Creatinine: waarde verhoogd of verlaagd en betekenis

Last Updated on 11 januari 2024 by M.G. Sulman

Creatinine (of: ‘kreatinine’) is een afvalproduct dat ontstaat uit de afbraak van creatinefosfaat in spierweefsel. Het wordt door het lichaam op een vrij constante snelheid geproduceerd. De productie is afhankelijk van de hoeveelheid aanwezige spiermassa. De nieren spelen een belangrijke rol bij het filteren van creatinine, waarbij een deel passief wordt gefilterd en een klein gedeelte actief wordt uitgescheiden. Hierdoor ontstaat een evenwichtsspiegel in het bloed, die wordt bepaald door de productiesnelheid in de spieren en de uitscheiding door de nieren. Een verhoogde creatininewaarde in het bloed kan wijzen op verminderde nierfunctie, terwijl een verlaagde waarde doorgaans minder zorgwekkend is en kan samenhangen met factoren zoals afname van spiermassa.

Betekenis van creatinine in vogelvlucht

Creatinine is een afvalproduct dat ontstaat bij de afbraak van creatinefosfaat in spierweefsel, en het wordt hoofdzakelijk door de nieren uit het bloed gefilterd en uitgescheiden in de urine. De concentratie van creatinine in het bloed en de urine wordt vaak gemeten om de nierfunctie te beoordelen, waarbij hogere niveaus kunnen wijzen op verminderde nierprestaties.

Wat is creatinine?

Creatinine is eigenlijk een soort afvalstof die ontstaat wanneer je lichaam creatine, een stof in je spieren, afbreekt. Gedurende de dag komt er een bepaalde hoeveelheid creatinine in je bloed terecht, en dan gaan je nieren aan het werk. Ze filteren dat spul eruit en breken het af. Een klein deel wordt ook actief uit je lichaam gegooid.

Hier komt het interessante gedeelte: er ontstaat een soort evenwicht. Dat evenwicht wordt beïnvloed door twee dingen. Enerzijds heb je de snelheid waarmee je spieren creatinine produceren, en anderzijds heb je de snelheid waarmee je nieren het afbreken en uitscheiden. Samen bepalen ze de creatininebalans in je lichaam.

Als je een gemiddelde spiermassa hebt, kun je het creatininegehalte in je bloed bekijken als een soort maatstaf voor hoe goed je nieren werken. Het idee is dat als je spieren normaal zijn en je nieren goed functioneren, je creatinine op een stabiel niveau blijft.

Op basis van die creatininewaarde kunnen artsen ook schatten hoeveel bloed je nieren elke minuut kunnen filteren. Dat noemen ze dan fancy “estimated glomerular filtration rate” (eGFR). Het geeft eigenlijk een soort indicatie van hoe efficiënt je nieren hun schoonmaakwerk doen.

Mannen hebben doorgaans een hoger creatininegehalte in hun bloed dan vrouwen, voornamelijk vanwege hun grotere hoeveelheid skeletspieren. Over het algemeen hebben gespierde mensen ook een hoger creatininegehalte dan mensen met minder spiermassa. Het normale creatininegehalte varieert meestal tussen 60 en 120 micromol/liter. Bij verminderde nierfunctie stijgt dit niveau, aangezien de productie constant blijft maar de uitscheiding afneemt. Een halvering van de nierfunctie resulteert in een verdubbeling van de concentratie.

Ofschoon er brede grenzen zijn voor een ‘normaal’ creatininegehalte, kan zelfs bij een binnen deze grenzen liggend creatininegehalte al sprake zijn van een verminderde nierfunctie. Een nauwkeuriger beoordeling van de nierfunctie kan worden verkregen door de lichaamsbouw van de persoon in de berekening te betrekken of door de totale 24-uursuitscheiding van creatinine te meten. In geval van een snelle verslechtering van de nierfunctie duurt het echter enkele dagen voordat een nieuw evenwicht is bereikt, waardoor te vroeg bepaalde creatininewaarden misleidend kunnen zijn. Creatininewaarden boven de 200 worden als zorgelijk beschouwd, en boven de 500 overweegt men dialyse als mogelijke behandeling.

