Pijn in de zij: oorzaken van flankpijn

Last Updated on 11 november 2023 by M.G. Sulman

Pijn in de zij of flankpijn verwijst naar pijn of ongemak  in één van beide zijden. Het ontwikkelt zich in het gebied onder de ribben en boven het bekken. Meestal is de pijn erger aan één kant van uw lichaam. Hierbij kan het gaan om koliekpijn, maar dat hoeft niet. De meeste mensen ervaren minstens één keer in hun leven pijn in de zij, en het ongemak is meestal tijdelijk. Constante of ernstige pijn in de flank kan echter duiden op een ernstige onderliggende aandoening, zoals flinke uitdroging of een urineweginfectie. Nierstenen of een ander probleem met de nieren kunnen ook aanhoudende pijn in de zij veroorzaken. Hoewel flankpijn s een klassiek symptoom is van nierstenen, kan het ook het gevolg zijn van andere medische aandoeningen als het samen met andere symptomen optreedt. Raadpleeg een arts bij koliekpijn of pijn in de zij die aanhoudt of erger wordt, vooral als het ook nog eens gepaard gaat met andere klachten.

Buikpijn, pijn in bovenbuik
Pijn in de zij of flankpijn kent meerdere mogelijke oorzaken / Bron: Irina Bg/Shutterstock.com

Pijn in de zij of flankpijn

Men spreekt van acute flankpijn wanneer plotselinge, meestal eenzijdige pijn optreedt tussen de ribbenboog en de bekkenkam. De oorzaken van pijn in de zij kunnen uiteenlopen. Flankpijn komt vaak voor bij aandoeningen van de nieren en urinewegen. De pijn kan echter ook het gevolg zijn van ziekten van het maagdarmkanaal, de milt, de lever, de galwegen, de alvleesklier, de rug- en borstspieren en van gynaecologische aandoeningen.

Flankpijn kan onder meer gepaard gaan met misselijkheid, braken, zweten of veranderingen in bloeddruk en pols. Afhankelijk van de leeftijd komen sommige aandoeningen die tot flankpijn leiden vaker voor dan andere.

Oorzaken van pijn in de flank

Veelvoorkomende oorzaken

Enkele van de meest voorkomende oorzaken van pijn in de zij zijn:

  • een nierbekkenontsteking
  • een nierabces
  • nierstenen (met de kenmerkende koliekpijn)
  • uitdroging of dehydratie
  • een blaasontsteking
  • gordelroos
  • syndroom van Tietze, waarbij het kraakbeen van één of enkele ribben is ontstoken
  • artritis, vooral spinale artritis, wat duidt op een ontsteking van de facetgewrichten in de wervelkolom of sacro-iliacale gewrichten tussen de wervelkolom en het bekken
  • heupartrose
  • een wervelfractuur
  • een beknelde zenuw in de rug
  • een spierspasme

Minder vaak voorkomende oorzaken

Minder vaak voorkomende oorzaken van flankpijn zijn:

  • nierziekte
  • galstenen
  • alvleesklierontsteking of pancreatitis
  • longontsteking of longembolie
  • blindedarmontsteking of appendicitis
  • gynaecologische aandoeningen, zoals het verdraaien van een met vocht gevulde holte in de eierstok (ovariumcyste), een eileiderontsteking of een buitenbaarmoederlijke zwangerschap
  • een verstopping in de urinewegen , zoals een verstopping in de urineleider waardoor de urine naar je blaas stroomt of in de urinebuis waardoor de urine vanuit je blaas naar buiten kan
  • een inflammatoire darmaandoening, zoals de ziekte van Crohn
  • een nierinfarct, dat optreedt wanneer een bloedstolsel de bloedtoevoer naar de nier blokkeert
  • een abdominaal aorta-aneurysma (AAA) of buikaneurysma, waarbij er zich een uitstulping bevindt in de abdominale aorta (aorta abdominalis), ter hoogte van de buikslagader
  • aangeboren vernauwing in de overgang van het nierbekken naar de urineleider, waarbij flankpijn kan optreden nadat je veel achter elkaar hebt gedronken of na gebruik van alcoholhoudende dranken

