Last Updated on 18 juni 2024 by M.G. Sulman
De meeste mensen houden zich aan de maatschappelijke regels en wetten. Dit geldt echter niet voor mensen met een zogeheten antisociale persoonlijkheidsstoornis (ASP). Ze zijn vaak prikkelbaar, impulsief en agressief. Hun geweten is slecht ontwikkeld. Mensen met ASP hebben moeite met stabiliteit in hun denken, voelen en gedrag. Ze zijn vaak impulsief en op zoek naar snelle bevrediging van hun behoeften. Een beperkt geweten maakt hun gedrag problematisch.
Inhoud
- 1 Wat is een antisociale Persoonlijkheidsstoornis (ASP)?
- 2 Spectrum van antisociaal gedrag
- 3 Psychopathie
- 4 Verslaving en gezondheid
- 5 Gevolgen voor opleiding en werk
- 6 Clusters van persoonlijkheidsstoornissen
- 7 Symptomen van ASP
- 8 Complicaties van antisociale persoonlijkheidsstoornis
- 9 Oorzaken van ASP
- 10 Onderzoek en diagnose
- 11 Behandeling van een antisociale persoonlijkheidsstoornis
- 12 Prognose
- 13 Preventie
- 14 Reacties en ervaringen
Antisociale Persoonlijkheidsstoornis (ASP) is een diagnose voor volwassenen. Het kenmerkt zich door een voortdurend patroon van minachting voor en schending van de rechten van anderen. Dit begint in de kindertijd of (vroege) puberteit. Een antisociale persoonlijkheidsstoornis (ASP) begint meestal rond de leeftijd van 15 jaar. Personen met ASPS manipuleren vaak anderen ten behoeve van eigen gewin; ze spannen andere voor hun karretje. Ze hebben een gebrek aan empathie en voelen zelden berouw voor hun daden. Stabiele relaties aangaan is lastig voor hen. Ze ervaren ook veel problemen op sociaal en beroepsmatig gebied. Juridische problemen komen vaak voor doordat ze niet leren van de gevolgen van hun gedrag. Dit leidt vaak tot criminele activiteiten, veroordelingen en detenties.
Spectrum van antisociaal gedrag
Antisociaal gedrag bestaat in gradaties. Normoverschrijdend-gedragsstoornis (CD) is een aanverwante aandoening bij kinderen en tieners. CD staat voor Conduct Disorder en is een type gedragsstoornis. Het wordt gekenmerkt door herhaaldelijk de rechten van anderen of belangrijke normen schenden. Dit gedrag bestaat uit agressie tegen mensen of dieren, vernieling van eigendommen, bedrog en diefstal. Veel kinderen met CD ontwikkelen geen ASP, doch het is wel een risicofactor. Jongens met CD worden vaker volwassenen met ASP dan meisjes.
Psychopathie
Psychopathie is een ernstige vorm van ASP met een hoger risico op geweld. Antisociale persoonlijkheidsstoornis (ASPS) moet worden onderscheiden van psychopathie. Bij psychopathie staan zowel de aanleg voor antisociaal gedrag als emotionele oppervlakkigheid en een gebrek aan schuldgevoelens centraal. ASP richt zich meer op het gedrag zelf. Met behulp van Hare’s Psychopathy Checklist-Revised (PCL-R) kan de mate van psychopathie op betrouwbare en valide wijze worden bepaald.
Verslaving en gezondheid
Mensen met ASP zijn vaak verslaafd aan alcohol en/of drugs. Hun leefstijl leidt vaak tot lichamelijke aandoeningen. Denk aan verwondingen door geweld of seksueel overdraagbare aandoeningen (soa’s). Ze hebben een grotere kans op vroegtijdig overlijden. Dit komt door middelenmisbruik, zelfmoord en misdrijven met dodelijke afloop.
Gevolgen voor opleiding en werk
Mensen met ASPS maken dikwijls hun opleiding niet af. Ze stoppen vaak met werken. Dit leidt tot meer werkloosheid en illegale activiteiten. Ernstige gevallen eindigen vaak in gevangenissen of tbs-klinieken.
Clusters van persoonlijkheidsstoornissen
Vaak worden persoonlijkheidsstoornissen in drie clusters verdeeld:
- Cluster A: Paranoïde, schizoïde en schizotypische persoonlijkheidsstoornissen. Deze personen trekken zich vaak terug, hebben vreemde overtuigingen en moeite met het vormen van hechte relaties.
- Cluster B: Antisociale, borderline, histrionische en narcistische persoonlijkheidsstoornissen. Deze stoornissen kenmerken zich door impulsieve daden, emotionele instabiliteit en moeite met stabiele relaties.
- Cluster C: Vermijdende, afhankelijke en obsessief-compulsieve persoonlijkheidsstoornissen. Deze personen ervaren veel angst, vrezen verlating en hebben een grote behoefte aan controle of perfectionisme.
Symptomen van ASP
Mensen met ASPS zijn onverantwoordelijk en roekeloos. Ze tonen weinig spijt. Dit brengt veel problemen voor hun omgeving en de maatschappij. Ze gebruiken vaker geweld tegen hun partner of kinderen. Ook vreemden kunnen slachtoffer worden. Ze zien anderen als middelen voor eigen gewin.
- Agressie en geweld: Fysiek aanvallen of vijandigheid tonen naar anderen.
- Roekeloos gedrag: Impulsief handelen zonder na te denken over de gevolgen.
- Regels negeren: Wetten breken en sociale normen aan de laars lappen.
- Gevoel van superioriteit: Zich machtiger of beter voelen dan anderen.
- Manipulatief gedrag: Mensen misleiden, vleien of manipuleren voor eigen voordeel.
