschillende organen aantasten.
Lichaamsstructuur en organisatie
Basisstructuur
De basisstructuur en functionele organisatie van het menselijk lichaam kan beschouwd worden als een piramide of hiërarchische ordening waarbij het laagste organisatieniveau (de basis) bestaat uit cellen en chemicaliën. Organen en orgaansystemen vertegenwoordigen de hoogste niveaus van de organisatie van het lichaam. Figuur 1 is een piramide van zes lagen die de hiërarchische organisatie van menselijke lichaamscomponenten weergeeft, van de onderste laag naar de bovenkant: chemicaliën, cellen, weefsels, organen, orgaansystemen en het organisme.
Orgaansysteem
Meerdere organen vormen samen een orgaansysteem met een specifieke en complexe functie. Een orgaansysteem of orgaanstelsel is een geheel van organen die samen een functioneel geheel vormen. Deze groepering is de basis van de systematische, beschrijvende of descriptieve anatomie. Het spijsverteringssysteem of spijsverteringsstelsel omvat bijvoorbeeld alle organen die verantwoordelijk zijn voor opname (lippen, mondholte), verbrijzeling (tanden), transport (slokdarm), enzymatische vertering en opname van voedsel (maagdarmkanaal, lever, alvleesklier) en de eliminatie of lozing (endeldarm, anus) van niet-bruikbare restproducten.
Overlappingen en interacties
Deze classificatie houdt geen rekening met het feit dat er talrijke overlappingen en interacties zijn tussen de orgaansystemen. Je kan niet één systeem hebben zonder het andere. Het spreekt voor zich dat geen enkel orgaansysteem onafhankelijk van de andere werkt, maar ze zijn allemaal met elkaar verbonden en ze grijpen op elkaar in. Het spijsverteringssysteem wordt van bloed voorzien door bloedvaten (het cardiovasculaire systeem), aangestuurd door zenuwen (het zenuwstelsel), en de bekkenbodemspieren zorgen er onder meer voor dat urine, winden en ontlasting losgelaten of opgehouden kunnen worden (bewegingsapparaat).
Een ander probleem bij de indeling in orgaansystemen zijn de meerdere functies. De lever heeft ontzettend veel verschillende functies en kan worden gerekend tot verschillende orgaansystemen. De zintuigen behoren ook tot het zenuwstelsel in bredere zin.
Welke orgaansystemen zijn er?
11 orgaansystemen
Er zijn elf orgaansystemen in het menselijk lichaam te onderscheiden. Deze zijn allemaal nodig om te kunnen overleven, hetzij als individu, hetzij als mensensoort.
- Zenuwstelsel
- Endocrien systeem
- Luchtwegstelsel
- Maagdarmstelsel
- Urinewegsysteem
- Voortplantingssysteem
- Bewegingsapparaat
- Hart- en vaatstelsel
- Lymfestelsel
- Integumentair systeem
- Immuunsysteem
De keuze voor juist deze elf lichaamssystemen is overigens arbitrair. Er zijn namelijk meerdere varianten denkbaar.
Zenuwstelsel
Er wordt onderscheid gemaakt tussen het centrale en het perifere zenuwstelsel. perifeer betekent niet centraal, maar aan de buitenkant.
- Het centrale zenuwstelsel bestaat uit de grote hersenen, de kleine hersenen, de hersenstam en het ruggenmerg.
- Het perifere zenuwstelsel bestaat uit zenuwen. De zenuwen in je lichaam zijn nodig om signalen van en naar het centrale zenuwstelsel te versturen. ze verbinden het centrale zenuwstelsel met alle delen van het lichaam.
Het zenuwstelsel is ongelooflijk uitgebreid en complex netwerk en omvat het enige weefsel dat niet rechtstreeks door contact met bloed wordt gevoed.
Het zintuigelijk of sensorisch stelsel detecteert stimuli – zoals licht- en geluidsgolven – en zetten deze om in neurale signalen die door het zenuwstelsel kunnen worden geïnterpreteerd.
Endocrien systeem
Het endocriene systeem of hormoonstelsel omvat alle hormoonproducerende weefsels en klieren die hormonen afscheiden in de bloedbaan. Hormonen zijn belangrijke boodschappers in je lichaam. Een hormoon is een signaalstof die door klieren via de bloedbaan aan doelcellen of -organen worden afgegeven en waarvan het de activiteit reguleert. Het endocriene systeem en het zenuwstelsel worden over het algemeen beschouwd als twee van de meest complexe systemen in het lichaam. Het endocriene systeem reguleert met name het metabolisme, ook wel stofwisseling genoemd, en maakt gebruik van de spijsverteringsproducten. Metabolisme duidt op het geheel van biochemische processen dat plaatsvindt in de lichaamscellen.
