Alvleesklierontsteking: symptomen, oorzaken en behandeling

Last Updated on 28 april 2024 by M.G. Sulman

De alvleesklier of het pancreas is een orgaan dat dwars in de buik ligt, ongeveer 15 cm lang is en 1-3 cm dik. De alvleesklier bevindt zich gedeeltelijk achter de maag en de twaalfvingerige darm en is nodig voor een goede bloedsuikerspiegel en spijsvertering. De alvleesklier produceert insuline en het maakt cellen die enzymen maken, welke het voedsel helpen verteren. In de alvleesklier kunnen ontstekingen ontstaan, wat ‘alvleesklierontsteking’ of ‘pancreatitis’ wordt genoemd. Men maakt hierbij een onderscheid tussen een acute alvleesklierontsteking en een chronische alvleesklierontsteking. Een alvleesklierontsteking die plotseling opkomt wordt ‘acute alvleesklierontsteking’ genoemd en bij een ontsteking die wat milder is en vaker na elkaar optreedt, spreekt men van een ‘chronische alvleesklierontsteking’.

Wat is een alvleesklierontsteking?

Een alvleesklierontsteking of pancreatitis is een ontsteking in de alvleesklier of pancreas. De alvleesklier is een lange, platte klier die achter de maag in de bovenbuik ligt. De alvleesklier produceert enzymen die de spijsvertering bevorderen en hormonen die een rol spelen bij het reguleren van de manier waarop je lichaam glucose verwerkt.

Een alvleesklierontsteking kan acuut of chronisch zijn. Acuut betekent dat het plotseling verschijnt en dagen aanhoudt. Chronisch betekent dat het gedurende vele jaren aanhoudt.

Oorzaken van een alvleesklierontsteking

De twee belangrijkste oorzaken van een acute alvleesklierontsteking is overmatig alcoholgebruik en galwegstenen. Het komt vaak voor dat de oorzaak onduidelijk is. In dat geval spreekt men van een ‘idiopatische’ vorm. Idiopathisch betekent zonder bekende oorzaak. De belangrijkste oorzaak van chronische alvleesklierontsteking is overmatig alcoholgebruik.
Mogelijke oorzaken van acute alvleesklierontsteking zijn onder meer:

• auto-immuunziekten
• overmatig alcoholgebruik
• infecties
• galstenen
• medicijnen
• stofwisselingsziekten
• chirurgie
• trauma

Oorzaken van chronische alvleesklierontsteking zijn onder meer:

• taaislijmziekte
• familiegeschiedenis van alvleesklieraandoeningen
• galstenen
• verhoogde triglyceriden (vetten in je bloed)
• langdurig alcoholgebruik
• medicijnen

Risicofactoren

Factoren die het risico op alvleesklierontsteking verhogen, zijn onder meer:

Overmatig alcoholgebruik

Zwaar alcoholgebruik, dat wil zeggen ten minste vier tot vijf glazen per dag consumeren, geeft een verhoogd risico op het krijgen van een alvleesklierontsteking.

Roken

Rokers hebben gemiddeld drie keer meer kans op het ontwikkelen van chronische alvleesklierontsteking dan niet-rokers. Het goede nieuws is dat stoppen met roken je risico met ongeveer de helft verlaagt.

Overgewicht

Je hebt meer kans op alvleesklierontsteking als er sprake is van overgewicht.

Familiegeschiedenis van pancreatitis

Genetische invloeden spelen ook een rol bij chronische pancreatitis. Als je familieleden hebt met de aandoening, dan neem de kans toe, vooral in combinatie met andere risicofactoren.

Symptomen van een alvleesklierontsteking

Chronische alvleesklierontsteking

Een chronische alvleesklierontsteking of pancreatitis verloopt doorgaans wisselend. Dat wil zeggen dat rustige perioden worden afgewisseld door perioden dat de klachten weer de kop opsteken. Na iedere ontsteking van de alvleesklier vormt zich littekenweefsel, wat ervoor kan zorgen dat de afvoerbuis voor alvleeskliersappen zich vernauwt. De sappen kunnen hierdoor minder gemakkelijk wegstromen en hierdoor neemt de druk in het orgaan toe, hetgeen gepaard kan gaan met pijn.