Nier- en urinewegaandoeningen

Blaasontsteking

Symptomen van een blaasontsteking kunnen zijn:

  • een branderig gevoel bij het plassen
  • frequente of intense aandrang om te plassen en dan steeds kleine beetjes plassen
  • het gevoel dat je moet plassen doet pijn
  • pijn in de (onder)buik of rug
  • urine kan anders ruiken of er anders uitzien, bijvoorbeeld troebele urine

Heel soms gaat een blaasontsteking samen met een nierbekkenontsteking (zie onder). Dan heb je de volgende klachten:

  • een ziek gevoel / algehele malaise
  • koorts (38 graden of hoger)
  • pijn in de zij of flankpijn
Nieren en blaas
Ligging van de blaas en de nieren in het lichaam / Bron: Nerthuz/Shutterstock.com

Nierbekkenontsteking

Nierbekkenontsteking of pyelonefritis is een ontsteking van de nier in het nierbekken. Men spreekt ook van een infectie van de bovenste urinewegen. Een infectie van de bovenste urinewegen kan koorts, koude rillingen en pijn in de zij veroorzaken, mogelijk misselijkheid en braken, en pijn bij het kloppen op de nieren (wat de huisarts kan doen bij lichamelijk onderzoek). Het kan ontstaan ​​wanneer een lagere urineweginfectie optreedt met symptomen als pijn bij het urineren of pijn boven het schaambeen en sterke en frequente aandrang om te plassen. De symptomen van een lagere urineweginfectie kunnen echter ook ontbreken.

Pijn in de rug of zij als gevolg van een nierbekkenontsteking
Pijn in de rug of zij als gevolg van een nierbekkenontsteking / Bron: Wikimedia Commons

Nierstenen / ureterstenen

Ureterstenen zijn de meest voorkomende oorzaak van pijn in de zij bij volwassenen. Een uretersteen is een steen in de ureter (urineleider). Een uretersteen wordt gevormd in de nier en het gaat in oorsprong om een niersteen. Op een gegeven ogenblik raakt zo’n steen los en  komt in de ureter of urineleider terecht. Deze steen kan daar vast komen te zitten en de urineweg blokkeren. De steen geeft vaak pijn of bloed bij de urine. Als een steen vast komt te zitten in de urinewegen, kan ernstige, herhaalde krampende (koliekachtige) pijn optreden, die kan uitstralen naar de rug, lies, teelballen of vulva. Spierspanning in de flank kan ook voorkomen. Vaak plassen, een verhoogde drang om te bewegen en misselijkheid en braken kunnen ook begeleidende symptomen zijn. Het ziektebeeld kan van persoon tot persoon verschillen. De pijn kan plotseling verschijnen en even plotseling verdwijnen als de steen zich verder verplaatst.

Niersteen van 5 mm
Niersteen van 5 mm / Bron: Wikimedia Commons

Hydronefrose of nierstuwing

Een uitzetting van het nierbekken en de kelken (hydronefrose of nierstuwing) kan in alle leeftijdsgroep voorkomen en wordt vaak veroorzaakt door een obstructie van de lagere urinewegen, door bijvoorbeeld ureterstenen. De symptomen kunnen erg wisselend zijn. In sommige gevallen zijn er nauwelijks symptomen, in weer andere is de krampende koliekpijn die erdoor wordt veroorzaakt bijna ondraaglijk.

Spijsverteringsstoornissen

Galstenen

Galstenen kunnen de uitstroom van gal blokkeren en leiden tot koliekachtige pijn onder de rechter ribbenboog. De pijn kan uitstralen naar de rug of rechterschouder. Er kunnen ook andere begeleidende symptomen zijn, zoals ernstige rusteloosheid, gele verkleuring van de huid en ogen (geelzucht) en misselijkheid en braken. Er is vaak weinig of geen ongemak tussen de pijnaanvallen door. Vrouwen hebben drie keer meer kans om getroffen te worden dan mannen.