Luchtwegstelsel
Het ademhalingssysteem of luchtwegstelsel is het orgaansysteem dat dient voor de gaswisseling: het uitwisselen van zuurstof (O2) en koolstofdioxide (CO2). Het bestaat uit:
- de neus
- de mond
- de luchtpijp
- de luchtpijpvertakkingen
- de longen
Het is verantwoordelijk voor de ademhaling, de gecontroleerde beweging van lucht in en uit het lichaam en de uitwisseling van zuurstof en kooldioxide in en uit de bloedbaan (ademhaling).
Maagdarmstelsel
Het maagdarmstelsel staat ook bekend als gastro-intestinaal systeem of spijsverteringssysteem. Het bestaat uit alle organen die voedsel transporteren en verwerken, van de mond tot de anus. Er is veel interactie tussen het maagdarmkanaal en het endocriene systeem.
Urinewegsysteem
Het urinewegsysteem van de mens bestaat uit de nieren, urineleiders, blaas en de plasbuis. Vaak wordt het urinewegsysteem samen behandeld met het voortplantingsstelsel. In dat geval spreekt men van het urogenitale stelsel, de benaming voor de organen van het urine- én voortplantingsstelsel.
De organen van het urinewegsysteem werken samen om bloed te filteren en gifstoffen en afvalstoffen uit lichaamsweefsels te verwijderen. Het uitscheiden van overtollig vocht via de urinewegen helpt ook om de bloeddruk te reguleren. Zo worden zogeheten ‘plasmiddelen’ voorgeschreven bij hoge bloeddruk en hartfalen. Plasmiddelen zorgen ervoor dat je overtollig vocht kwijtraakt.
Voortplantingssysteem
Het voortplantingssysteem is een systeem van geslachtsorganen in een organisme die samenwerken ten behoeve van de voortplanting en het is het enige systeem dat in twee delen is opgesplitst. Mannen hebben externe (zichtbare) genitalia (penis, testikels) en vrouwen hebben uitwendige geslachtsdelen (de huid rond de schede, bestaande uit de grote, buitenste en de kleine, binnenste schaamlippen en de clitoris) , evenals inwendige (aan het oog onttrokken) vrouwelijke organen, zoals de eileiders en de baarmoeder.
Bewegingsapparaat
Het bewegingsapparaat staat ook bekend als musculoskeletaal systeem. De functies van dit systeem zijn:
- lichaamsbeweging
- bescherming
- ondersteuning van vitale organen
Dit systeem bestaat uit het skelet en alle spieren, pezen en ligamenten die eraan vastzitten.
Er zijn drie soorten spieren in het lichaam:
- de dwarsgestreepte skeletspieren
- de gladde spieren
- de hartspier
Alleen dwarsgestreepte spieren bevinden zich in het bewegingsapparaat.
Hart- en vaatstelsel
Het hart- en vaatstelsel staat ook bekend als het cardiovasculaire systeem en bestaat onder meer uit:
- het hart
- het bloedvatensysteem bestaande uit slagaders, aders en haarvaten
- het bloed zelf
Bloed bevat zuurstof en voedingsstoffen voor alle spieren en organen. Het hart pompt zuurstofrijk bloed naar de spieren en organen en de bloedvaten vormen het wegennet waarlangs je bloed al je cellen, weefsels en organen van zuurstof en voedingsstoffen voorziet. Ook worden afvalstoffen via het bloed afgevoerd.
Een te hoge bloeddruk (hypertensie) legt onnodige belasting op andere organen en weefsels. Er kan bijvoorbeeld schade ontstaan aan de nieren en ogen. Een te lage bloeddruk (hypotensie) betekent dat het bloed en zijn voedingsstoffen niet goed hun bestemming kunnen bereiken. Bij een ernstige daling van de bloeddruk worden de organen en vitale weefsels zoals hart, hersenen en nieren, van te weinig zuurstofrijk bloed voorzien.
