Kalium: ADH, kalium in voeding, functie en normaalwaarde

Last Updated on 13 juni 2024 by M.G. Sulman

Kalium is een mineraal dat het lichaam opneemt uit het voedsel. Vervolgens wordt het in de cellen opgeslagen en vooral via urine uitgescheiden. De dagelijkse aanbevolen hoeveelheid (ADH) kalium bij zowel mannen als vrouwen 3.500 milligram per dag. Kalium heeft een belangrijke functie  in je lichaam. Samen met chloor en natrium (uit keukenzout) is kalium betrokken bij het regelen van de vochtbalans en bloeddruk in het lichaam. Kalium is ook nodig voor een goede werking van de spieren, voor het zenuwstelsel (het goed geleiden van zenuwprikkels) en de hersenfunctie. Kalium dat in de cellen wordt opgeslagen, kan door het lichaam worden aangewend om de kaliumspiegel constant te houden.  De normaalwaarde van kalium in het bloed bevindt zich tussen 3,5 en 5,1 mmol/liter.

Veelgestelde vragen

Kalium

Wat is kalium?

Kalum is een mineraal

Kalium is een essentieel mineraal, dat wil zeggen absoluut noodzakelijk voor het functioneren van je lichaam. Mineralen zijn stoffen die je lichaam niet zelf kan aanmaken en die in kleine hoeveelheden voorkomen in eten en drinken, net als vitaminen. 98 procent van het kalium in het lichaam bevindt zich in de cel en slechts twee procent in de ruimte buiten de cellen. Door zijn elektrische lading zorgt kalium ervoor dat het zogenaamde rustpotentiaal tussen de binnenkant van de cel en de buitenkant van de cel in stand wordt gehouden. Als een zenuwcel geen impuls geleid, is de binnenkant van de cel negatief geladen ten opzichte van de buitenkant, wat een spanning van -70mV veroorzaakt. Dit wordt het rustpotentiaal genoemd. Als er echter een instroom van natrium in de cel is en een uitstroom van kalium uit de cel, ontwikkelt zich een actiepotentiaal. Het wordt gebruikt om signalen tussen cellen over te brengen, bijvoorbeeld tussen individuele zenuwcellen of tussen zenuwcellen en spiercellen. Kalium activeert ook verschillende enzymen, bijvoorbeeld ten behoeve van eiwitsynthese., het proces waarbij eiwitten worden gemaakt op basis van de informatie in het DNA. Bovendien kunnen kalium en protonen (ook positief geladen deeltjes) worden uitgewisseld tussen de binnen- en buitenkant van de cel vanwege hun gelijke lading. Dit mechanisme is nodig voor de regulering van de pH-waarde. Bij de mens ligt de normale pH-waarde van het bloed ergens tussen de 7,35 en 7,45. Kalium is ook betrokken bij het reguleren van de bloeddruk.

Elektrolyten

Men spreekt ook wel over ‘electrolyten’ als men het heeft over kalium, natrium en chloride. Elektrolyten zijn opgeloste zouten, die zich in de vorm van ionen (elektrisch geladen deeltjes) in het bloed bevinden. De elektrolyten houden de hoeveelheid water en zuurgraad (pH) van het lichaam op peil.

Functie van kalium

Kalium is gedeeltelijk verantwoordelijk voor het handhaven van de osmotische druk van lichaamscellen en daarmee de vochthuishouding van het lichaam, de homeostase van de elektrolyten en het zuur-base-evenwicht. Kalium speelt ook een rol bij de overdracht van zenuwimpulsen en is derhalve belangrijk voor spiersamentrekkingen, hartfunctie en de regulering van de bloeddruk. Bovendien is kalium als cofactor van enzymen betrokken bij de vorming van eiwit en glycogeen en het is om die reden van groot belang voor de groei.

Kalium in voeding

Kalium wordt aangetroffen in veel verschillende soorten voedingsmiddelen, in het bijzonder in fruit en groenten. Maar het komt ook voor in aardappelen, vlees, brood, melk en noten.

