Diabetische nefropathie: symptomen, oorzaak en behandeling

Last Updated on 6 januari 2024 by M.G. Sulman

Diabetische nefropathie is een aandoening waarbij de nieren beschadigd raken als gevolg van diabetes. Als het echt slecht wordt, noemen we dat nierfalen, ook wel terminale nierziekte (End-stage renal disease – ESRD) . Zowel diabetes type 1 als type 2 kunnen leiden tot diabetische nefropathie, maar type 1 heeft meer kans om uiteindelijk tot ESRD te leiden. Diabetische nefropathie kent vijf stadia, waarbij het vijfde stadium ESRD is. Het duurt vaak vele jaren voordat je van het ene stadium naar het volgende gaat.

Wat is diabetische nefropathie?

Diabetische nefropathie is wat er gebeurt als je nieren beschadigd raken door diabetes. Dit proces gaat heel langzaam, gedurende vele jaren. Bijna één op de vijf mensen met diabetes heeft behandeling nodig voor diabetische nefropathie. Dat klinkt misschien zorgwekkend, maar je kunt veel doen om het risico op deze complicatie te verminderen. Als je diabetische nefropathie vroeg genoeg opmerkt, kan behandeling het zelfs vertragen.

Oorzaak van diabetische nefropathie

Hoge bloeddruk wordt gezien als de belangrijkste boosdoener wat betreft de ontwikkeling van diabetische nefropathie. Diabetici hebben twee keer zoveel kans op hoge bloeddruk vergeleken met mensen zonder diabetes. Diabetes maakt de bloedvaten minder flexibel, wat je bloeddrukwaarden verhoogt. Ook zorgen veranderingen in de insulinehuishouding voor hoge bloeddruk. Het lijkt erop dat hypertensie zowel een oorzaak als een gevolg van diabetische nefropathie kan zijn. Naarmate de nierziekte erger wordt, kunnen fysieke veranderingen in de nieren leiden tot een hogere bloeddruk.

Als hoge bloeddruk niet onder controle wordt gehouden, kan dat ervoor zorgen dat diabetische nefropathie sneller naar stadium vijf gaat.

Daarnaast zorgt de hoge bloedsuikerspiegel bij diabetes ook voor schade aan de nieren. Dit geschiedt via ingewikkelde processen die zich vooral richten op de bloedvaten die betrokken zijn bij het filteren van bloed om urine te maken.

Risicofactoren

Als je diabetes hebt, kunnen de volgende dingen je risico op diabetische nefropathie vergroten:

• Ongecontroleerde hoge bloedsuikerspiegel, ook wel hyperglykemie genoemd.
• Ongecontroleerde hoge bloeddruk, ook wel hypertensie genoemd.
• Roken.
• Hoog cholesterolgehalte in het bloed.
• Obesitas.
• Een familiegeschiedenis van diabetes en nierziekten.

Stadia

De stadia van diabetesgerelateerde nefropathie worden bepaald aan de hand van je geschatte glomerulaire filtratiesnelheid (eGFR), wat aangeeft hoe efficiënt je nieren stoffen filteren. Een normale eGFR is ongeveer 100, en de laagste waarde is 0, wat betekent dat er geen resterende nierfunctie is.

De stadia van diabetesgerelateerde nefropathie zijn als volgt:

1. Fase I: eGFR is 90 of hoger. Je nieren hebben lichte schade, maar functioneren nog normaal.
2. Fase II: eGFR kan zo laag zijn als 60 of zo hoog als 89. Er is meer nierschade dan in fase I, maar de nieren werken nog steeds goed.
3. Fase III: eGFR kan zo laag zijn als 30 of zo hoog als 59. Je kunt een licht of ernstig nierfunctieverlies hebben.
4. Fase IV: eGFR kan zo laag zijn als 15 of zo hoog als 29. Er is sprake van ernstig verlies van nierfunctie.
5. Stadium V: eGFR is lager dan 15. Je nieren zijn bijna of volledig defect.