Lymfestelsel
Het hart en de bloedvaten zijn niet de enige organen die vloeistof door het lichaam laten circuleren, en bloed is niet de enige in het lichaam circulerende vloeistof. Er bestaat ook lymfe of lymfevloeistof. Dit is een kleurloze lichaamsvloeistof die door een apart vatenstelsel stroomt: het lymfevatenstelsel, die bestaat uit lymfevaten en lymfeklieren. Het lymfevatenstelsel is belangrijk voor de afweer tegen ziekten en infecties, en voor het opruimen van afvalstoffen uit de weefsels. Voorts zorgt het lymfestelsel ervoor dat het vochtgehalte van de weefsels in het lichaam in evenwicht blijft.
Het lymfestelsel is de sleutel voor immuniteit, bloeddrukregeling, spijsvertering en andere functies. Het lymfestelsel is het afvoersysteem van het lichaam en voert overtollig vocht, eiwitten, vetten, bacteriën en andere stoffen weg van de cellen en ruimtes tussen cellen om te worden gefilterd, uitgescheiden en gerecycled. Het lymfestelsel helpt ook bij het aanmaken en laten circuleren van vitale cellen die ziekten bestrijden (een deel van het immuunsysteem), waaronder lymfocyten, monocyten en antilichamen.
Integumentair systeem
Dit systeem bestaat uit de huid, haren, zweetklieren, talgklieren, follikels, etc. Het integumentair systeem is uniek omdat dit het enige systeem is dat uit één orgaan bestaat. De huid is zowel een orgaan als het hele orgaansysteem. Integumentum is Latijns voor bedekking. Het is een orgaansysteem dat het lichaam beschermt tegen beschadigingen.
Het systeem heeft vele functies, zoals:
- Het lichaam beschermen tegen kou of hitte.
- Het constant houden van de lichaamstemperatuur.
- Dieper gelegen weefsel en organen beschermen.
- Afvalstoffen uitscheiden via verschillende klieren, zoals de zweet- en talgklieren, maar ook door het vormen van onder meer huidschilfers.
- Beschermen tegen infecties door bacteriën of virussen. Een scheurtje of wondje in de huid vormt dan ook een porte d`entrée, een plek waar een ziekmakend micro-
organisme of pathogeen, het lichaam kan binnendringen. - Beschermen tegen zonnebrand. Zodra je huid UV-stralen voelt, treden allerlei beschermingsprocessen in werking. Zo maken bepaalde huidcellen pigment aan. Pigment geeft je huid een bruine kleur, maakt je huid dikker en beschermt je huid tegen UV-straling.
- Vitamine D voortbrengen onder invloed van ultraviolet licht.
- Water, vet en vitamine D opslaan.
- Het opslaan van energie in de vorm van de vetlaag.
- Bescherming tegen uitdroging door het tegengaan van het verlies van lichaamsvocht.
- Het plaats bieden aan bepaalde zintuigreceptoren, zoals die voor pijn, druk en temperatuur, zodat je warmte, kou, druk, pijn, jeuk, aanrakingen en trillingen kan voelen.
Anatomie van de menselijke huid / Bron: Wikimedia Commons
Immuunsysteem
Het immuunsysteem of afweersysteem is het verdedigingssysteem van je lichaam. Het immuunsysteem vervult een vitale functie bij het overleven van zowel het individu als de mensensoort. Alle organen waaruit het immuunsysteem bestaat maken onderdeel uit van andere orgaansystemen. De belangrijkste organen van het immuunsysteem zijn:
- lymfeklieren
- beenmerg
- darmen
- witte bloedcellen
- thymus
- milt
- neusamandelen
- keelamandelen
- huid en slijmvliezen
Door de wisselwerking tussen organen van verschillende andere systemen, is het immuunsysteem een van de meest complexe systemen.
Special
Deze speciaal bevat de volgende artikelen:
A
B
- Blaas
- Bloed
- Bloedbezinking (BSE)
- Bloeddrukwaarden
- Bloedgassen
- Bloedonderzoek
- Bloedtestisbarrière (BTB)
- BMI (Body Mass Index)
C
E
- Erectie:
- Erfelijkheidsonderzoek:
F
G
H
I
L
- LDH-waarde in het bloed
- Lever:
- Lichaamsgassen:
- Longen
M
N
O
- Ontlasting:
- Ontsteking
- Organen links in de buik
- Organen links in het lichaam
- Organen rechts in de buik
- Organen rechts in het lichaam
- Overgang (bij vrouwen)
- Overgewicht
P
R
S
T
U
V
W
- Welk orgaan bevindt zich links onder de ribben?
- Welk orgaan bevindt zich rechts onder de ribben?
- Wetenschappelijk onderzoek:
