Galstenen: symptomen, oorzaak en verwijderen

Last Updated on 1 augustus 2024 by M.G. Sulman

Gal wordt in de lever geproduceerd en in de galblaas ingedikt en opgeslagen. Als er vetten in de twaalfvingerige darm terechtkomen, vindt een galblaascontractie plaats waardoor de gal vrijkomt. Via de galbuis zoekt de gele bittere vloeistof zich een weg naar de twaalfvingerige darm, waar het helpt vetten af te breken en te verteren. In de galblaas kunnen zich stenen vormen van een millimeter tot wel 2½ centimeter of zo groot als een golfballetje. Deze stenen worden ‘galstenen’ genoemd. De galblaas speelt een rol bij de spijsvertering door gal vrij te geven wanneer vetten in de twaalfvingerige darm aanwezig zijn. Dit vergemakkelijkt de vertering van vetten. De gal wordt in de lever geproduceerd en vervolgens ingedikt en opgeslagen in de galblaas. De aanwezigheid van galstenen kan het normale functioneren van de galblaas verstoren en problemen veroorzaken in het spijsverteringsproces. Bij klachten door galstenen is het vaak nodig om de hele galblaas met de galblaasstenen te verwijderen; een zogeheten ‘cholecystectomie’. Zonder galblaas kun je normaal leven.

Galstenen
Galstenen / Bron: Wikimedia Commons

Wat zijn galstenen?

Ontstaan in galblaas of galwegen

Galstenen zijn stenen of klontjes die zich ontwikkelen in de galwegen of de galblaas. Galstenen ontstaan ​​meestal in de galblaas. Minder vaak (5-10%) ontstaan ​​ze in de galwegen. Galstenen in de galwegen zijn daar meestal naartoe gemigreerd. Verstopping van de galwegen door een steen stimuleert de groei van bacteriën en kan leiden tot bacteriële infectie. Dit kan leiden tot een obstructie met littekens die de galstroom blokkeert, zelfs nadat de steen is losgekomen.

Soorten galstenen

Galstenen bestaan ​​ofwel voornamelijk uit cholesterol (cholesterolstenen) of voornamelijk uit bilirubinepigmentmateriaal (pigmentstenen). Bilirubine is een afvalstof van rode bloedcellen. Cholesterolstenen komen het meest voor. Ze kunnen enkele centimeters worden en meestal heb je er meerdere. Voorlopers van galstenen kunnen soms worden gezien als slib in de galblaas; slib kan echter ook spontaan weer oplossen of uitspoelen. Slib kan echter ook geleidelijk samenklonteren en tot galstenen uitgroeien.

Soorten galstenen
Soorten galstenen / Bron: Wikimedia Commons

Medische term

Het hebben van galstenen wordt in de medische literatuur cholelithiasis genoemd. Van Grieks chole, gal; lithos, steen; iasis, ziekte.

Vóórkomen

Galstenen komen vaak voor: grofweg 30% van alle Nederlanders wordt getroffen, meestal zonder dat ze het weten. Bij een kwart van hen leiden de stenen echter op een gegeven moment tot klachten.

Galblaas
Ligging van de galblaas in het lichaam / Bron: decade3d – anatomy online / Shutterstock.com

Oorzaak van galstenen

Nog weinig bekend

Over de oorzaak van galstenen is anno 2024 nog weinig bekend. Galstenen ontstaan wanneer de verhouding tussen de bestanddelen van gal (galzouten, bilirubine en cholesterol) niet in balans is. Vaak hangt het samen met een galblaasontsteking. Galstenen die bestaan uit cholesterol worden vaker gezien bij vrouwen dan bij mannen.

Cholesterolstenen

Zogenaamde cholesterolstenen treden op wanneer de samenstelling van de gal verandert. Meestal zijn galzuren en cholesterol in een bepaalde verhouding aanwezig. De galzuren zorgen ervoor dat het in water onoplosbare cholesterol opgelost blijft. Kenmerkend voor steenvormende gal is het hoge aandeel cholesterol en/of het verminderde aandeel galzuren, waardoor de gal oververzadigd raakt met cholesterol. Als er een teveel aan cholesterol of een tekort aan galzuren is, kristalliseert het cholesterol uit en klonter het samen. De cholesterolkristallen hechten aan elkaar en vormen geleidelijk een galsteen. Als de galblaas niet goed kan samentrekken en zich kan legen, neemt het risico op een galsteen toe.

Galstenen in een doorgesneden galblaas. Waarschijnlijk cholesterolstenen, want deze hebben een gele kleur. / Bron: Wikimedia Commons

Pigmentstenen

Pigmentstenen ontstaan ​​wanneer bilirubine (het afbraakproduct van hemoglobine, de rode bloedkleurstof) in het lichaam toeneemt en de omzetting in oplosbare afbraakproducten of hun uitstroom wordt verstoord. Dit kan het geval zijn bij ernstige leverziekten zoals levercirrose, maar ook bij infecties. Pigmentstenen ontstaan ​​meestal in de galwegen.

Risicofactoren

De volgende factoren vergroten het risico op galstenen:

  • Leeftijd: het risico op galstenen neemt toe met het voortschrijden der jaren, vooral vanaf de leeftijd van 40 jaar.
  • Predispositie: als meerdere familieleden galstenen hebben.
  • Geslacht: vrouwen hebben meer kans op galstenen dan mannen. Vrouwelijke geslachtshormonen lijken het risico op galstenen te verhogen.
  • Zwangerschap.
  • Gebruik van de anticonceptiepil of oestrogeentabletten tijdens de overgang (hormoontherapie).
  • Het niet goed functioneren van de galblaas: het orgaan kan niet goed samentrekken, waardoor steenvorming wordt bevorderd.
  • Kortedarmsyndroom: een aandoening die mensen treft van wie een groot deel van de dunne darm operatief is verwijderd.  Complicaties die op kunnen treden bij het kortedarmsyndroom zijn galstenen en nierstenen.
  • Diabetes (in de volksmond ‘suikerziekte’ genoemd).
  • Levercirrose: een chronische leverziekte waarbij zoveel littekenweefsel aanwezig is in de lever, dat dit de structuur van de lever heeft aangetast.
  • Fors overgewicht / obesitas.
  • Ernstig gewichtsverlies in korte tijd: komt relatief vaak voor bij mensen met ernstig overgewicht die ene maagverkleining hebben ondergaan en daarna snel veel gewicht verliezen.
  • Speciale, calorierijke sondevoeding. Patiënten met de spierziekte amyotrofische laterale sclerose (ALS) hebben bijvoorbeeld baat bij calorierijke sondevoeding.
  • Ziekte waarbij er een verhoogde afbraak van rode bloedcellen is (hemolyse).
Fors overgewicht of obesitas
Bij mensen met overgewicht komen galstenen 3 tot 4 keer zo veel voor als bij mensen met een gezond gewicht

Symptomen van galstenen

Wanneer ontstaan er klachten?

Ongeveer drie op de tien mensen heeft galstenen, maar vaak hebben ze er geen last van. Klachten ontstaan wanneer een galsteen klem komt te zitten in de galwegen. Hierdoor wordt de doorstroming van galvloeistof belemmerd. De galblaas probeert door heftig samen te trekken de versperring op te heffen, maar dit veroorzaakt hevige onafgebroken pijn in de rechterbovenbuik; de zogeheten ‘galkolieken’. In 24 uur tijd kan deze pijn in intensiteit toenemen. De pijn kan uitstralen naar de rug en schouder en gaat vaak gepaard met misselijkheid en braken. Ook kan er sprake zijn van koorts en een lichte vorm van geelzucht, dat is het geel worden van de huid. Alleen galstenen die (ernstige) klachten geven moeten behandeld worden.

Verschijnselen

Vaak veroorzaken galstenen – zeker als ze in de galblaas blijven – nooit of jarenlang geen symptomen. Kleine galstenen die vanuit de galblaas in de galwegen terechtkomen, kunnen de galwegen passeren en zonder problemen in de dunne darm terechtkomen. Wanneer een galsteen in de galwegen blijft steken en de galstroom belemmer, dan kan dit pijn, misselijkheid en braken veroorzaken. Ook kan er een infectie in de galwegen optreden of zelfs abcessen in de lever. Dit gaat vaak gepaard met koorts, koude rillingen en geelzucht, dat is een gelige verkleuring van de huid en het oogwit.

Stenen die de uitgang van de galblaas of galblaasbuis blokkeren, veroorzaken een galsteenkoliek, een aanhoudende hevige pijn in de bovenbuik. Deze pijn is meestal gelokaliseerd aan de rechterzijde, onder de ribben. De pijn ontstaat geleidelijk, kan 30 minuten tot 12 uur aanhouden, waarna het weer afneemt. De galblaas kan door aanhoudende afsluiting ontstoken raken. In dat geval houdt de pijn aan, met uitstraling naar het rechter schouderblad. Dit kan gepaard gaan met koorts.

Als de alvleesklierbuis – de verbinding tussen de alvleesklier en de galbuis – door stenen wordt afgesloten, raakt de alvleesklier ontstoken. Slechts zelden schuren grote galstenen de galblaaswand open, waarna deze in de dunne darm terechtkomen en een darmafsluiting veroorzaken.

Galstenen uit de galblaas / Bron: Wikimedia Commons

In vogelvlucht

  1. Asymptomatisch:
    • Veel galstenen veroorzaken geen symptomen en worden vaak toevallig ontdekt.
  2. Kleine galstenen:
    • Kunnen de galwegen passeren en in de dunne darm terechtkomen zonder problemen.
  3. Blokkade van de galwegen:
    • Symptomen:
      • Pijn
      • Misselijkheid
      • Braken
    • Complicaties:
      • Infectie van de galwegen
      • Abcessen in de lever
      • Koorts
      • Koude rillingen
      • Geelzucht (gele verkleuring van de huid en het oogwit)
  4. Galsteenkoliek:
    • Oorzaak: Blokkade van de uitgang van de galblaas of galblaasbuis.
    • Symptomen:
      • Aanhoudende hevige pijn in de bovenbuik, vaak aan de rechterzijde onder de ribben.
      • Pijn kan 30 minuten tot 12 uur aanhouden en neemt daarna weer af.
    • Complicaties:
      • Ontsteking van de galblaas als de afsluiting aanhoudt.
      • Aanhoudende pijn met uitstraling naar het rechter schouderblad.
      • Koorts
  5. Afsluiting van de alvleesklierbuis:
    • Oorzaak: Stenen die de verbinding tussen de alvleesklier en de galbuis blokkeren.
    • Symptomen: Ontsteking van de alvleesklier.
  6. Zeldzame complicaties:
    • Grote galstenen kunnen de galblaaswand openscheuren.
    • Galstenen kunnen in de dunne darm terechtkomen en een darmafsluiting veroorzaken.

Complicaties

Mogelijke complicaties van galstenen zijn:

  • Galblaasontsteking (cholecystitis):
    • Ontsteking van de galblaas. Symptomen: ernstige pijn, koorts, misselijkheid. Behandeling: medicatie of operatie.
  • Galwegobstructie:
    • Galstenen blokkeren de galwegen. Symptomen: ernstige pijn, geelzucht, infectie.
  • Pancreatitis:
    • Galsteen blokkeert het gemeenschappelijke galkanaal bij de alvleesklier. Symptomen: ontsteking, ernstige pijn. Kan levensbedreigend zijn.
  • Cholangitis:
    • Infectie van de galwegen door obstructie. Symptomen: koorts, rillingen, geelzucht, buikpijn. Vereist snelle behandeling.
  • Sepsis:
    • Levensbedreigende reactie op infectie door galwegobstructie. Symptomen: orgaanfalen. Vereist onmiddellijke medische hulp.
  • Galblaasgangreen:
    • Weefsels van de galblaas sterven door ontsteking of infectie. Vereist spoedoperatie.
  • Galblaasruptuur:
    • Scheur in de galblaas door drukopbouw. Symptomen: ernstige buikvliesontsteking. Vereist onmiddellijke chirurgische interventie.
  • Galkoliek:
    • Plotselinge, ernstige buikpijn door tijdelijke galwegobstructie. Duurt enkele minuten tot uren.
  • Chronische galblaasontsteking:
    • Herhaalde ontstekingen. Symptomen: aanhoudende buikpijn, verminderde galblaasfunctie.
  • Biliaire cirrose:
    • Chronische galwegobstructie leidt tot leverbeschadiging en littekenvorming. Kan leiden tot leverfalen.
  • Galsteenileus:
    • Galsteen blokkeert de dunne darm. Symptomen: buikpijn, braken, darmobstructie. Vereist vaak chirurgische interventie.
Galsteenileus: Op de overzichtsopname van de buik in linker zijligging is een ringvormige verkalkte formatie in de rechter middenbuik zichtbaar. De kleine galblaas toont een fistelverbinding met de twaalfvingerige darm. Er is echter momenteel geen lucht in de galwegen aanwezig. Op de onderste twee afbeeldingen is het in de dunne darm vastgelopen concrement met daaropvolgend het jejunum te zien. / Bron: Wikimedia Commons

Onderzoek en diagnose

Galstenen worden soms per toeval ontdekt, bijvoorbeeld tijdens een abdominale echografie. Vaak wordt er echter gericht onderzoek naar galstenen gedaan omdat er symptomen zijn ontstaan ​​die wijzen op galstenen.

Vraaggesprek en lichamelijk onderzoek

Het identificeren van galblaasstenen is meestal niet erg arbeidsintensief. Het vraaggesprek met de arts wordt gevolgd door een lichamelijk onderzoek en een echo van de buik. Dit is meestal voldoende voor een diagnose.

Differentiaaldiagnose

Verder onderzoek kan nodig zijn om uit te sluiten dat de symptomen die je hebt door andere ziekten worden veroorzaakt, zoals:

  1. Pancreatitis (alvleesklierontsteking):
    • Symptomen: Hevige buikpijn, misselijkheid, braken, koorts.
    • Oorzaken: Vaak veroorzaakt door galstenen die de alvleesklierbuis blokkeren, maar kan ook door overmatig alcoholgebruik ontstaan.
  2. Niersteenkoliek:
    • Symptomen: Hevige, krampende pijn in de zij of rug, die kan uitstralen naar de onderbuik en lies. Vaak gepaard met misselijkheid en braken.
    • Oorzaken: Stenen in de nieren die vast komen te zitten in de urinewegen.
  3. Ulcuslijden (maagzweer):
    • Symptomen: Brandende of knagende pijn in de bovenbuik, die kan verbeteren door voedselinname of antacida. Soms gepaard met misselijkheid en braken.
    • Oorzaken: Infectie met Helicobacter pylori, langdurig gebruik van NSAID’s.
  4. Galblaasperforatie:
    • Symptomen: Hevige, aanhoudende buikpijn, koorts, tekenen van peritonitis (buikvliesontsteking).
    • Oorzaken: Zeldzame complicatie van ernstige galblaasontsteking waarbij een gaatje in de galblaaswand ontstaat.
  5. Refluxziekte (gastro-oesofageale refluxziekte):
    • Symptomen: Brandend maagzuur, pijn achter het borstbeen, zuur oprispen.
    • Oorzaken: Terugvloei van maaginhoud naar de slokdarm.
  6. Appendicitis (blindedarmontsteking):
    • Symptomen: Begint meestal met vage buikpijn rond de navel, die later naar de rechter onderbuik verplaatst. Gaat vaak gepaard met koorts, misselijkheid en braken.
    • Oorzaken: Ontsteking van de appendix (blindedarm).
  7. Prikkelbaredarmsyndroom (PDS):
    • Symptomen: Wisselende buikpijn, opgeblazen gevoel, diarree of obstipatie. Pijn vermindert vaak na ontlasting.
    • Oorzaken: Onbekend, maar wordt beïnvloed door stress en dieet.
  8. Gastro-enteritis (buikgriep):
    • Symptomen: Buikpijn, diarree, misselijkheid, braken, soms koorts.
    • Oorzaken: Infecties door virussen, bacteriën of parasieten.
  9. Hepatitis (leverontsteking):
    • Symptomen: Pijn in de bovenbuik, geelzucht, vermoeidheid, misselijkheid, braken.
    • Oorzaken: Virale infecties (hepatitis A, B, C), alcoholgebruik, auto-immuunziekten.
  10. Myocardinfarct (hartaanval):
    • Symptomen: Pijn op de borst die kan uitstralen naar de arm, kaak of rug, kortademigheid, zweten, misselijkheid.
    • Oorzaken: Blokkade van de kransslagaders door een bloedstolsel.

