Abces: symptomen, oorzaken, zelfzorg & behandeling

Last Updated on 20 november 2023 by M.G. Sulman

Een abces is een nieuw gevormde holte gevuld met pus. Dat is wat de medische handboeken leren. Met nieuw gevormde holte wordt een holte bedoeld die er daarvoor nog niet was, dus zonder eigen wand. Pus bestaat onder andere uit afweercellen en bacteriën. Het ontstaat meestal voor wanneer ziekteverwekkers het lichaam zijn binnengekomen en zich vermenigvuldigen. Het lichaamseigen immuunsysteem bestrijdt de ziekteverwekkers en veroorzaakt een ontstekingsreactie. Hierdoor ontstaat pus, dat ‘celafval’ en immuuncellen bevat. De verzameling pus kan overal in en op het lichaam voorkomen. Het kan zich zowel in de hersenen als in de lever, billen of kaken vormen. De huid wordt echter het vaakst aangetast, omdat deze als eerste in contact komt met ziekteverwekkers. Als er een abces optreedt in het gebied van de haarwortels, is het een steenpuist. Als meerdere van deze structuren naast elkaar ontstaan, spreken artsen van een karbonkel. Een abces kan in grootte variëren, van kleine rode knobbeltjes tot abcessen ter grootte van een handpalm.

Wat is een abces?

Betekenis

Een abces is een nieuw gevormde, met pus gevulde en duidelijk afgebakende holte die zich in elk deel van het lichaam kan ontwikkelen. Vaak ontstaat een abces in de huid. Toch kunnen abcessen ook voorkomen in de buik, inwendige organen en zelfs de hersenen.

Om te voorkomen dat de onderliggende ontsteking zich verspreidt, creëert het lichaam een wand van verdikt ontstoken weefsel rond het abces. Er wordt een verharding onder de huid merkbaar en het abces kan als een bult waargenomen worden.

Koud abces en warm abces

Er bestaan twee soorten abcessen:

• Een warm abces: een onderhuidse ophoping van etter die meestal omgeven wordt door een roodgekleurd gebied.
• Een koud abces of tuberculeus abces: blauwrood van kleur en veroorzaakt door tuberculose (tbc).

Een koud abces is een zeldzaam verschijnsel. Een gevalsbeschrijving uit De Gooi- en Eemlander d.d. 1 maart 1925:

Oorzaken van een abces

In de meeste gevallen wordt een abces veroorzaakt door bacteriën. Vooral stafylokokken, streptokokken en Escherichia coli zijn de boosdoeners. Sommige van deze bacteriën maken deel uit van de normale huidflora. Een abces ontstaat wanneer de bacterie dieper in de huid doordringt en er geen afvoer naar buiten is. Dit is bijvoorbeeld het geval wanneer een porie verstopt is met talg of vuil of wanneer een wond besmet is en daarna gesloten is.

Abcessen komen minder vaak voor zonder bacteriën. Deze staan ​​bekend als steriele abcessen. Ze ontwikkelen zich meestal na grote operaties of bij tuberculose, soms zonder duidelijke oorzaak. Een steriel abces kan ook optreden na injectie met corticosteroïden.

Is een abces gevaarlijk?

Niet elk abces dat zich op de huid ontwikkelt, wordt als risicovol beschouwd. Wel moet ieder abces door een arts beoordeeld worden. Hoe gevaarlijk de ophoping van pus is, hangt onder meer af van de symptomen, de locatie en de grootte van het abces. Als het abces zich bijvoorbeeld op het gezicht vormt, vooral in de buurt van de neus of ogen, dan is grote voorzichtigheid geboden. Het risico bestaat dat de ziekteverwekker in de hersenen terechtkomt. Als gevolg hiervan kan een levensbedreigend hersenabces ontstaan ​​dat onmiddellijk in een ziekenhuis moet worden behandeld.

Wanneer een arts inschakelen?

Een verergerende rode, gevoelige zwelling dient zo snel mogelijk door ene arts beoordeeld te worden. Een abces in het hoofd-halsgebied dient snel te worden onderzocht. Zo’n abces kan zowel in de mond als buiten de mond ontstaan, vaak in de hals. Ook als het abces zich in een gebied bevindt dat je functionaliteit ernstig beperkt, is medische hulp geboden.

Symptomen

Onderhuids abces

Zwelling, gevoel van spanning in het abces, roodheid, pijn, drukgevoeligheid maar ook een voelbare verharding van een onderhuidse abces, zijn typische symptomen. Afhankelijk van waar het abces zich bevindt, kan het min of meer duidelijk zichtbaar zijn onder de huid of slijmvliezen als een (met pus gevulde) bult. Koorts en rillingen kunnen ook optreden.

Inwendig abces

Een inwendig abces kan de volgende klachten geven:

• koorts
• rillingen
• pijn
• uitputting
• algemeen gevoel van ziekte
• problemen met de bloedsomloop

Behandeling van een abces

incisie en drainage

Hoe het abces wordt behandeld, hangt af van waar het zich bevindt: inwendig of onder de huid, etc. Als het onderhuidse abces nog onvolgroeid is, dat wil zeggen dat de pijnlijke holte nog niet volledig is gevuld met pus, zal de arts afwachten. Als het abces rijp is, dat wil zeggen dat zich pus in de holte heeft opgehoopt, snijdt de arts het abces open. Dit gebeurt meestal onder plaatselijke verdoving. De vloeistof loopt weg en de wond geneest. Een abces dat rijp is barst vaak vanzelf open.

Geheel verwijderen van het abces

Tijdens een operatie wordt het abces geopend en het pus verwijderd. Soms laat de chirurg een drain (slangetje) achter. Dit voert het wondvocht af. De operatie duurt 15 à 30 minuten.

