Nierfalen: symptomen, oorzaak en behandeling

Last Updated on 17 januari 2024 by M.G. Sulman

Bij nierfalen is er sprake van een verminderde nierfunctie. Je nieren functioneren niet meer goed. Ze kunnen hun werk niet meer naar behoren doen, namelijk het afvoeren van afvalstoffen in het bloed. Een plotselinge daling van de nierfunctie wordt acuut nierfalen genoemd. Dit ontwikkelt zich snel gedurende een paar uur of dagen. Acuut nierfalen treft meestal mensen die al ernstig ziek zijn. Vaker treedt nierfalen op als de laatste fase van chronische nierziekte. Dit staat bekend als chronisch nierfalen. Bij chronisch nierfalen werken de nieren lange tijd niet goed. Meestal komt dit door een ziekte zoals nierfilterontsteking (glomerulonefritis), diabetes of (chronische) hoge bloeddruk. Doorgaan wordt nierziekte in verschillende stadia ingedeeld op basis van de glomerulaire filtratiesnelheid (GFR), hetgeen de efficiëntie van de nieren weergeeft. De CKD-stadiëring (Chronic Kidney Disease) is een veelgebruikte classificatie die de progressie van nierziekte beschrijft. Deze stadia variëren van lichte afname van de nierfunctie (stadium 1) tot terminaal nierfalen (stadium 5), elk met specifieke kenmerken, symptomen en behandelingsopties. Bij terminaal nierfalen is dialyse of transplantatie noodzakelijk.

Wat is nierfalen?

Nierfalen betekent dat de nieren niet goed meer werken. Er is sprake van een sterk verminderde nierfunctie is. Het is een gevolg van andere aandoeningen.

Synoniemen

Nierfalen staat ook bekend als nierinsufficiëntie. Men spreekt ook wel over nierschade.

Ligging en functie van nieren

De nieren liggen onder de ribben achter in de buikholte. Ze zijn zo groot als een vuist. Gezonde nieren doen veel belangrijk werk. Ze houden je hele lichaam in balans door:

• het verwijderen van afvalstoffen en extra water uit je lichaam
• helpen bij het maken van rode bloedcellen
• helpen de bloeddruk onder controle te houden

Symptomen van nierfalen

Symptomen van nierfalen kunnen zijn:

• jeukende huid of uitslag
• spierkrampen
• misselijkheid en/of braken
• gebrek aan eetlust
• gezwollen voeten en enkels
• moeheid
• lusteloosheid
• kortademigheid
• vaak minder plassen dan normaal (verminderde urineproductie)¹Maar het kan ook zijn dat je nog normaal kunt plassen.
• schuimende urine
• moeite met inslapen of doorslapen

Oorzaak van nierfalen

Wat is het onderliggend mechanisme?

Bij nierschade zijn de nierfilters beschadigd (kapot). In je nieren wordt het bloed gefilterd. Elke nier bevat een nierbekken aan de onderkant van de nier. Deze bevat grofweg 1 miljoen filtertjes. Als deze nierfilters beschadigd raken dan lekken er eiwitten en bloedcellen naar de urine. Als er nierfilters kapot gaan, dan werken de nieren minder goed. Er blijven daardoor te veel afvalstoffen in het bloed. Je plast minder afvalstoffen uit.

Onderliggende oorzaken

Nierfalen wordt meestal veroorzaakt door een onderliggend gezondheidsprobleem. Dit probleem beschadigt je nieren gedurende vele jaren beetje bij beetje. Het kan hierbij gaan om de volgende aandoeningen:

• diabetes (hoge bloedglucosewaarden zijn schadelijk voor je nieren omdat ze de bloedvaten in de nieren en de nierfilters aantasten)
• hoge bloeddruk (dit heeft effect op de doorstroming van de nieren en zorgt voor een verminderde nierfunctie)
• auto-immuunziekten, zoals lupus en IgA-nefropathie (ook wel: ziekte van Berger)
• genetische ziekten (ziekten doorgegeven door een of beide ouders), zoals polycystische nierziekte (gekenmerkt door de vorming van cysten – met vocht gevulde blaasjes – in beide nieren)
• nefrotisch syndroom (waardoor de nierfilters niet goed meer werken)
• problemen in je urinewegen, zoals nierstenen
• roken, want dit kan de bloedvaten in en naar de nieren beschadigen
• te veel alcohol drinken (als je veel en vaak drinkt kunnen je nieren beschadigt raken)

Deze gezondheidsproblemen leiden niet altijd tot chronische nierproblemen of nierfalen.

Soms kan een nierprobleem dat acuut nierletsel (acuut niertrauma) wordt genoemd, ook nierfalen veroorzaken. Dit is een toestand waarbij een plotseling verlies van de nierfunctie tot stand komt. Dit type nierfalen treedt snel op, binnen enkele dagen tot weken. Het komt het meest voor bij mensen die al in het ziekenhuis zijn opgenomen voor andere gezondheidsproblemen. Het staat ook bekend als acuut nierfalen.

