Osteoporose (botontkalking): symptomen en behandeling

Osteoporose als zodanig geeft geen klachten. De aandoening wordt pas opgemerkt als er (plotseling) fracturen ontstaan. Veel geziene fracturen bij osteoporose zijn die van pols, wervel en heup. Na iedere botbreuk is het risico van een nieuwe botbreuk ongeveer tweemaal zo groot en na een wervelfractuur is de kans op een nieuwe wervelfractuur zelfs viermaal zo groot.

Aangetaste ruggenwervels die inzakken, kunnen aanleiding geven tot rugpijn, met uitstralingspijn naar de borst. Deze pijn verdwijnt meestal vanzelf, zij het langzaam. Ingezakte wervels kunnen ook leiden tot een kromming van de rug; je wordt wat korter, je lichaamslengte neemt af. Om je houding te corrigeren kunnen je rugspieren zich aanspannen en dit leidt nogal eens tot spierpijn. Als gevolg van de inzakkende wervels krijg je bredere flanken en het komt soms voor dat je onderste rib de rand van je bekken raakt. Bij een ernstige verkromming kun je een voorovergebogen houding krijgen, ‘kyfose’ genoemd.

Al met al zijn rugpijn en botbreuken de meest in het oog springende klachten bij osteoporose.

Voorkeursplekken

Hier is een opsomming van de top 10 botten waarin osteoporose het snelst optreedt of waar je het snelste de effecten ervan kunt merken in de vorm van een breuk. Besef wel dat osteoporose in principe in alle botten kan optreden, maar deze lijst geeft de botten weer waarin het vaakst complicaties optreden of waarvan de effecten het meest merkbaar zijn.

• Wervelkolom (ruggengraat): Een compressiefractuur kan leiden tot rugpijn en een gebogen houding.
• Heup: Een heupfractuur veroorzaakt ernstige pijn en verminderde mobiliteit.
• Pols: Een polsbreuk komt relatief vaak voor bij ouderen na een val, wat beperkingen in dagelijkse activiteiten kan veroorzaken.
• Bekken: Een bekkenfractuur leiden tot pijn en mobiliteitsproblemen.
• Bovenarm (humerus): Een breuk in het bovenste deel van de arm (een gebroken bovenarm) beperkt de armbeweging (functiebeperking) en veroorzaakt ongemak.
• Ribben: Fragiele ribben breken gemakkelijk en ene gebroken rib geeft pijn bij ademhalen en veroorzaakt beperkingen in het verrichten van activiteiten.
• Dijbeen (femur): Een dijbeenfractuur, vooral in de dijbeenhals (of het bovenste deel van je dijbeen), veroorzaakt ernstige pijn en mobiliteitsproblemen.
• Onderarm (radius): Een gebroken onderarm beperkt de armmobiliteit.
• Schouder: Een schouderfractuur of gebroken schouder komt vooral voor bij oudere mensen na een val, veroorzaakt pijn en verminderde beweeglijkheid.
• Enkel: Een enkelfractuur of gebroken enkel vermindert je mobiliteit en geeft ook pijnklachten.

Complicaties

Botbreuken, vooral in de wervelkolom of heup, zijn de ernstigste complicaties van osteoporose. Heupfracturen worden vaak veroorzaakt door een val en kunnen leiden tot invaliditeit en zelfs een verhoogd risico op overlijden binnen het eerste jaar na het letsel. Zo overlijdt bijna 25% van de ouderen binnen 1 jaar na het oplopen van een heupfractuur en wordt nog eens 25% blijvend invalide.¹Ned Tijdschr Geneeskd. 2005;149:1038-42

In sommige gevallen kunnen wervelfracturen optreden, zelfs als je niet bent gevallen. De botten waaruit je ruggengraat bestaat (wervels) kunnen dermate verzwakken dat ze bezwijken, wat kan leiden tot rugpijn, lengteverlies en een voorovergebogen houding.