- Geen verantwoordelijkheid nemen: Eigen acties niet erkennen, anderen de schuld geven.
- Geen berouw: Geen spijt of bezorgdheid tonen over schadelijk gedrag.
Elk individu met ASP kan andere gedragingen vertonen. Sommige symptomen zijn sterker aanwezig dan andere.
Antisociale persoonlijkheidsstoornis is een gevaarlijke, vaak levensbedreigende aandoening voor de getroffen persoon en anderen om hen heen. Het kan leiden tot de volgende complicaties:
- Mishandeling of wreedheid.
- Verwaarlozing.
- Zelfmoord.
- Stoornis in het gebruik van middelen.
- Alcoholmisbruikstoornis.
- Arrestatie en gevangenschap.
- Gevoklgen voor de gezondheid, bijvoorbeeld door middelenmisbruik of soa’s.
- Andere mentale gezondheidsproblemen (depressie, angst, etc.).
- Onvermogen om persoonlijke, sociale, werk- of schoolse verplichtingen na te komen.
Oorzaken van ASP
In vogelvlucht
ASPS kan meerdere oorzaken hebben. Genetische factoren spelen een rol. De stoornis komt vaker voor bij familieleden. Ook de omgeving is belangrijk. Opgroeien met een ouder met ASP verhoogt het risico. Dit geldt voor zowel geadopteerde als biologische kinderen.
Je genetische samenstelling kan de kans vergroten dat je antisociale persoonlijkheidsstoornis ontwikkelt. Onderzoek is nog gaande om meer te leren over hoe je genen kunnen bijdragen aan deze persoonlijkheidsstoornis, maar de exacte genen zijn nog niet geïdentificeerd. Studies hebben aangetoond dat je risico toeneemt als je een biologisch familielid met ASP hebt.
Antisociale persoonlijkheidsstoornis kan iedereen treffen. Je loopt meer risico op het ontwikkelen van de aandoening als je:
- Voor je 15e een gedragsstoornisdiagnose had.
- Als man geboren bent.
- Trauma of misbruik hebt ervaren in je vroege kindertijd.
- Een middelenmisbruikstoornis hebt of een biologisch familielid met deze aandoening.
- Een geschiedenis van mentale gezondheidsproblemen in je biologische familie hebt.
- Een lager schoolprestatieniveau hebt in vergelijking met je leeftijdsgenoten.
- Tijd in een (jeugd)gevangenis hebt doorgebracht.
Onderzoek en diagnose
Gedragskundig onderzoek
Een psycholoog of psychiater stelt de diagnose. Een grondig psychologisch en/of psychiatrisch onderzoek wordt uitgevoerd. Hierbij wordt gezocht naar patronen die wijzen op ASP. Deze gedragskundigen hanteren de DSM-5-TR als leidraad.
De meeste mensen zoeken niet zelf naar een diagnose. Vaak vraagt een officier van justitie om een pro Justitia (PJ) rapport ten behoeve van een rechtszitting. Pro Justitia rapporten zijn onderzoeken door een psychiater of psycholoog naar een persoon die betrokken is in een rechtszaak.
Geen zelftest, bloedonderzoek of scan kan ASP diagnosticeren. Bij vermoeden van AS, kan de huisarts een eerste beoordeling doen en zo nodig doorverwijzen naar een instelling door geestelijke gezondheidszorg.
Andere aandoeningen kunnen lijken op ASP, zoals:
- Borderline persoonlijkheidsstoornis (BPD)
- Narcistische persoonlijkheidsstoornis (NPS)
- Stoornis in het gebruik van middelen
- Psychotische stoornissen of stemmingsstoornissen
- Periodieke explosieve stoornis of intermittent explosive disorder (IED)
- Temporaalkwabepilepsie, afgekort tot TLE (temporal lobe epilepsy)
- Hersentumor
- Beroerte of cerebro vasculair accident (CVA)
- Geïsoleerde misdragingen
- Middelenmisbruik dat antisociaal gedrag veroorzaakt
Mogelijke behandelingen van een antisociale persoonlijkheidsstoornis zijn:
- Medicatie: Voor agressie en stemmingswisselingen.
- Psychotherapie: Cognitieve gedragstherapie (CGT). Dit kan individueel, in groepsverband of met familie.
Behandeling bestaat vaak uit ene combinatie van medicatie en therapie. Ook behandeling voor andere problemen, zoals middelenmisbruik, kan nodig zijn.
ASP is lastig te behandelen. Vaak wordt hulp door degene op ASP afgewezen. Behandeling is echter beschikbaar wanneer men er klaar voor is. Het kan veiligheid bieden voor jezelf en anderen.
De volgende medicijnen kunnen zinvol zijn:
- Antidepressiva: Voor serotonineniveaus, zoals sertraline en fluoxetine.
- Antipsychotica: Voor agressie, zoals risperidon en quetiapine.
- Stemmingsstabilisatoren: Voor stemmingswisselingen, zoals lithium en carbamazepine.
Prognose
Symptomen pieken rond 20 jaar en kunnen verbeteren rond 40 jaar. Gezonde relaties en een ondersteunend netwerk zijn daarbij belangrijk.
Preventie
Er is geen waterdichte manier om ASP te voorkomen. Vroege behandeling van gedragsstoornissen bij kinderen kan het risico verkleinen.
Reacties en ervaringen
Hieronder kun je reageren op dit artikel. Je kunt bijvoorbeeld je ervaringen delen over ASP, of tips geven. Wij stellen reacties zeer op prijs. Reacties worden niet automatisch (direct) gepubliceerd. Dit gebeurt nadat ze door de redactie gelezen zijn. Dit om ‘spam’ of anderszins ongewenste c.q. ongepaste reacties eruit te filteren. Daar kunnen soms enige uren overheen gaan.