Onderzoek en diagnose

De arts kan verschillende onderzoeken inzetten om nierfalen te diagnosticeren. Enkele van de meest voorkomende onderzoeken zijn de volgende:

Urineonderzoek

Urineonderzoek om te testen op afwijkingen. Als er eiwit in je urine zit, is dat een aanwijzing dat je nieren niet goed werken.  Bij bepaalde ziektebeelden of onder bepaalde omstandigheden kan er glucose of suiker in de urine worden vastgesteld. De arts kan ook een urinesedimentonderzoek uitvoeren. Deze test bepaalt het sediment (niet opgeloste elementen) in de urine met de hulp van een microscoop

Urinevolumemetingen

Het meten van de urineproductie is een van de eenvoudigste tests om nierfalen te diagnosticeren. De meest opvallende klacht bam nierfalen is de vermindering van de urineproductie. Je gaat plots abnormaal weinig plassen, minder dan 400 ml per dag. Maar het kan ook zijn dat je nog normaal kunt plassen. Het plots volledig uitvallen van het plassen is meestal te wijten aan een verstopping.

Bloedonderzoek

De arts kan bloedonderzoek laten uitvoeren om stoffen te meten die door je nieren worden gefilterd, zoals bloedureumstikstof en creatinine. Een snelle stijging van deze niveaus kan wijzen op acuut nierfalen.

Beeldvormend onderzoek

Beeldvormend onderzoek zoals een echo, een MRI-scan of een CT-scan bieden beelden van de nieren en urinewegen om blokkades of andere problemen te identificeren.

Nierbiopsie

Bij een nierbiopsie wordt er een stukje nierweefsel verwijderd voor onderzoek onder de microscoop. Dit wegnemen van een stukje nierweefsel gebeurt onder plaatselijke verdoving met een lange, speciale naald.

Stadia van chronische nierziekte

Nierziekte wordt ingedeeld in vijf stadia. Deze variëren van zeer mild (stadium 1) tot volledig nierfalen (stadium 5).

CKD-stadiëring

Vaak wordt nierziekte ingedeeld in verschillende stadia volgens het stelsel van de ‘glomerulaire filtratiesnelheid’ (GFR), wat aangeeft hoe efficiënt de nieren werken. De meest gebruikte classificatie is de CKD-stadiëring (Chronic Kidney Disease):

1. Fase 1: GFR boven 90 ml/min:
   • Nierfunctie is verminderd, maar er zijn vaak geen merkbare symptomen.
2. Fase 2: GFR 60-89 ml/min:
   • Milde afname van de nierfunctie; het kan nog steeds asymptomatisch zijn.
3. Fase 3: GFR 30-59 ml/min:
   • Matige afname van de nierfunctie; symptomen kunnen zich manifesteren, maar niet altijd.
4. Fase 4: GFR 15-29 ml/min:
   • Ernstige afname van de nierfunctie; symptomen worden vaak duidelijk.
5. Fase 5: GFR minder dan 15 ml/min (nierfalen):
   • Terminaal nierfalen; ernstige symptomen, zoals vermoeidheid, zwellingen, kortademigheid.

Stadium 1

Deze fase is erg mild. Je hoeft geen symptomen te ervaren. Er is enige nierbeschadiging aanwezig. In dit stadium is het nog steeds mogelijk om de voortgang van de nierziekte te vertragen door een gezonde levensstijl aan te houden. Dit omvat het eten van een gezond en gevarieerd dieet, regelmatig bewegen, niet roken en matig alcoholgebruik. Het handhaven van een gezond gewicht is ook belangrijk. Als je diabetes hebt, is het belangrijk om je bloedsuikerspiegel onder controle te houden.

Stadium 2

Stadium 2 wordt nog steeds als een milde vorm van nierziekte beschouwd. Er zijn echter detecteerbare problemen, zoals de aanwezigheid van eiwit in de urine of (door onderzoek) zichtbare schade aan de nieren. Dezelfde leefstijladviezen in stadium 1 worden gehanteerd in stadium 2.

Stadium 3

In dit stadium werken je nieren niet zo goed als zou moeten. Er kunnen duidelijkere symptomen aanwezig zijn. Bijvoorbeeld vocht vasthouden (bijvoorbeeld bij de enkels, handen of het gezicht), flankpijn en veranderingen in de frequentie van urineren. Bij een kleine 60 % van de patiënten met een chronische nierziekte komt pijn voor.

Bovenvermelde leefstijladviezen kunnen de symptomen helpen verbeteren. De arts kan ook medicijnen voorschrijven om onderliggende aandoeningen te behandelen die nierfalen kunnen versnellen.

Stadium 4

Stadium 4 nierziekte wordt als matig tot ernstig beschouwd. De nieren werken niet goed, maar er is nog geen sprake van volledige nierinsufficiëntie. Symptomen kunnen complicaties zijn zoals bloedarmoede, hoge bloeddruk en botziekte.

De nieren zijn betrokken bij de aanmaak van nieuwe rode bloedcellen (erytrocyten). Deze zijn erg belangrijk voor het vervoer van zuurstof door het lichaam. Bij nierschade kan een tekort aan rode bloedcellen ontstaan. Dit wordt bloedarmoede genoemd.