Soorten galstenen
Soorten galstenen / Bron: Wikimedia Commons

Blindedarmontsteking

Blindedarmontsteking of appendicitis is een (meestal plotseling ontstane) ontsteking van de blindedarm, waardoor je pijn krijgt rechtsonder in de buik. Acute ontsteking van de appendix komt het meest voor in de leeftijd van 10-30 jaar. In het begin is er vaak alleen onduidelijke buikpijn. De pijn neemt geleidelijk toe gedurende 12–24 uur en verplaatst zich traditioneel naar de rechter onderbuik. De pijn kan erger worden tijdens het lopen of hoesten. Tegelijkertijd kan er lichte tot matige koorts optreden, evenals misselijkheid en braken. Tijdelijke plotselinge verlichting kan een teken zijn van een perforatie in de appendixwand. Ouderen en jonge kinderen met blindedarmontsteking hebben mogelijk weinig of onnauwkeurige symptomen en weinig buikpijn.

1. slokdarm, 2. maag, 3. dunne darm, 4. appendix, 5. blindedarm, 6. karteldarm, 7. endeldarm, 8. anus

Alvleesklierontsteking

Acute alvleesklierontsteking (pancreatitis) kan zijn veroorzaakt door galstenen of overmatig alcoholgebruik. Acute en hevige buikpijn, is de meest kenmerkende klacht. De pijn kan uitstralen naar de rug, de zij en de schouders. Daarnaast kunnen klachten als misselijkheid, braken, koorts en versnelde ademhaling optreden. Flankpijn kan ook optreden. Mensen met een alvleesklierontsteking zitten vaak voorovergebogen.

Alvleesklier
Ligging van de alvleesklier in het lichaam / Bron: Decade3d /Shutterstock.com

Diverticulitis

Flankpijn kan ook optreden bij diverticulitis. Een divertikel is een uitstulping in de dikke darm. Een divertikel kan ontstoken raken. Dat staat bekend als diverticulitis. Dit treft vooral oudere mensen, van wie vaak bekend is dat ze diverticulose hebben. Diverticulose is de aanwezigheid van divertikels. Er kunnen vooraf vage buikklachten zijn of chronische obstipatie. Diverticulose heeft meestal geen symptomen, maar er kunnen veranderingen in ontlasting en gasvorming optreden. Ontsteking van de divertikels (diverticulitis) resulteert meestal in pijn in de linker onderbuik, koorts, veranderingen in de ontlasting en mogelijk braken.

Prikkelbaredarmsyndroom (PDS)

Het prikkelbaredarmsyndroom is een goedaardige aandoening van de darmfunctie die zich kan uiten in buikpijn, ongemak, een vol gevoel en verstoorde stoelgang met diarree of obstipatie. PDS is een diagnose van uitsluiting. De diagnose mag alleen worden gesteld als andere onderliggende ziekten kunnen worden uitgesloten. De meeste patiënten ervaren symptomen tijdens de adolescentie of jongvolwassenheid. Kenmerkend is dat de klachten verminderen nadat je gepoept hebt.

Gynaecologische aandoeningen

Buitenbaarmoederlijke zwangerschap

Bij vrouwen kan een buitenbaarmoederlijke zwangerschap mogelijk de oorzaak zijn van pijn in de flank of buikstreek. Er kan ook een lichte vaginale bloeding optreden. Risicofactoren voor buitenbaarmoederlijke zwangerschap kunnen zijn onder andere eerdere eileideroperaties, eileiderontsteking, zwangerschappen als gevolg van kunstmatige inseminatie en leeftijd. De pijn is meestal beperkt tot één gebied, maar kan ook over de buik of aan beide kanten worden verspreid.