Waarden van creatinine: normaalwaarden

De normaalwaarden voor creatinine in het bloed kunnen variëren afhankelijk van factoren zoals leeftijd en geslacht. Hier zijn de gebruikelijke referentiewaarden voor creatinine bij mannen, vrouwen en kinderen:

Normaalwaarde volwassenen

• Mannen: 60 – 110 μmol/L
• Vrouwen: 45 – 90 μmol/L

Normaalwaarde kinderen

• < 48 uur oud: 70 – 140 μmol/L
• 1 week – 1 maand: 30 – 80 μmol/L
• 1 maand – 1 jaar: 25 – 70 μmol/L
• 1-3 jaar: 25 – 50 μmol/L
• 4 jaar: 40 – 70 μmol/L
• 5 – 18 jaar: 50 – 90 μmol/L

Let op: Dit zijn algemene referentiewaarden. Laboratoria kunnen mogelijk enigszins afwijkende waarden hanteren.

Creatininewaarde verhoogd of verlaagd

Een verhoogde creatininewaarde kan een indicatie zijn van een onderliggend gezondheidsprobleem dat verdere evaluatie en behandeling vereist. Een verlaagde creatininewaarde kan ook aandacht behoeven, vooral als het niet goed kan worden verklaard door normale factoren zoals veroudering. Alleen een arts kan de specifieke oorzaak vaststellen en de juiste stappen voor verdere zorg bepalen.

Verhoogde creatininewaarde

Een verhoogde creatininewaarde kan verschillende oorzaken hebben, en het wijst vaak op mogelijke problemen met de nierfunctie. Dit kan het gevolg zijn van een ontsteking van de nier, beschadiging van niercellen, auto-immuunziekten, een verminderde bloedtoevoer naar de nier of aandoeningen die de afvoer van de nier belemmeren, zoals nierstenen. Soms zie je ook tijdelijk verhoogde creatininewaarden na spierbeschadiging.

Verlaagde creatininewaarde

Een verlaagde creatininewaarde is meestal niet zorgwekkend en kan te wijten zijn aan een afname van spiermassa, bijvoorbeeld als gevolg van veroudering of langdurige bedlegerigheid.

Oorzaken van een verhoogd creatininegehalte

Algemeen

Een te hoog creatininegehalte kan een aanwijzing zijn dat de nieren niet optimaal functioneren.
Creatinine in het bloed is eigenlijk een afspiegeling van wat onze spieren dagelijks produceren. Het zorgt voor een vrij constante concentratie in het bloed, meestal tussen de 60-120 micromol/liter.

Na dit creatinine-avontuur in het bloed, belandt het in de nieren. Hier doen de nieren hun magische werk: ze filteren het grootste deel eruit en sturen het via de urine het lichaam uit. Een deel gaat via de nierfilters en een ander deel via de nierbuisjes.

Als de nieren echter niet top werken, zoals bij nierziekten, hebben ze moeite om creatinine goed uit te scheiden. Resultaat? Er blijft meer creatinine achter in het bloed, want het kan niet lekker met de urine mee naar buiten. Dus, de creatininespiegel in het bloed stijgt.

Vaak voorkomende oorzaken

Hieronder staan de vaak voorkomende oorzaken van een verhoogd creatininegehalte in het bloed:

• Uitdroging (dehydratie): Een verminderde hoeveelheid vocht in het lichaam kan de nierfunctie beïnvloeden, resulterend in een verhoogd creatininegehalte.
• Hoge bloeddruk (essentiële hypertensie): Hoge bloeddruk kan de nierfunctie negatief beïnvloeden en leiden tot een stijging van het creatininegehalte.
• Nierziekte door diabetes (diabetische nefropathie): Langdurige diabetes kan nierschade veroorzaken, wat kan resulteren in een verhoogd creatininegehalte.
• Nierbekkenontsteking (acute pyelonefritis): Een infectie in de nieren kan de nierfunctie tijdelijk verminderen, wat het creatininegehalte kan verhogen.
• Vernauwing van de nierslagader (unilaterale nierarteriestenose of nierslagadervernauwing): Vernauwing van de nierslagader kan de bloedtoevoer naar de nieren beïnvloeden en het creatininegehalte verhogen.
• Dubbelzijdige waterzaknier (bilaterale hydronefrose): Abnormale zwelling van de nieren door een ophoping van urine kan de nierfunctie beïnvloeden.
• Nierziekte door contrastmiddel (contrastnefropathie): Sommige contrastmiddelen die worden gebruikt bij medische beeldvorming kunnen nierschade veroorzaken.
• Bloedvergiftiging (sepsis): Ernstige infecties die leiden tot bloedvergiftiging kunnen de nierfunctie beïnvloeden en het creatininegehalte verhogen.
• Gebruik van creatine: Er zijn mensen die een verhoogd creatininegehalte krijgen bij het gebruik van creatinesupplementen.
• Ontsteking van het nierweefsel (acute tubulo-interstitiële nefritis) : Ontsteking van het nierweefsel kan de nierfunctie beïnvloeden en leiden tot een verhoging van creatinine.
• Vergrote prostaat (benigne prostaathypertrofie) : Een vergrote prostaat kan de urinestroom belemmeren en nierschade veroorzaken.
• Shock door ondervulling van de bloedvaten (hypovolemische shock): Ernstige uitdroging of bloedverlies kan leiden tot een verminderde nierfunctie.
• Krachtsport: Intensieve krachtsport kan tijdelijk de spiermassa verhogen, wat van invloed kan zijn op het creatininegehalte.
• Normaal verschijnsel (fysiologisch): In sommige gevallen kan een lichte stijging van het creatininegehalte normaal zijn. Afsterven van de nierbuisjes (acute tubulusnecrose): Ernstige schade aan de nierbuisjes kan de nierfunctie aantasten en het creatininegehalte verhogen.
• Jichtknobbeltjes (tophi): Jicht, een aandoening gekenmerkt door ophoping van urinezuurkristallen, in combinatie met een te hoge bloeddruk is slecht voor je nieren.

Minder vaak voorkomende oorzaken

Hier onder staan een aantal minder vaak voorkomende oorzaken van een verhoogd creatininegehalte in het bloed, met het geschatte aantal gevallen per jaar:

