Last Updated on 24 december 2023 by M.G. Sulman
Het zwaardvormig aanhangsel, ook bekend als het ‘xiphoid-proces’, vormt een boeiend en vaak over het hoofd gezien onderdeel van het borstbeen. Het is gelegen aan de basis van het borstbeen. Dit dunne, driehoekige bot heeft een opmerkelijke variatie in vormen en afmetingen, variërend van breed tot puntig of zelfs gebogen. In dit artikel duiken we dieper in op het zwaardvormig aanhangsel, verkennen we zijn anatomie, de functie en werpen we een blik op enkele medische aspecten, waaronder zijn rol in procedures zoals pericardiocentese.
Synoniemen
Het zwaardvormig aanhangsel van het borstbeen wordt in het Engels het ‘xiphoid process’ genoemd. In het Nederlands staat het zwaardvormig aanhangsel ook wel bekend als ‘xifoïd’ of ‘processus xyphoideus’. Soms kom je ook de term ‘zwaardvormig uitsteeksel’ tegen.
Anatomie zwaardvormig aanhangsel (borstbeen)
Het borstbeen heeft drie grote delen: het brede en bovenste manubrium, het middelste en langste lichaam, en het kleinste en meest afgelegen deel genaamd het zwaardvormig aanhangsel ofwel het xiphoid-proces. Het manubrium heeft een vierhoekige vorm met een inkeping bovenaan. Het lichaam sluit aan op het manubrium en het driehoekige zwaardvormige aanhangsel, bevindt zich aan het uiteinde van het borstbeen (zie afbeelding).
De Engselse term “xiphoid-proces” komt van het Griekse woord ‘xiphos’, wat ‘recht zwaard’ betekent en de vorm van dit bot beschrijft. Het zwaardvormnig aanhangsel varieert in grootte, maar is meestal driehoekig met de basis naar boven en de punt naar beneden ter hoogte van de T10-wervel. Het articuleert met het distale uiteinde van het sternale lichaam en vormt het xiphisternale gewricht. Anatomisch gezien verwijst het woord “articuleren” naar het verbindingspunt tussen twee botten of kraakbeenstructuren, waarbij beweging mogelijk is. Het is het punt waarop twee structuren met elkaar in contact komen en samenwerken.
Het zwaardvormige aanhangsel bevindt zich extern in het epigastrische gebied, dat zich boven de maag en onder het borstbeen bevindt. Het is soms moeilijkom te voelen. Toch is dit bot een anatomische structuur aan de voorzijde van de borstkas. Het is het onderste en puntige deel van het borstbeen, gelegen op het niveau van de tiende thoracale wervel.
Bij je geboorte bestaat het zwaardvormig aanhangsel volledig uit kraakbeen, met hyalien kraakbeen in het bovenste gedeelte en elastisch kraakbeen in het onderste gedeelte. Hyalien kraakbeen staat ook bekend als glasachtig kraakbeen. Het heeft een blauwachtig-melkachtige kleur en is een beetje doorschijnend.Na verloop van tijd verhardt het xiphoid-proces door verbeningsprocessen. De leeftijd waarop dit gebeurt, kan sterk variëren van persoon tot persoon.
Functie van het zwaardvormige aanhangsel
Wat is de functie van het zwaardvormige aanhangsel? Het dient als ankerpunt voor de bevestiging van verschillende spieren en ligamenten in het lichaam. Diverse buikspieren, zoals de rechte buikspieren (rectus abdominis) en de dwarse buikspieren (transversus abdominis), evenals enkele intercostale spieren, hechten zich aan het zwaardvormige aanhangsel. Deze spieren spelen een rol bij de beweging en stabiliteit van de romp.
De aanhechting van deze spieren en ligamenten aan het zwaardvormige aanhangsel draagt bij aan de ondersteuning van de voorste thoracale wand en draagt indirect bij aan de stabiliteit van de romp tijdens verschillende activiteiten.
Het zwaarvormige aanhangsel speelt echter geen cruciale rol in de dagelijkse bewegingen of het functioneren van het lichaam.
Aandoeningen en medische procedures
Reanimatie
Als je borstcompressies doet tijdens reanimatie, kan het zwaardvormig aanhangsel breken of losraken. Een losgeraakt of gebroken zwaardvormig aanhangsel kan schade aan het middenrif veroorzaken. Dit kan ook onbedoelde verwondingen aan de lever veroorzaken, wat ken resulteren in levensgevaarlijke interne bloedingen.
Zwaardvormig aanhangsel doet pijn, is gevoelig en dik
Xifoïdalgie of xiphodynie (c.q. xifodynie) is een aandoening waarbij je pijn en gevoeligheid in het borstbeen ervaart. Sommige mensen denken dat het een zeldzaam verschijnsel is, maar anderen zeggen dat het eigenlijk best vaak voorkomt, maar door artsen over het hoofd wordt gezien omdat ze er niet bekend mee zijn. Het kan symptomen veroorzaken die lijken op andere veelvoorkomende buik- en borstaandoeningen, zoals buikpijn, ongemak op de borst, misselijkheid en pijn die uitstraalt naar de rug, nek en schouders. Sommige mensen merken ook een bult of zwelling op in dit gebied. Het is dan dik.
Activiteiten zoals zwaar tillen of letsel aan de borst kunnen xiphodynie veroorzaken. De klachten kunnen erger worden bij buigen of draaien. Behandelingen omvatten verdoving en steroïde-injecties.
Afwijking?
Mensen kunnen zich na hun 40e bewust worden van hun deels verbeende zwaardvormige aanhangsel en denken dat het een afwijking is.
Pericardiocentese
Pericardiocentese is een medische procedure waarbij vloeistof uit het hartzakje wordt afgetapt. Dit kan nodig zijn bij aandoeningen waarbij er te veel vocht in het hartzakje aanwezig is, waardoor druk op het hart ontstaat. Tijdens de procedure wordt het zwaardvormige aanhangsel vaak gebruikt als een anatomisch referentiepunt om de juiste locatie voor het inbrengen van de naald te begeleiden.
Reacties en ervaringen
Hieronder kun je reageren op dit artikel. Je kunt bijvoorbeeld je ervaringen delen over het zwaardvormig aanhangsel. Of tips geven hoe ermee om te gaan. Wij stellen reacties zeer op prijs. Reacties worden niet automatisch (direct) gepubliceerd. Dit gebeurt nadat ze door de redactie gelezen zijn. Dit om ‘spam’ of anderszins ongewenste c.q. ongepaste reacties eruit te filteren. Daar kunnen soms enige uren overheen gaan.