Eierstokcyste

Een eierstokcyste die relatief groot is, kan er voor zorgen dat een eierstok ‘om zijn as’ draait. Dan ontstaat plotseling een zeer heftige buikpijn met misselijkheid en braken.

Een vrouw die lijdt aan een eierstokcyste / Bron: Wikimedia Commons

Eileiderontsteking

Een eileiderontsteking  (salpingitis) kan ook leiden tot pijn in de zij. Andere mogelijke symptomen zijn een algemeen gevoel van ziek zijn, pijn in de onderbuik, pijn rechts in de bovenbuik, pijn bij het plassen, koorts en darmklachten.

Vrouwelijk voortplantingssysteem
Vrouwelijk voortplantingssysteem met o.a. de eileiders / Bron: Marochkina Anastasiia/Shutterstock.com

Zenuwpijn

Chronische pijn in de zij kan soms ook worden veroorzaakt door een zenuwbeknelling. LACNES (afkorting van: ‘Lateral Cutaneous Nerve Entrapment Syndrome’) is een pijnbeeld waarbij sprake is van neuropathische pijn, ook wel zenuwpijn genoemd. De pijn lijkt op de pijn die je ziet bij ACNES, waarbij er sprake is van pijn aan de voorzijde van de buik. Bij LACNES is er echter sprake van pijn aan de zijkant van het lichaam. Het pijnpunt van maximale pijn kan met slechts één vinger aanwijzen aangewezen worden.

Onderzoek en diagnose

Vraaggesprek met de arts

De (huis)arts kan de volgende vragen aan je stellen:

  • Zijn de symptomen nieuw of komen ze vaker voor? Hoe lang bestaan ​​ze?
  • Waar is de pijn precies? Is de lokalisatie veranderd? Beschrijf de pijn. Is de pijn stekend of kloppend? Of gaat het om  krampachtige pijn?
  • Is de pijn constant of tijdelijk? Is de pijn in de loop van de tijd erger geworden?
  • Straalt de pijn uit? Zo ja, waarnaartoe?
  • Heb je koorts? Koude rillingen?
  • Heb je de afgelopen dagen last gehad van een branderig gevoel of pijn bij het plassen? Bloed in de urine?
  • Heb je nog andere symptomen? Misselijkheid, braken, diarree of andere klachten?
  • Heb je pijn in de onderbuik? Wanneer was je laatste menstruatie?
  • Lijdt je aan onderliggende ziekten?
  • Ben je bekend met galstenen of nierstenen?
Huisarts of arts
Huisarts raadplegen bij pijn in de zij of flankpijn / Bron: Syda Productions/Shutterstock.com

Lichamelijk onderzoek

De arts zal lichamelijk onderzoek uitvoeren om mogelijke oorzaken te helpen achterhalen. In de regel wordt de buik bekeken, beluisterd en vervolgens gepalpeerd. Afhankelijk van het vermoeden worden verdere tests uitgevoerd.

Bij vermoeden van een urineweginfectie zal urineonderzoek worden gedaan. Er kan ook bloedonderzoek, een ECG en, indien nodig, een echografisch onderzoek van de buik worden uitgevoerd. In sommige gevallen worden ook aanvullende beeldvormende tests uitgevoerd, zoals een CT- of MRI-scan van de buik. Als een gynaecologische aandoening, wordt vermoed, kun je worden doorverwezen worden naar een gynaecoloog.

CT-scan
CT-scan / Bron: Pixabay

Reacties en ervaringen

Hieronder kun je reageren op dit artikel. Je kunt bijvoorbeeld je ervaringen delen over pijn in je zij, of tips geven. Wij stellen reacties zeer op prijs. Reacties worden niet automatisch (direct) gepubliceerd. Dit gebeurt nadat ze door de redactie gelezen zijn. Dit om ‘spam’ of anderszins ongewenste c.q. ongepaste reacties eruit te filteren. Daar kunnen soms enige uren overheen gaan.