Kaliumtekort: symptomen, oorzaken en behandeling

Last Updated on 5 juli 2024 by M.G. Sulman

Men spreekt van ‘hypokaliëmie’ als de kaliumspiegel te laag is. Je loopt een kaliumtekort op als gevolg van overmatige uitscheiding van kalium of door een te lage inname van kalium, wat verschillende oorzaken kan hebben. Het gaat dus om een verstoord evenwicht tussen opname en uitscheiding. Een kaliumtekort kan leiden tot verschillende symptomen en klachten. Bij een kaliumtekort worden je spieren slap en zwak (spierpijn, spierzwakte en spierkrampen) en is er kans op een verstoorde hartfunctie. Je voelt je vaak vermoeid en de bloeddruk kan verhoogd zijn. Ook depressies en andere psychische stoornissen kunnen een kaliumtekort als oorzaak hebben. Bij lage kaliumspiegels worden over het algemeen kaliumsupplementen voorgeschreven. Als de situatie ernstig is, kan intraveneus kalium worden toegediend. Als er een aandoening is die hypokaliëmie veroorzaakt, zoals lage magnesiumspiegels of een overactieve schildklier, moet deze onderliggende aandoening ook worden behandeld.

Veelgestelde vragen

Kaliumtekort

Wat is kalium?

Kalium is een mineraal en mineralen zijn voedingsstoffen die nodig zijn om je lichaam goed te laten functioneren. Je krijgt ze binnen via je eten en drinken. Kalium helpt onder meer de spieren samentrekken, het helpt bij het reguleren van de vocht- en mineralenbalans in en uit de lichaamscellen en het helpt bij het handhaven van een normale bloeddruk door het effect van natrium te beperken. Kalium kan ook het risico op terugkerende nierstenen en botverlies verminderen naarmate je ouder wordt.

Volwassen mannen en vrouwen hebben 3500 mg kalium per dag nodig. Echt moeilijk is dit niet te halen als je gezond en gevarieerd eet. Het verkrijgen van kalium uit voedsel heeft de voorkeur in plaats van voedingssupplementen.

Soms zie je dat mensen ‘calium’ schrijven. De correcte spelling is echter ‘kalium’.

Symptomen van een kaliumtekort

Verschijnselen

Een lichte daling van de kaliumspiegel veroorzaakt normaal gesproken geen symptomen. Bij een ernstiger kaliumtekort kunnen onder meer de volgende verschijnselen en klachten optreden:

• verminderde eetlust
• verzwakte spieren en verlammingsverschijnselen
• spierkrampen
• spiertintelingen en gevoelloosheid
• spieren die niet bewegen (verlamming)
• vermindering van spierprikkels
• misselijkheid
• duizeligheid
• lusteloosheid
• oedeemvorming in armen en benen
• obstipatie
• hoofdpijn
• blaaszwakte
• tijdelijke geheugenverlies of andere problemen, zoals slecht geheugen, concentratiestoornissen, etc.
• slapeloosheid en prikkelbaarheid
• stemmingswisselingen
• verhoogde bloeddruk
• in ernstige gevallen hartritmestoornissen en dan vooral bij mensen met een hartaandoening
• abnormaal hartritme (dysritmie)
• nierproblemen
• spijsverteringsproblemen
• ademhalingsproblemen

Spijsverteringsproblemen

Spijsverteringsproblemen hebben veel mogelijke oorzaken, waaronder een kaliumtekort. Een kaliumgebrek kan problemen veroorzaken zoals een opgeblazen gevoel en obstipatie (verstopping), omdat het de passage van voedsel door het spijsverteringsstelsel kan vertragen.

Een kaliumgebrek wordt vaak genoemd als een oorzaak van paralytische ileus, een vorm van een darmafsluiting die ontstaat wanneer de beweging van de darm ernstig vertraagd of afwezig is. Het corrigeren van elektrolytafwijkingen is een van de eerste stappen bij de behandeling van een patiënt met niet-functionerende darmen. Literatuuronderzoek ondersteunt echter geen duidelijk oorzakelijk verband.¹Brigode WM, Jones C, Vazquez DE, Evans DC. Scrutinizing the evidence linking hypokalemia and ileus: A commentary on fact and dogma. Int J Acad Med [serial online] 2015 [cited 2021 Jan 10];1:21-6. Available from: https://www.ijam-web.org/text.asp?2015/1/1/21/172705

Zwakte en vermoeidheid

Zwakte en vermoeidheid zijn vaak de eerste tekenen van een tekort aan kalium. Er zijn verschillende manieren waarop dit tekort zwakte en vermoeidheid kan veroorzaken. Doordat kalium helpt bij het reguleren van spiercontracties, kan een tekort leiden tot zwakkere contracties. Er zijn ook aanwijzingen dat een kaliumgebrek de insulineproductie kan verstoren, wat kan leiden tot hoge bloedsuikerspiegels.

Hartkloppingen

Hartkloppingen kunnen een teken zijn van een kaliumtekort. Dit komt doordat kalium helpt bij het reguleren van je hartslag. Lage kaliumspiegels kunnen leiden tot hartkloppingen. Bovendien kunnen hartkloppingen een teken zijn van aritmie of een onregelmatige hartslag, wat ook verband kan houden met een kaliumgebrek.