• Gebruik van doxycycline (Vibramycine, Efracea, Doxy Disp): Het gebruik van doxycycline, een antibioticum, kan van invloed zijn op de nierfunctie.
• Interstitiële nefritis (acute interstitiële nefritis): Ontsteking van het nierweefsel kan leiden tot een verhoogd creatininegehalte.
• Gebruik van naproxen (Aleve, Femex, Naprosyne, Naprovite): Het gebruik van naproxen, een niet-steroïde ontstekingsremmend middel (NSAID), kan nierschade veroorzaken.
• Shock door een hartafwijking (cardiogene shock): Ernstig hartfalen kan de nierfunctie beïnvloeden en het creatininegehalte verhogen.
• Gebruik van perindopril (Coversyl): Perindopril, een medicijn gebruikt voor hoge bloeddruk, kan soms van invloed zijn op je nierfunctie.
• Nierziekte door NSAID’s (NSAID nefropathie of analgetica-nefropathie): Langdurig gebruik van niet-steroïde ontstekingsremmende geneesmiddelen (NSAID’s) kan nierschade veroorzaken.
• Zwangerschapsvergiftiging (pre-eclampsie): Pre-eclampsie kan leiden tot schade aan organen, zoals de lever en nieren.
• Gebruik van lisinopril (Zestril): Het gebruik van lisinopril, een medicijn voor hoge bloeddruk, kan soms leiden tot een verslechterde nierfunctie.
• Afsterven van nierweefsel door slechte doorbloeding (nierinfarct): Een slechte bloedtoevoer naar de nieren kan leiden tot afsterven van nierweefsel en een verhoogd creatininegehalte.
• Gebruik van valsartan (Diovan): Valsartan, een medicijn voor hoge bloeddruk, kan in sommige gevallen de nierfunctie beïnvloeden.
• Ziekte van Henoch-Schönlein (IgA vasculitis): Een ontstekingsziekte die de bloedvaten aantast, inclusief de nieren, wat het creatininegehalte kan verhogen.
• Cholesterolpropjes die vastlopen in de bloedvaten (cholesterolembolieën): Bij een cholesterolembolie komen cholesterolkristallen los, die aan de binnenkant van de bloedvatwand kleven. Door cholesterolembolie ontstaat langzaamaan progressief nierfalen.
• Gebruik van hydrochloorthiazide: Hydrochloorthiazide is een diureticum. Dat is een middel dat de afgifte van water door de nieren bevordert. Dit middel kan soms onbedoeld leiden tot een verslechterende nierfunctie.
• Maligne hypertensie: Ernstige en versnelde vorm van hoge bloeddruk die de nieren beschadigd.
• Trombose van de nierader (niervenetrombose): Een aandoening waarbij een bloedstolsel (trombus) in de ader van de nier ontstaat. Bloedstolsels in de nierader kunnen de bloedtoevoer belemmeren en het creatininegehalte verhogen.
• Afsterven van nierpapillen (nierpapilnecrose): Het afsterven van de uiteinden van de nierbuisjes. Dit is van invloed op de nierfunctie.
• Gebruik van claritromycine (Klacid): Claritromycine is een antibioticum. Een enkele keer kan het van invloed zijn op het functioneren van je nieren.
• HELLP-syndroom: Een ernstige ziekte tijdens de zwangerschap, die levensbedreigend voor moeder en ongeboren kind kan zijn. Het kan leiden tot een verslechterde nierfunctie.
• Gebruik van captopril (Capoten): Dit is een medicijn voor hoge bloeddruk. Ook dit medicijn kan van invloed zijn op je nierfunctie.
• Diffuse intravasale stolling (DIS): Ernstige stollingsstoornis die de bloedvaten aantast en de nierfunctie kan beïnvloeden.
• Ziekte van Kahler (multipel myeloom): Een vorm van kanker die plasmacellen in het beenmerg aantast en de nierfunctie kan verstoren.
• Aantasting van de hersenen door slecht werkende nieren (uremische encefalopathie): Veranderingen in de hersenen als gevolg van ophoping van ureum door slecht werkende nieren.
• Gebruik van losartan (Cozaar): Dit betreft een medicijn voor hoge bloeddruk. Kan soms de nierfunctie beïnvloeden.
• Overdosis lithium (lithiumintoxicatie): Een overmatige hoeveelheid lithium kan nietschade veroorzaken. Een overdosis lithium kan effect hebben op de werking van uw nieren omdat het medicijn bijna volledig (70 – 80%) via de nieren wordt uitgescheiden.
• Operatie aan het hart (cardiale chirurgie): Acute nierfunctiestoornissen zijn een veel voorkomende complicatie na hartchirurgie.
• Hemolytisch uremisch syndroom (Typische HUS): Een aandoening die kan leiden tot nierfalen, vooral bij kinderen. Vaak na een infectie.
• Gebruik van trimethoprim (Monotrim): Dit is een antibioticum. Kan van invloed zijn op de nierfunctie.
• Syndroom van cyclisch braken (cyclisch-brakensyndroom): Herhaaldelijk braken kan leiden tot acute nierinsufficiëntie.
• Gebruik van meloxicam (Movicox): Dit is een NSAID. Deze kunnen nierschade veroorzaken of verergeren.
• Hepatorenaal syndroom: Dit is een syndroom waarbij nierfunctieproblemen optreden als gevolg van ernstige leverziekte. Dit kan gebeuren bij leverfalen, levercirrose of andere ernstige leveraandoeningen, waarbij de nieren worden beïnvloed door de slechte werking van de lever.

Naast bovenvermelde oorzaken, zijn er nog andere – zeldzamere – oorzaken van een verhoogd creatininegehalte in het bloed.

Creatinine in bloed en urine

Het meten van creatinine kan zowel in bloed als urine worden gedaan. Hieronder wordt verduidelijkt waarom creatinine wordt gemeten in bloed en/of urine.