Hoelang duurt het voor het abces genezen is?

Na de eerste 2 dagen zou de drainage van het abces (bijna) gestopt moeten zijn. Het behandelde abces moet binnen 10-14 dagen zijn genezen.

Antibiotica

Antibiotica helpen de bacteriële infectie te bestrijden. De keuze van het middel hangt onder meer af van de ziekteverwekker. De locatie van het abces en de kleur en geur van de pus geven een indicatie van het type ziekteverwekker. Op basis van deze factoren kan de arts de mogelijke ziekteverwekkers relatief goed inschatten.

Nooit zelf een abces openen

Je mag nooit zelf een abces openen. Het risico dat weefsel beschadigd raakt en de infectie zich verspreidt, is te groot.

Zelf een abces openen brengt verschillende risico’s met zich mee, zoals:

Verkeerde techniek

Zonder medische training en de juiste instrumenten is het moeilijk om een abces op de juiste manier open te maken. Door onjuiste abcesdrainage bestaat het risico dat het abces verder beschadigd wordt of dat de infectie zich verspreidt. En dan ben je nog verder van huis.

Infectierisico

Als je niet de juiste hygiënemaatregelen in acht neemt bij het openen van het abces, dan kan de infectie zich verspreiden of kun je nog meer bacteriën in de wond aanbrengen, wat de situatie alleen maar verergert.

Risico op complicaties

Het verkeerd openen van een abces kan leiden tot vervelende complicaties, zoals weefselschade, bloedvergiftiging of zelfs sepsis (bloedvergiftiging).

Om bovengenoemde complicaties te voorkomen, is het altijd het beste om je huisarts te raadplegen als je een abces hebt.

Wat mag je nog meer niet doen bij een abces?

Er zijn een aantal dingen die je niet moet doen bij een abces, omdat ze de situatie kunnen verergeren:

• Openen van het abces: Het is alleszins onverstandig om zelf te proberen het abces te openen, aangezien dit een groter risico op infectie en verdere verspreiding van bacteriën oplevert.
• Het niet (adequaat) behandelen van een abces: Laat je abces bevoordelen en behandelen door je huisarts. Het niet behandelen ervan kan leiden tot ernstige complicaties, zoals bloedvergiftiging.
• Het niet schoonhouden van het abces: Houd het abces schoon en neem hygiënische maatregelen in acht om verdere verspreiding van bacteriën te voorkomen.
• Het aanbrengen van corticosteroïdencrèmes of -zalven: Het gebruik van hormooncrèmes of -zalven op het abces kan het genezingsproces vertragen en het risico op complicaties verhogen.
• Het niet vermijden van bepaalde activiteiten: Het is uitermate verstandig om bepaalde activiteiten te vermijden die het abces kunnen irriteren of beschadigen, zoals het dragen van strakke kleding of het uitvoeren van inspannende activiteiten.

Zelfzorg

Er zijn enkele zelfzorgmaatregelen die u kunt nemen om een abces te verzorgen:

• Schoonhouden: Houd het abces schoon en beschermd. Vermijd het aanraken van het abces en was je handen grondig als je  het wel moet aanraken.
• Warm kompres: Een abces ‘rijpt’ vanzelf en zal te zijner tijd vanzelf open kunnen barsten. Plaats een warm kompres op het abces, wanneer je merkt dat hij erg gezwollen is. Dit kan de zwelling verminderen en de genezing bevorderen.
• Pijnstilling: Neem pijnstillers zoals ibuprofen of paracetamol teneinde pijn en zwelling tegen te gaan.

Prognose

Als een abces niet wordt behandeld, kan de infectie zich naar het hele lichaam verspreiden. Er ontstaat een levensbedreigende sepsis (bloedvergiftiging).

De prognose voor een abces hangt af van je algemene toestand. Hoe zwakker je immuunsysteem is, hoe moeilijker het zal zijn voor je lichaam om het abces te bestrijden.

Bacteriën hebben het moeilijk bij mensen met een sterk immuunsysteem. Een goede lichaamsafweer is dus de beste bescherming tegen abcessen.

Als een abces steeds weer terugkomt of slecht geneest, kan er een verzwakt immuunsysteem, diabetes of een andere ziekte achter zitten.

Kleine huidabcessen kunnen vanzelf verdwijnen. Raadpleeg je huisarts voor elk abces dat niet binnen een paar weken verdwijnt. Een abcesdrainage is dan aangewezen. Dit is een ingreep waarbij een drain (slangetje) in het abces wordt gebracht om het abcesvocht uit het lichaam te verwijderen en eventueel de abcesholte te spoelen. Als een huidabces niet wordt gedraineerd, kan het blijven groeien en zich vullen met pus totdat het rijp is en barst. Dat kan erg pijnlijk zijn.

Een kindermishandelingszaak uit 1900

(…) Het kind had een abces. De moeder haalde de waschtobbe naar beneden, de knaap werd er in gelegd, en met een pennemes¹Klein, scherp mesje, eertijds dienende om pennen te versnijden; klein mesje in een zakknipmes. Bron: Ensie. Wat is de betekenis van Pennemes? https://www.ensie.nl/betekenis/pennemes (ingezien op 10-7-2022). werd daarop het gezwel stuk gesneden. Lees hier verder.

Reacties en ervaringen

Hieronder kun je reageren op dit artikel. Je kunt bijvoorbeeld je ervaringen delen over een abces, of tips geven. Wij stellen reacties zeer op prijs. Reacties worden niet automatisch (direct) gepubliceerd. Dit gebeurt nadat ze door de redactie gelezen zijn. Dit om ‘spam’ of anderszins ongewenste c.q. ongepaste reacties eruit te filteren. Daar kunnen soms enige uren overheen gaan.