Symptomen van diabetische nefropathie

Symptomen van diabetische nefropathie verschijnen meestal pas wanneer een aanzienlijk deel van de nieren is aangetast, meestal 80% tot 90%. Deze symptomen kunnen zijn:

• Zwelling in je gezicht, handen en voeten (oedeem): Vochtretentie als gevolg van verminderde nierfunctie kan leiden tot zwelling.
• Misselijkheid en overgeven: Nierproblemen kunnen leiden tot een ophoping van afvalstoffen in het lichaam, wat misselijkheid en braken kan veroorzaken.
• Vermoeidheid of uitputting: Verminderde nierfunctie kan leiden tot een ophoping van giftige stoffen in het bloed, wat vermoeidheid kan veroorzaken.
• Dyspnoe (kortademigheid): Ophoping van vocht in de longen als gevolg van nierproblemen kan leiden tot kortademigheid.
• Verlies van eetlust: Giftige stoffen die zich ophopen in het lichaam kunnen de eetlust verminderen.
• Schuimende urine of bruisende urine: Beschadigde nieren kunnen eiwitten lekken in de urine, wat leidt tot schuimvorming.
• Moeite met foucussen of verwardheid: Giftige stoffen in het bloed kunnen de concentratie en mentale helderheid beïnvloeden.
• Droge, jeukende huid: Problemen met de balans van elektrolyten en mineralen kunnen leiden tot huidproblemen.
• Spierkrampen: Onbalans van elektrolyten kan spierkrampen veroorzaken.
• Minder insulinegebruik: Verminderde nierfunctie kan de behoefte aan insuline verminderen omdat het lichaam moeite heeft om glucose uit het bloed te verwijderen.

Complicaties

Complicaties van diabetische nefropathie kunnen geleidelijk optreden en kunnen bestaan uit:

• Ophoping van lichaamsvloeistoffen: Dit kan leiden tot zwelling in de armen en benen, hoge bloeddruk of vocht in de longen, ook bekend als longoedeem.
• Verhoogde kaliumniveaus in het bloed (hyperkaliëmie): Een teveel aan kalium in het bloed kan problemen veroorzaken.
• Hart- en vaatziekten: Dit kan leiden tot een beroerte.
• Bloedarmoede: Er zijn minder rode bloedcellen beschikbaar om zuurstof te vervoeren.
• Zwangerschapscomplicaties: Zwangere vrouwen met diabetische nefropathie kunnen complicaties ervaren die risico’s met zich meebrengen voor zowel henzelf als het ongeboren kind.
• Onherstelbare nierschade: In gevorderde stadia kan de schade aan de nieren zo ernstig zijn dat het niet kan worden hersteld. Dit staat bekend als eindstadium nierziekte, en de behandeling omvat dialyse of een niertransplantatie.

Onderzoek en diagnose

Als je diabetes hebt, moet je om de paar maanden je gezondheid laten controleren. Als je huisarts denkt dat je diabetische nefropathie hebt, worden er tests gedaan, zoals:

• Urineonderzoek: Hierbij wordt je urine getest op eiwitten met behulp van eendipstick of een nauwkeurigere urine-eiwittest.
• Bloedonderzoek: Een eGFR-test meet hoe goed je nieren bloed filteren. Dit gebeurt door een kleine hoeveelheid bloed uit je arm te nemen.
• Beeldvormend onderzoek: Echo’s, MRI- en CT-scans helpen de gezondheid van je nieren te beoordelen door de structuur en bloedtoevoer te tonen.
• Nierbiopsie: Dit is een procedure waarbij een klein stukje nierweefsel wordt verwijderd en onder de microscoop wordt onderzocht.

Behandeling van diabetische nefropathie

De behandeling van diabetische nefropathie is afhankelijk van het stadium van de aandoening, je leeftijd en tevens je algehele gezondheid. In eerste instantie is het van kardinaal belang om diabetes goed te beheersen. Maatregelen zoals het eten van vezelrijke voedingsmiddelen, het verminderen van (ongezonde) vetten en calorieën, regelmatige lichaamsbeweging, gewichtsbeheersing en stoppen met roken zijn daarbij aangewezen. Als er ook sprake is van hoge bloeddrukwaarden, dan is hetzaak om deze te behandelen met voorgeschreven medicijnen en leefstijlveranderingen.

Helaas kan diabetesgerelateerde nierschade niet volledig worden teruggedraaid. Desondanks is het mogelijk om verdere schade te vertragen of te stoppen door medicijnen te nemen, een gezonde levensstijl te behouden en actief te blijven.

Medicijnen die worden voorgeschreven om diabetesgerelateerde nefropathie te behandelen, richten zich op het beheersen van diabetes, het verlagen van de bloeddruk en het reguleren van cholesterol. Voor diabetes kunnen medicijnen zoals metformine, SGLT2-remmers en GLP-1-agonisten worden voorgeschreven. Voor hoge bloeddruk worden ACE-remmers en ARB’s gebruikt, terwijl statines worden ingezet om cholesterol te beheersen. Deze medicijnen helpen niet alleen de bloeddruk te verlagen, maar vertragen ook de progressie van diabetesgerelateerde nefropathie.