ERCP

Het diagnosticeren van stenen in het galkanaal kan ingewikkelder zijn. Als galwegstenen worden vermoed, wordt ook een echo gemaakt. Galwegstenen zijn echter moeilijker te zien zijn op het echografisch beeld. Om die reden wordt soms een speciaal röntgenonderzoek uitgevoerd, bekend als ERCP, wat staat voor Endoscopische Retrograde Cholangio en Pancreaticografie. Dis is een inwendig onderzoek waarbij de galwegen en de afvoergang van de alvleesklier nauwkeurig op de aanwezigheid van afwijkingen wordt geïnspecteerd. Tijdens het onderzoek kunnen de stenen ook direct met een endoscoop worden verwijderd (zie onder).

MRCP

Er kan ook een MRCP, wat staat voor Magnetic Resonance Cholangio-Pancreatography, uitgevoerd worden. Bij dit onderzoek worden je galwegen in beeld gebracht door middel van een sterk magnetisch veld en radiogolven. Hierdoor kan de arts zien of er afwijkingen zijn aan je galblaas of galwegen.

MRCP, wat staat voor Magnetic Resonance Cholangio-Pancreatography / Bron: Martin Sulman m.b.v. AI Drawing Image Generator

Behandeling van galstenen

Behandeling van asymptomatische galstenen is niet nodig. Galsteenkolieken en complicaties zijn wel redenen om tot behandeling over te gaan.

Verwijderen van de galblaas

Het operatief verwijderen van de galblaas is de meest effectieve behandeling bij galstenen. De meest gebruikte methode is de laparoscopische galblaasverwijdering.  Dit betekent door middel van een kijkoperatie. Een laparoscoop is een lange rechte buis waarop een kleine videocamera is gemonteerd en een lichtbron. Een operatie waarbij de galblaas verwijderd wordt noemt men cholecystectomie.

Medicijnen

Soms schrijft de arts medicijnen voor die kleine galstenen laten oplossen. Deze medicijnen werken niet bij alle mensen. Bovendien kunnen na deze behandeling nieuwe galstenen ontstaan. 

ERCP

Een andere methode is het uitvoeren van een ERCP, wat staat voor Endoscopische Retrograde Cholangio- en Pancreaticografie. De arts brengt hierbij een flexibele slang via je keel in het lichaam. Deze slang wordt endoscoop genoemd. De endoscoop is soepel en bestuurbaar.

Er zijn diverse manieren om galstenen te verwijderen tijdens een ERCP. De keuze van de techniek hangt af van factoren zoals het aantal, de locatie en de grootte van de stenen. De stenen kunnen bijvoorbeeld worden weggeveegd uit de hoofdgalgang met behulp van een ballon, of worden vergruisd en verwijderd met een laser.

Galstenen kunnen met een speciaal grijpertje of met een ballon verwijderd worden. Deze instrumenten worden via de  endoscoop opgevoerd. De arts kan ook buisjes of een stent in de galwegen plaatsen, zodat stenen de galwegen niet meer (kunnen) blokkeren.

ERCP, wat staat voor Endoscopische Retrograde Cholangio- en Pancreaticografie / Bron: Martin Sulman m.b.v. AI Drawing Image Generator

Preventie

Galstenen zijn niet voor 100% te voorkomen. Je kan echter de kans op galstenen verminderen door de (veranderbare) risicofactoren te elimineren. Dit kun je doen door een gezonde leefstijl. Het is belangrijk om een ​​gezond gewicht te behouden door middel van lichaamsbeweging en een gezond en gevarieerd dieet. Gewichtsverlies bij overgewicht en cholesterolbeheer zijn ook twee belangrijke preventieve maatregelen.