Eén van de meest voorkomende oorzaken van nierschade is hoge bloeddruk. Doch mensen met nierschade een lopen ook een grotere kans op hoge bloeddruk.

Nierschade kan ook nadelige gevolgen hebben voor je botten. Dit komt doordat de nieren een grote rol spelen in het reguleren van mineralen als calcium, fosfaat en magnesium. Bij afwijkende waarden kan dat tot verzwakking van je botten leiden.

Een gezonde leefstijl blijft belangrijk. Je arts zal waarschijnlijk in overleg met jou een behandelplan opstellen om verdere nierschade te vertragen.

Stadium 5 (nierfalen en de symptomen)

In stadium 5 is er sprake van nierfalen. Symptomen van het verlies van nierfunctie zullen duidelijk zijn, zoals braken en misselijkheid, moeite met ademhalen, jeukende huid, ernstige vermoeidheid, kortademigheid, zwellingen, verminderde urineproductie, hoge bloeddruk, en een verminderde eetlust. In dit stadium ben je aangewezen op regelmatige nierdialyse of heb je een niertransplantatie nodig.

Behandeling van nierfalen

De behandeling hangt af van hoe ernstig de situatie is. Bij alle gevallen van nierfalen, zowel de chronische als de acute variant, bestaat de standaardbehandeling uit:

• leefstijlmaatregelen zoals gezonde voeding en dagelijkse lichaamsbeweging
• stoppen met roken en geen alcohol meer drinken
• gewichtsreductie bij overgewicht
• behandeling van hoge bloeddruk
• behandeling van hoog cholesterol
• behandeling van hoge glucosewaarden
• remming van eiwitverlies in de urine met behulp van medicijnen
• nierdialyse en niertransplantatie

Gezonde voeding en veel lichaamsbeweging helpen om overgewicht tegen te gaan en de bloeddruk, cholesterol- en suikergehalte laag te houden. Daardoor verklein je de kans op nierschade en hart- en vaatziekten.

Een diëtist(e) kan eventueel helpen om een aangepast dieet samen te stellen. Bij gevorderde nierschade is het belangrijk om de hoeveelheid eiwitten in de voeding te verminderen. Ook is een natriumbeperkt dieet op zijn plaats. Dit gebeurt onder begeleiding van een dietist(e).

Prognose

Acuut nierfalen

Acuut nierfalen kan dodelijk zijn aangezien er een grote kans op uitval van meerdere orgaanfuncties bestaat. Een intensieve behandeling is derhalve vereist. Acuut nierfalen kan echter omkeerbaar zijn. Als je verder in goede gezondheid verkeert, kun je vaak met goede behandeling de  normale of bijna normale nierfunctie herstellen.

Chronisch nierfalen

Chronische nierziekte ontwikkelt zich in de loop der tijd. Het houdt verband met een aantal risicofactoren, waaronder diabetes en hoge bloeddruk. Als chronische nierziekte in een vroeg stadium wordt ontdekt, kunnen medicatie en leefstijlveranderingen de levensduur van je nieren verlengen.

Voeding en chronische nierziekte

Uit een review uit 2020 blijkt het volgende.²van Westing AC, Küpers LK, Geleijnse JM. Diet and Kidney Function: a Literature Review. Curr Hypertens Rep. 2020 Feb 3;22(2):14. doi: 10.1007/s11906-020-1020-1. PMID: 32016564; PMCID: PMC6997266. Het doel van de review was om inzicht te krijgen in veelgebruikte voedingsmiddelen en dranken in relatie tot de nierfunctie.

De bevindingen: de onderzoekers hebben 21 papers van prospectieve cohortstudies met een follow-up van 3-24 jaar opgenomen. Ze richtten zich op vlees, vis, zuivel, groente, fruit, koffie, thee, frisdrank en voedingspatronen. Er was overtuigend bewijs dat een gezond voedingspatroon het risico op chronische nierziekte kan verlagen. Plantaardig voedsel, koffie en zuivel kunnen nuttig zijn.

Ongezonde diëten en hun componenten, zoals rood (bewerkt) vlees en met suiker gezoete dranken, kunnen nierfunctieverlies bevorderen. Voor andere voedingsmiddelen en dranken waren associaties met chronische nierziekte neutraal en/of was het aantal onderzoeken te beperkt om conclusies te trekken.

Gezonde voedingspatronen worden in verband gebracht met een lager risico op chronische nierziekte. Er is anno 2024 meer onderzoek nodig naar de effecten van specifieke voedingsgroepen en dranken op de nierfunctie.

Reacties en ervaringen

Hieronder kun je reageren op dit artikel. Je kunt bijvoorbeeld je ervaringen delen over nierfalen, of tips geven. Wij stellen reacties zeer op prijs. Reacties worden niet automatisch (direct) gepubliceerd. Dit gebeurt nadat ze door de redactie gelezen zijn. Dit om ‘spam’ of anderszins ongewenste c.q. ongepaste reacties eruit te filteren. Daar kunnen soms enige uren overheen gaan.