Spierkrampen en -spasmen

Spierkrampen zijn onwillekeurige samentrekkingen van spiervezels en kunnen optreden als de kaliumspiegel in het bloed laag is. Kalium helpt bij het starten en stoppen van spiercontracties. Lage kaliumspiegels in het bloed kunnen dit evenwicht beïnvloeden en ongecontroleerde en langdurige contracties veroorzaken die bekend staan als spierkrampen.

Tintelingen en gevoelloosheid

Een ernstig kaliumtekort kan leiden tot aanhoudende tintelingen en gevoelloosheid, hetgeen bekendstaat als paresthesie en meestal optreedt in de handen, armen, benen en voeten. Kalium is belangrijk voor een gezonde zenuwfunctie en aanhoudende tintelingen en gevoelloosheid kunnen wijzen op een verminderde zenuwfunctie als gevolg van een tekort aan kalium.

Spierpijn en spierstijfheid

Spierpijn en spierstijfheid kunnen ook een teken zijn van een ernstig kaliumtekort. Dit komt dan door een snelle afbraak van spieren en dit spierverval staat ook wel bekend als rabdomyolyse. Dit verwijst naar de snelle afbraak van dwarsgestreepte spieren, die vooral vastzitten aan je botten door middel van pezen.

Ademhalingsmoeilijkheden

Een ernstig kaliumtekort kan leiden tot ademhalingsmoeilijkheden veroorzaken. Hypokaliëmie kan in ernstige gevallen verlamming van de ademhalingsspieren veroorzaken, waardoor de longen niet goed uitzetten en samentrekken. Dit resulteert in eerste instantie in kortademigheid.

Stemmingswisselingen

Kaliumtekort wordt ook geassocieerd met stemmingswisselingen en geestelijke vermoeidheid. Kalium is een belangrijk mineraal voor de geestelijke gezondheid en de hersenfunctie vanwege de rol die het speelt bij het handhaven van de elektrische geleidbaarheid van de hersenen en transmissie van zenuwimpulsen. Kalium staat ook centraal bij het transport van serotonine, een neurotransmitter die gevoelens van welzijn en geluk bevordert.

Gevolgen van een tekort aan kalium

Een kaliumtekort kan gevaarlijk zijn

De gevaarlijkste gevolgen van een kaliumtekort zijn die voor het hart. Enerzijds kan de sinusknoop (een groepje cellen in de rechterboezem die de snelheid regelen waarmee het hart klopt) het hart vaker laten samentrekken (contractie): het hart klopt te snel (tachycardie).

Aan de andere kant, als er een kaliumtekort is, kunnen de hartcellen langzamer herstellen van een contractie. Omdat de hersteltijd van cel tot cel verschilt, lopen ze uit de pas, wat uiteindelijk leidt tot gevaarlijke hartritmestoornissen.

ECG (hartfilmpje)

Verschillende tekens op het ECG, een hartfilmpje, zoals extrasystolen (overtollige hartslagen die het normale hartritme van de gangmakercellen (sinusknoop) verstoren) of een afvlakking van de T-golf duiden op een kaliumtekort.

Oorzaken van een kaliumgebrek

De meest voorkomende oorzaken van een kaliumtekort bij mensen zijn:

Gebrek aan kalium in voeding

Gebrek aan kalium in de dagelijkse voeding, dat wil zeggen onvoldoende kaliumconsumptie. Normaal gesproken levert een gezond en gevarieerd dieet voldoende kalium op. Een kaliumtekort kan worden veroorzaakt door eenzijdige voeding, te weinig voedsel (ondervoeding) of een eetstoornis.

Aanhoudende diarree of braken

Aanhoudende diarree en/of braken, waardoor veel kalium wordt uitgescheiden. Zelden wordt een kaliumtekort veroorzaakt door overmatig zweten als gevolg van extreme warmte en vochtigheid. Overmatig zweten kan ook een kaliumtekort veroorzaken.

Te veel laxeerpillen of plaspillen

Het (overmatig) gebruik van laxeermiddelen of diuretica (plaspillen), een middel dat de uitscheiding van water door de nieren bevordert.

Gezondheidsproblemen

Verschillende zeldzame nier- en bijnieraandoeningen kunnen leiden tot lage kaliumspiegels. Grote poliepen in de dikke darm kunnen water en zouten uitscheiden, wat overvloedige, waterige diarree veroorzaakt waardoor een lage kaliumspiegel in het bloed kan ontstaan.

Kaliumtekort door schildklier

Bij hyperthyreoïdie, ofwel een overactieve schildklier, draait je stofwisseling op volle toeren als gevolg van een overproductie van schildklierhormonen. Deze hormonen stimuleren je nieren om meer kalium uit te scheiden. Hierdoor ontstaat een een onevenwichtigheid in de elektrolytverhoudingen, in het bijzondere een tekort aan kalium.