Creatinine in bloed

Nierfunctiebeoordeling

Creatinine wordt routinematig gemeten in bloedtests om de nierfunctie te beoordelen. Dit kan onderdeel zijn van een algemene gezondheidscontrole of bij mensen met bekende nierklachten.

Monitoring van nierziekten

Mensen met nieraandoeningen worden regelmatig getest op creatinine in het bloed teneinde veranderingen in de nierfunctie te monitoren.

Voor medische beeldvorming

Bij het plannen van beeldvormende onderzoeken, zoals CT-scans waarbij contrastmiddelen worden gebruikt, kan creatinine worden gemeten. Dit om ervoor te zorgen dat de nieren goed genoeg functioneren teneinde het contrastmiddel veilig af te scheiden.

Creatinine in urine

Creatinineklaring berekenen

Creatinine in urine wordt vaak gebruikt om de creatinineklaring te berekenen. Dit is een maat voor de nierfunctie.

Medicatieaanpassing

Bij sommige medicijnen die worden uitgescheiden via de urine, kan het meten van creatinine in urine helpen bij het aanpassen van de medicatiedosering.

Monitoring van zwangerschap

Tijdens de zwangerschap kan het meten van creatinine in urine helpen bij het beoordelen van de nierfunctie en het detecteren van eventuele complicaties zoals pre-eclampsie.

Onderzoek naar nierziekten

Bij specifieke onderzoeken naar nierziekten kan het meten van creatinine in urine belangrijke informatie verschaffen.

Combinatie van het creatininegehalte in het bloed en in de urine

Nierklaring

Wanneer zowel het creatininegehalte in het bloed als in de urine wordt gemeten, kan met behulp van een formule de nierklaring berekend worden. Deze klaring is een maatstaf voor hoe effectief je nieren in staat zijn om afvalstoffen uit het bloed te filteren. Met andere woorden, het geeft aan hoe goed de nieren hun taak vervullen om schadelijke stoffen uit het bloed te verwijderen. De nierklaring is al met al een belangrijke indicator voor de algehele nierfunctie. Het kan een arts helpen bij het beoordelen van de gezondheid van je nieren.

Cockcroft-Gault-formule

De formule die wordt gebruikt om de nierklaring te berekenen, wordt vaak de Cockcroft-Gault-formule genoemd. Dit is de formule:

Voor mannen wordt de factor 0.85 niet toegepast. Deze formule is een schatting en kan variëren op basis van factoren zoals geslacht, etnische achtergrond en gewicht.

Uitkomsten

De nierklaring geeft een schatting van de snelheid waarmee je nieren afvalstoffen uit het bloed filteren. Hier zijn enkele mogelijke uitkomsten en hun interpretaties:

Normale nierklaring (ongeveer 90-120 ml/min)

De nieren functioneren normaal. Er is geen significante verminderde filtratie van afvalstoffen.

Lichte afname van de nierklaring (60-89 ml/min)

Er kan sprake zijn van een milde afname van de nierfunctie. Monitoring en verdere beoordeling zijn mogelijk nodig.

Matige afname van de nierklaring (30-59 ml/min)

Er is een matige afname van de nierfunctie. Dit kan wijzen op nierproblemen of andere gezondheidsproblemen. Verder medisch advies is nodig.

Ernstige afname van de nierklaring (<30 ml/min)

Dit wijst op ernstige nierinsufficiëntie. Het kan het gevolg zijn van verschillende aandoeningen. Verdere medische interventie is uitermate belangrijk.

Ander onderzoek

De nierklaring is slechts één aspect van de algehele nierfunctie. Andere factoren, zoals urineonderzoek, beeldvormend onderzoek en je medische geschiedenis, worden ook in overweging genomen bij het beoordelen van je niergezondheid.

Reacties en ervaringen

Hieronder kun je reageren op dit artikel. Je kunt bijvoorbeeld je ervaringen delen over creatinine, of tips geven. Wij stellen reacties zeer op prijs. Reacties worden niet automatisch (direct) gepubliceerd. Dit gebeurt nadat ze door de redactie gelezen zijn. Dit om ‘spam’ of anderszins ongewenste c.q. ongepaste reacties eruit te filteren. Daar kunnen soms enige uren overheen gaan.