Voeding met een hoog kaliumgehalte

Voedingsmiddelen met een hoog kaliumgehalte zijn onder meer:

• Rozijnen
• Pruimen
• Bananen
• Abrikozen
• Aardbeien
• Watermeloen
• Meloen
• Citrusvruchten
• Druiven
• Avocado’s
• Kiwi
• Mango
• Papaja
• Granaatappel
• Kersen
• Rode bieten
• Tomaten
• Paprika
• Spinazie
• Champignons
• Erwten
• Bonen
• Zoete aardappelen
• Courgette
• Spruitjes
• Broccoli
• Aardappelen (inclusief schil)
• Sojaproducten
• Vegetarische burgers
• Noten
• Peulvruchten
• Pompoen
• Linzen
• Quinoa
• Zonnebloempitten
• Chiazaad
• Zalm
• Kalkoen
• Rundvlees
• Kip
• Varkensvlees
• Schelpdieren (zoals mosselen en oesters)
• Melkproducten
• Koffie
• Cacao
• (Appel)stroop
• Gedroogde abrikozen
• Pindakaas
• Haverzemelen

Voeding met een laag kaliumgehalte

Er zit weinig kalium in onder meer:

• Thee
• Rijst
• Pasta
• Frisdrank
• Kaas
• (Dieet)margarine
• Roomboter
• Olie
• Jam
• Suiker
• Honing

Verlies van kalium

Er kan veel kalium verloren gaan als je aardappelen en groente kookt in veel water. Gebruik daarom niet meer water dan nodig is. Een gemiddelde Nederlandse voeding bevat 4000-6000 mg kalium per dag.

ADH van kalium bij man en vrouw

Wat is de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid (ADH) van kalium bij mannen en vrouwen? ADH zijn algemene richtlijnen voor een minimale dagelijkse inname van vitaminen en mineralen. De Gezondheidsraad in Nederland heeft aanbevelingen opgesteld wat betreft kalium. De behoefte hangt samen met de vochtbalans. Het Voedingscentrum vermeldt dat de dagelijkse aanbevolen hoeveelheid kalium bij zowel mannen als vrouwen van 18 jaar en ouder 3.500 milligram per dag is. In Europa zijn er ook aanbevelingen gedaan van ongeveer 3,1 tot 3,5 gram kalium per dag voor volwassenen, zowel mannen als vrouwen.

Hoeveel kalium heb je dagelijks nodig?

Te hoge of te lage concentratie kalium in het bloed

Hyperkaliëmie

Kalium wordt bij overmaat via de nieren uitgescheiden. Bij een gebrekkige nierfunctie kan er een kaliumoverschot ontstaan. Hyperkaliëmie is een te hoge concentratie kalium in het bloed, gedefinieerd als een serum kaliumconcentratie boven de 5,0 mmol/l. Dit is meestal het gevolg van een onderliggende medische aandoening, zoals een nierziekte of diabetes (suikerziekte). Zeer hoge niveaus kunnen schadelijk zijn voor je hart. Een te hoog kaliumgehalte kan leiden tot spierkrampen en hartritmestoornissen.

Hypokaliëmie

Hypokaliëmie is een te lage concentratie kalium in het bloed, gedefinieerd als een serum kalium concentratie lager dan of gelijk aan 3,5 mmol/l. Dit is meestal het gevolg van een verhoogd verlies aan kalium door langdurig aanhoudende diarree of braken. Voorts kan een kaliumtekort ontstaan door het gebruik van laxeermiddelen of diuretica (plasmedicatie). Bepaalde hormonale stoornissen, zoals de ziekte van Cushing, kunnen ook een tekort veroorzaken.

Oorzaken en gevolgen van een kaliumtekort

Een veel voorkomende oorzaak van een kaliumtekort (hypokaliëmie) is een ernstig kaliumverlies als gevolg van bijvoorbeeld braken, het gebruik van laxeermiddelen, het gebruik van diuretica of chronische diarree. Daarnaast kan een kaliumtekort optreden als gevolg van langdurige ondervoeding en overactieve bijnieren (het syndroom van Conn, ook wel primair hyperaldosteronisme genoemd). Kaliumgebrek als gevolg van een lage kaliumopname via de voeding komt in Nederland of België nauwelijks voor. Een tekort aan kalium tast vooral het zenuwstelsel en het spierstelsel aan. De gevolgen van een kaliumtekort zijn onder meer spierzwakte, verlamming en hartritmestoornissen (tachycardie).

Oorzaken en gevolgen van te veel kalium

Een teveel aan kalium (hyperkaliëmie) kan verschillende oorzaken hebben. Enerzijds kan de uitscheiding via de nieren worden verstoord, bijvoorbeeld als gevolg van acuut of chronisch nierfalen (nierinsufficiëntie). Daarnaast kunnen katabole (afbrekende) processen en schade aan de lichaamscellen leiden tot een verhoogde uitstroom van kalium uit de cellen. Een overschot aan kalium kan leiden tot darmobstructie, spierzwakte en verlamming, respiratoire insufficiëntie of long-insufficiëntie en hartritmestoornissen (tachycardie).