Dit kaliumtekort door een te snel werkende schildklier kan vervolgens leiden tot verschillende symptomen, waaronder spierzwakte, vermoeidheid, en hartritmestoornissen.

Overmatig alcoholgebruik

Hypokaliëmie wordt vaak aangetroffen bij de elektrolytafwijkingen die worden waargenomen bij chronische alcoholisten. De onderliggende mechanismen van de verlaagde kaliumspiegels zijn niet zo goed bekend. Uit onderzoek blijkt dat er sprake kan zijn van een verhoogd kaliumgehalte in de urine (kaliurese) als gevolg van de co-existente hypomagnesiëmie (een laag magnesiumgehalte in het bloed) een mogelijke oorzaak te zijn.²Elisaf M, Liberopoulos E, Bairaktari E, Siamopoulos K. Hypokalaemia in alcoholic patients. Drug Alcohol Rev. 2002 Mar;21(1):73-6. doi: 10.1080/09595230220119282a. PMID: 12189007.

Kalium in voeding

Kalium is een mineraal dat in vrijwel alle voedingsmiddelen voorkomt

Kalium komt voor in een breed scala aan voedingsmiddelen, zoals bladgroenten, tomaten, komkommers, courgettes, aubergines, pompoenen, aardappelen, bananen, wortelen en bonen. Het wordt ook aangetroffen in zuivelproducten, vlees, gevogelte, vis en noten. Door dagelijks een verscheidenheid aan voedingsmiddelen te eten, kun je aan je dagelijkse kaliumbehoeften voldoen en tegelijk andere belangrijke vitamines en mineralen binnenkrijgen die de gezondheid bevorderen.

Top 10 kaliumrijke voedingsmiddelen

De top 10 kaliumrijke voedingsmiddelen en de hoeveelheid kalium per 100 gram:

1. Avocado – 485 mg
2. Zoete aardappel – 337 mg
3. Spinazie – 558 mg
4. Bananen – 358 mg
5. Gedroogde abrikozen – 1162 mg
6. Bieten – 325 mg
7. Zalm – 363 mg
8. Champignons – 318 mg
9. Tomaten – 237 mg
10. Yoghurt – 155 mg

Behandeling van kaliumdeficiëntie

Bij een milde vorm van kaliumtekort is de behandeling gericht op het opheffen van het tekort door het eten van kaliumrijk voedsel of door gebruik van orale kaliumsupplementen. Als je vochtafdrijvende middelen gebruikt die de kaliumuitscheiding in de nieren doen toenemen, kan de (huis)arts overwegen een kaliumsparend plasmiddel voor te schrijven zodat een tekort voorkomen kan worden. Bij ernstig kaliumtekort staat de behandeling geheel in het teken van het verhogen van de kaliumspiegel, zodat er geen risico meer bestaat op hartproblemen.

Kalium aanvullen

Hier zijn enkele manieren om kalium aan te vullen:

1. Voeding: Verhoog de inname van kaliumrijk voedsel, zoals onder andere aardappelen, groenten (zoals kousenband, pastinaak, spinazie, spruitjes, tajerblad, venkel en mais), vers en gedroogd fruit (vijgen, dadels, rozijnen, abrikozen, pruimen), vlees, vis, kip, gevogelte, peulvruchten (zoals zwarte bonen of linzen), noten, pinda’s, zuivelproducten, vruchtensap, tomaten- en groentesap, tomatenpuree, koffie, cacao en chocoladeproducten. Het opnemen van deze voedingsmiddelen in je dieet draagt bij aan een gezonde kaliuminname.
2. Supplementen: Je kunt ook kaliumsupplementen nemen. Het is echter verstandig om dit met een arts te overleggen, aangezien te veel kalium schadelijk voor je kan zijn. Een teveel aan kalium in het bloed, ook bekend als hyperkaliëmie, kan ernstige gezondheidsproblemen veroorzaken, zoals hartritmestoornissen, spierzwakte en in extreme gevallen zelfs een hartstilstand.
3. Elektrolytendranken: Sommige sportdranken bevatten kalium, maar deze moeten met mate worden geconsumeerd vanwege de toegevoegde suikers en andere soms ongezonde ingrediënten.
4. Koken met kaliumrijke ingrediënten: Bereid maaltijden met kaliumrijke ingrediënten om je dagelijkse inname te verhogen. Bijvoorbeeld:
   • Geroosterde aardappelen.
   • Spinaziesalade.
   • Zoete aardappelfrietjes.
   • Verse tomatensaus.
   • Guacamole.
   • Bananenpannenkoeken.
   • Gegrilde kipfilet.
   • Zalmfilet uit de oven.
   • Linzensoep.
   • Yoghurtdressing.

Reacties en ervaringen

Hieronder kun je reageren op dit artikel. Je kunt bijvoorbeeld je ervaringen delen over een kaliumtekort, of tips geven. Wij stellen reacties zeer op prijs. Reacties worden niet automatisch (direct) gepubliceerd. Dit gebeurt nadat ze door de redactie gelezen zijn. Dit om ‘spam’ of anderszins ongewenste c.q. ongepaste reacties eruit te filteren. Daar kunnen soms enige uren overheen gaan.