Vermijden van voedingsmiddelen nadat je galstenen hebt gehad

Veel galstenen worden gevormd uit cholesterol. Hoewel je galstenen niet volledig kunt voorkomen, kun je wel proberen de hoeveelheid vet voedsel in je dieet drastisch te beperken. Neme de volgende adviezen in acht:

  • minder vlees eten
  • vis toevoegen aan je dieet
  • beperk de hoeveelheid gefrituurd voedsel
  • beperk de hoeveelheid (zwaar) bewerkt voedsel(dat is voedsel dat industrieel is gefabriceerd en minstens vijf ingrediënten bevat, zoals frisdrank, chocolade, worstjes en brood uit een fabriek)
  • meer volkoren graanproducten aan je dieet toevoegen
  • kies voor magere zuivelproducten (kaas, melk)
  • eet meer verse groenten en fruit
Gezond eten bereiden
Gezond eten bereiden / Bron: gpointstudio/Shutterstock.com

Kunnen galstenen terugkeren?

Ja, je kunt nog een keer galstenen krijgen. Als je eenmaal galstenen hebt gehad, is de kans groter dat je deze opnieuw krijgt. Dat is dan ook de reden dat vaak besloten wordt om de galblaas te verwijderen bij galstenen.

Kan je leven zonder galblaas?

Ja, je kan heel goed zonder een galblaas leven. De galblaas is een orgaan dat gal opslaat en vrijgeeft. Dit om te helpen bij de spijsvertering, met name bij het afbreken van vetten. Wanneer de galblaas wordt verwijderd tijdens een operatie, blijft de lever echter nog steeds gal produceren. Het gal wordt dan rechtstreeks naar de darmen afgevoerd, wat betekent dat het lichaam nog steeds in staat is om vetten te verteren, zij het mogelijk met een iets andere regulatie. Mensen die hun galblaas hebben laten verwijderen, moeten vaak wel op hun dieet letten om eventuele spijsverteringsproblemen te minimaliseren.

Hier zijn enkele tips om je dieet aan te passen en spijsverteringsproblemen te verminderen:

  • Beperk vetinname: Bye-bye verzadigde en transvetten! Verminder mogelijke klachten door het beperken van het gebruik van erg vette producten zoals frites, kroketten en frikadellen, aangezien deze voor ongemak kunnen zorgen. Kies voor gezonde vetten zoals olijfolie, avocado’s en noten.
  • Eet kleine, frequente maaltijden: Weg met die grote maaltijden! Spreid je voedselinname over de dag voor een betere spijsvertering.
  • Vezelrijk voedsel: Hallo vezels! Vul je dieet aan met volle granen, groenten en fruit voor een gezonde spijsvertering en een vlotte stoelgang.
  • Drink voldoende water: Water is je beste vriend! Drink voldoende water voor een top spijsvertering.
  • Kies voor gezonde en gevarieerde voeding: De Schijf van Vijf is jouw go-to gids met 5 essentiële groepen. Zorg ervoor dat je bij elke maaltijd iets uit elke groep toevoegt, waaronder groente en fruit, brood, zuivel, vetten en oliën, en drinken (vocht).

Onthoud dat iedereen anders is! Raadpleeg een diëtist voor persoonlijk advies.

Gezonde levensstijl en dieet / Bron: Martin Sulman m.b.v. AI Drawing Image Generator

Prognose

Als u een galsteen hebt die geen behandeling nodig heeft – zogeheten ‘stille stenen’ genoemd – dan kun je direct doorgaan met je normale dagelijkse activiteiten. Bij een minimaal invasieve procedure heb je korte tijd nodig om te herstellen voordat je weer alles kunt doen. Twee belangrijke voordelen van minimaal invasieve procedures zijn een veel snellere hersteltijd en minder pijn.

Reacties en ervaringen

Hieronder kun je reageren op dit artikel. Je kunt bijvoorbeeld je ervaringen delen over galstenen, of tips geven. Wij stellen reacties zeer op prijs. Reacties worden niet automatisch (direct) gepubliceerd. Dit gebeurt nadat ze door de redactie gelezen zijn. Dit om ‘spam’ of anderszins ongewenste c.q. ongepaste reacties eruit te filteren. Daar kunnen soms enige uren overheen gaan.