In gevorderde stadia, wanneer de nierfunctie ernstig is aangetast, kunnen behandelingen zoals dialyse of niertransplantatie worden overwogen. Dialyse vervangt de nierfunctie door afvalstoffen en overtollig vocht uit het bloed te verwijderen. Bij een niertransplantatie wordt gezond nierweefsel van een donor overgebracht naar de persoon met diabetesgerelateerde nefropathie.

Het is van groot belang om deel te nemen aan regelmatige controles en de voorgeschreven behandelingen nauwgezet te volgen, zodat de progressie van de aandoening een halt wordt toegeroepen en eventuele complicaties worden voorkomen. De jaarcontrole diabetes is een uitgebreid onderzoek dat jaarlijks plaatsvindt door de diabetesverpleegkundig consulent. Neem hier altijd trouw aan deel.

Prognose

Studies over hoe diabetische nefropathie zich van nature ontwikkelt, laten zien dat de snelheid waarmee de nierfunctie afneemt, vaak geleidelijk en constant is. Wat opvalt, is dat deze afname sterk verschilt tussen mensen, variërend van 2 tot 20 ml/min/jaar, met een gemiddelde van ongeveer 12 ml/min/jaar. Dit is veel sneller dan bij gezonde mensen ouder dan 40 jaar, waarbij de afname ongeveer 1 ml/min/jaar is. Mensen met type 2 diabetes en nefropathie ervaren een vergelijkbaar niveau van nierfunctieverlies.¹Rossing P, Persson F, Frimodt-Møller M. Prognosis and treatment of diabetic nephropathy: Recent advances and perspectives. Nephrol Ther. 2018 Apr;14 Suppl 1:S31-S37. doi: 10.1016/j.nephro.2018.02.007. PMID: 29606261.

Preventie

Om het risico op diabetische nefropathie te verlagen, kun je de volgende maatregelen nemen:

Regelmatige controle

Behandeling en controles gaan hand in hand, waarbij zelfmanagement van diabetes wordt ondersteund door regelmatige afspraken met de huisarts en/of diabetesverpleegkundige. De gewone controle afspraken, elke 3-4 maanden, richten zich op het managen van diabetes, voeding en beweging, met aanpassingen in de behandeling op basis van bloedonderzoek, gewicht en bloeddrukresultaten. Het jaarlijkse jaargesprek omvat uitgebreider onderzoek om risicofactoren en complicaties op te sporen, waardoor tijdige behandeling mogelijk is en het een geschikt moment is om het behandelplan te bespreken en aan te passen indien nodig.

Behandel je diabetes effectief

Door diabetes goed te behandelen en je bloedsuikerspiegel binnen het streefbereik te houden, kun je diabetische nefropathie voorkomen of vertragen.

Beheer hoge bloeddruk en andere medische aandoeningen

Werk samen met je huisarts om hoge bloeddruk en andere aandoeningen die het risico op nierziekte verhogen onder controle te krijgen.

Neem medicijnen volgens voorschrift

Gebruik voorgeschreven medicijnen zoals aangegeven, inclusief pijnstillers. Let op bij het gebruik van aspirine en ontstekingsremmende medicijnen, omdat deze nierbeschadiging kunnen veroorzaken.

Handhaaf een gezond gewicht

Blijf actief om een gezond gewicht te behouden of af te vallen indien nodig. Bespreek met je huisarts of met een diëtist de beste aanpak voor gewichtsbeheersing.

Stop met roken

Roken is schadelijk Voor de nieren en kan nierschade verergeren. Als je rookt, overweeg dan te stoppen met roken. De grootste kans om te stoppen met roken heb je wanneer je ondersteuning krijgt van je huisarts, praktijkondersteuner of een coach, in combinatie met het gebruik van nicotinevervangers of medicijnen.

Reacties en ervaringen

Hieronder kun je reageren op dit artikel. Je kunt bijvoorbeeld je ervaringen delen over diabetische nefropathie. Of tips geven. Wij stellen reacties zeer op prijs. Reacties worden niet automatisch (direct) gepubliceerd. Dit gebeurt nadat ze door de redactie gelezen zijn. Dit om ‘spam’ of anderszins ongewenste c.q. ongepaste reacties eruit te filteren. Daar kunnen soms enige uren overheen gaan.