Onderzoek en diagnose

De arts zal vragen naar je klachten en informeren naar eerdere ziektes, een eerdere botbreuk, valpartijen, hoeveel of weinig je beweegt, hoeveel je drinkt, of je rookt, etc. Aan de hand hiervan krijgt de arts de eerste indicaties van mogelijke osteoporose. Op de röntgenfoto herkent hij verhoogde bottransparantie bij osteoporose in vergelijking met gezonde botten. Ook wervelfracturen of wervelafwijkingen zijn hierop zichtbaar. Omdat het röntgenbeeld echter pas betrouwbare resultaten geeft in een laat stadium van de ziekte, wordt een botdichtheidsmeting uitgevoerd als de ziekte voor het eerst wordt vermoed. Bij een botdichtheidsmeting meet men de hoeveelheid kalk in je bot. Dit onderzoek bepaalt het mineraalzoutgehalte in de botten en helpt het risico in te schatten en de diagnose te bevestigen. Een andere mogelijkheid is de bepaling van de skeletleeftijd (botleeftijd) en te beoordelen hoe deze zich verhoudt tot de kalenderleeftijd.

Behandeling van botontkalking

Doel van de behandeling

Osteoporose kan niet worden genezen. De behandeling richt zich daarom op pijnbestrijding, verder botverlies tegengaan en het voorkomen van botbreuken.

Pijnstillers

Tegen de pijn kun je een eenvoudige pijnstiller nemen, zoals paracetamol, maar soms zijn sterkere pijnstillers nodig.

Fysiotherapie, mensendieck en cesartherapie

Om je te helpen bij pijn en bewegen in het dagelijkse leven, kan fysiotherapie, mensendieck en cesartherapie zinvol zijn.

Verder botverlies tegengaan met leefstijladviezen

Om verder botverlies van botmassa tegen te gaan en nieuwe botbreuken (vaak als gevolg van een valpartij) te voorkomen, zijn leefstijlregels belangrijk. De belangrijkste leefstijladviezen zijn:

• beweeg voldoende (bewegen is goed voor de botopbouw);
• eet gezond en gevarieerd (zorg er ook voor dat je voldoende calcium binnenkrijgt);
• ga geregeld naar buiten (onder invloed van zonlicht wordt er in de huid vitamine D gevormd, wat nodig is om calcium te kunnen opnemen in het lichaam);
• matig alcoholgebruik (veel alcohol heeft een ongunstige invloed op de botten);
• stop met roken (roken vertraagt de botaanmaak en versnelt de botafbraak);
• zorg voor een veilige leefomgeving (simpele aanpassingen kunnen de valkans al sterk doen verminderen).

Medicatie

Bij ernstige osteoporose kan behandeling met bisfosfonaten (alendronaat en/of risedronaat) in tabletvorm nodig zijn. Deze medicijnen zorgen ervoor dat de botafbraak minder snel verloopt en de botmassa kan soms zelfs iets toenemen. Bisfosfonaten kunnen bijwerkingen hebben, zoals maagdarmklachten.

Bijschildklierhormoon (PTH)

Bijschildklierhormoon stimuleert de botaanmaak bij ernstige osteoporose (minimaal twee wervelbreuken en één niet-wervelbreuk).

Supplementen

Het innemen van een supplement met calcium en vitamine D (800 IE per dag) hoort ook tot dre behandeling van botontkalking.

Prognose

De vooruitzichten voor mensen met osteoporose zijn over het algemeen positief. Vooral als de aandoening wordt ontdekt tijdens de beginfase van de ziekte en vervolgens effectief wordt behandeld. Botdichtheid, zelfs als osteoporose ernstig is, kan over het algemeen worden verbeterd of gestabiliseerd. Door (vroegtijdige) detectie en behandeling wordt het risico op botbreuken aanzienlijk verminderd.

Preventie

De volgende maatregelen kunnen helpen osteoporose te voorkomen:

• Vermijd nicotine en alcohol.
• Vitamine D: deze vitamine zorgt voor sterke botten en tanden. Zonlicht is de belangrijkste bron van vitamine D.
• Preventieve medische check-up: vrouwen dienen hun botdichtheid te laten meten vanaf 50 jaar en mannen vanaf 60 jaar.
• Leefstijl: voldoende beweging helpt bij het opbouwen van botten.
• Training en krachttraining: Een studie met meer dan 10.000 oudere vrouwen in de VS heeft aangetoond dat het opbouwen van spieren door middel van matige krachttraining effectiever is dan behandeling van osteoporose met medicatie. Sterke spieren activeren botvormende cellen.
• Lichaamsgewicht: vermijd ondergewicht.
• Dieet: groene groenten (bijvoorbeeld broccoli) zitten vol calcium. Dit geldt ook voor gedroogde vijgen, groene kool, mergkool, raapstelen, paksoi, sareptamosterd (Indische bruine mosterd), knolraap en waterkers.
• Voedingsmiddelen die rijk zijn aan fosfaat (bijvoorbeeld worst) zijn calciumrovers.