In de regel wordt niet meer dan 5 tot 6 gram kalium per dag via de voeding geleverd. Opname van kalium via de voeding is onschadelijk, zolang de nierfunctie intact is. De situatie is anders bij het nemen van kaliumsupplementen, omdat je op deze manier in korte tijd zeer grote hoeveelheden kalium binnen kunt krijgen. Supplementen die alleen kalium bevatten, mogen daarom alleen onder medisch toezicht worden ingenomen.

Het meten van kalium met bloedonderzoek

Kaliumniveau kan schommelen

Kalium bevindt zich vooral in de lichaamscellen en slechts ongeveer twee procent is te vinden in je bloed. Je lichaam houdt ervan om de hoeveelheid kalium in je bloed op een bepaald niveau te houden, maar het kan fluctueren als gevolg van nier- en vaatziekten, diabetes (suikerziekte), braken, als een bijwerking van bepaalde medicijnen, fluctuerende hormoonspiegels, of de hoeveelheid kalium in je dieet.

Normaalwaarde van kalium

Om vast te stellen of de hoeveelheid kalium in je bloed afwijkend is, kan een buisje bloed worden afgenomen uit een ader aan de binnenkant van de arm, meestal in de plooi van de elleboog. Een (huis)arts vraagt veelal een kaliumtest aan samen met andere elektrolyten om een algemene indruk te krijgen van je gezondheid. Ook bij klachten die wijzen op een te hoog of een te laag kaliumgehalte in het bloed, respectievelijk hyperkaliëmie en hypokaliëmie genoemd, kan de (huis)arts een kaliumtest aanvragen. Normale waarden van kalium bevinden zich tussen 3,5 en 5,1 mmol/liter. Bloedonderzoek kan dat dus bepalen.

Gezond weekmenu met veel kalium

Een gezond weekmenu met veel kalium kan er als volgt uitzien:

Maandag

• Ontbijt: Havermout met banaan en amandelen
• Lunch: Spinaziesalade met gegrilde kip, avocado en tomaten
• Avondeten: Gegrilde zalm met zoete aardappelen en boerenkool

Dinsdag

• Ontbijt: Griekse yoghurt met walnoten en honing
• Lunch: Groene salade met geroosterde kikkererwten, komkommer en feta
• Avondeten: Kippenstoofpot met aardappelen en wortelen

Woensdag

• Ontbijt: Volkoren brood met pindakaas en banaan
• Lunch: Quinoasalade met avocado, tomaten en kikkererwten
• Avondeten: Gegrilde kip met zoete aardappelen en broccoli

Donderdag

• Ontbijt: Smoothie van banaan, spinazie en (ongezoete) amandelmelk
• Lunch: Pittige linzensoep met volkoren brood
• Avondeten: Geroosterde zalm met gestoomde groenten en zilvervliesrijst

Vrijdag

• Ontbijt: Roerei met champignons en volkoren toast
• Lunch: Salade met tonijn, tomaten en avocado
• Avondeten: Kip-pesto pasta met courgette en paprika

Zaterdag

• Ontbijt: Kwark met granola en blauwe bessen
• Lunch: Groene salade met gegrilde kip, quinoa en amandelen
• Avondeten: Geroosterde zalm met zoete aardappelen en groene bonen

Zondag

• Ontbijt: Volkoren pannenkoeken (of van speltmeel) met banaan en notenboter
• Lunch: Verse tomatensoep met volkoren brood en humus
• Avondeten: Kip-groenteschotel met aardappelen en wortelen

Je kan zorgen voor voldoende inname van kalium door kaliumrijke voedingsmiddelen op te nemen in je ontbijt, lunch en avondeten. Drink tevens voldoende water Drink. Het drinken van voldoende water voorkomt namelijk dat de natrium-en kaliumspiegels te hoog stijgen of te laag dalen.

Reacties en ervaringen

Hieronder kun je reageren op dit artikel. Je kunt bijvoorbeeld je ervaringen delen over kalium, of tips geven. Wij stellen reacties zeer op prijs. Reacties worden niet automatisch (direct) gepubliceerd. Dit gebeurt nadat ze door de redactie gelezen zijn. Dit om ‘spam’ of anderszins ongewenste c.q. ongepaste reacties eruit te filteren. Daar kunnen soms enige uren overheen gaan.