Symptomen van chronische pancreatitis zijn onder meer:

• pijn in de bovenbuik
• de pijn kan uitstralen naar de zij, rug of schouder
• de pijn kan continu aanwezig zijn of je kunt pijnaanvallen hebben en tussen die aanvallen door minder of geen pijn ervaren
• verminderde eetlust en gewichtsverlies
• vette, stinkende ontlasting (steatorroe)
• gele ontlasting
• geelzucht
• misselijkheid en braken

Acute alvleesklierontsteking

Bij een acute alvleesklierontsteking staat hevige buikpijn en algeheel ziek zijn op de voorgrond. Er kan tevens sprake zijn van rugpijn, aangezien de alvleesklier achter in de buik ligt. De acute vorm kan mild verlopen, maar er kan ook sprake zijn van een ernstig ziektebeeld.

symptomen van acute pancreatitis zijn onder meer:
pijn in de bovenbuik

• buikpijn die uitstraalt naar de linkerzij, schouder en rug
• buikpijn die erger aanvoelt na het eten
• hevige pijn en als je in shock raakt, kan kortademigheid optreden
• koorts
• snelle pols
• misselijkheid
• braken
• geelzucht
• gevoeligheid bij het aanraken van de buik
• gewichtsverlies en ondervoeding

Waar zit de pijn bij een alvleesklierontsteking?

Mensen met acute pancreatitis zien er meestal ernstig ziek uit en voelen zich vaak ernstig ziek. Zij moeten meteen naar een arts. Het belangrijkste symptoom van alvleesklierontsteking is pijn in de bovenbuik die kan uitstralen naar de linkerzij, schouder en rug.

Complicaties

Volgens de Mayo Clinic kan alvleesklierontsteking ernstige complicaties veroorzaken, waaronder de volgende.¹Mayo Clinic. Pancreatitis. https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/pancreatitis/symptoms-causes/syc-20360227 (ingezien op 14-3-2020)

Pseudocysten van het pancreas

Alvleeskliercysten kunnen ontstaan als gevolg van een acute of chronische ontsteking van de alvleesklier. Het gaat dan om een pseudocyste. Dit zijn holtes gevuld met wondvocht.

Een pseudocyste is een ophoping van pancreassap (sucus pancreaticus) omgeven door een wand van bindweefsel of granulatieweefsel. Chronische of acute alvleesklierontsteking kan ervoor zorgen dat vocht en vuil zich ophopen in cysteachtige holtes in de alvleesklier.

Een grote pseudocyste die scheurt, kan complicaties veroorzaken, zoals inwendige bloedingen en infectie.

Infectie

Acute alvleesklierontsteking kan je alvleesklier vatbaar maken voor bacteriën en infecties. Dit is een ernstige situatie die een intensieve behandeling vereist, zoals een operatie om het geïnfecteerde weefsel te verwijderen.

Nierfalen (nierinsufficiëntie)

Acute alvleesklierontsteking kan nierfalen veroorzaken, dat kan worden behandeld met dialyse als het ernstig en aanhoudend is.

Ademhalingsproblemen

Acute alvleesklierontsteking kan chemische veranderingen in je lichaam teweegbrengen die de longfunctie beïnvloeden, waardoor het zuurstofniveau in je bloed tot gevaarlijk lage niveaus kan dalen.

Diabetes

Schade aan insulineproducerende cellen in de alvleesklier als gevolg van chronische alvleesklierontsteking kan leiden tot diabetes. Diabetes is een ziekte waarbij de bloedsuiker uit evenwicht is. Je lichaam kan de bloedsuiker niet op peil houden.

Ondervoeding

Zowel acute als chronische alvleesklierontsteking kan ervoor zorgen dat je alvleesklier minder van de enzymen produceert die nodig zijn om voedingsstoffen uit het voedsel dat u eet, af te breken en te verwerken. Dit kan leiden tot ondervoeding, diarree, gewichtsverlies en vermagering, ook al eet je mogelijk hetzelfde voedsel of dezelfde hoeveelheid als anders.

Alvleesklierkanker

Langdurige ontsteking in de alvleesklier is een risicofactor voor het ontwikkelen van alvleesklierkanker.

Onderzoek en diagnose

Een alvleesklierontsteking of pancreatitis kan meestal worden vastgesteld op basis van de gepresenteerde klachten, lichamelijk onderzoek, laboratoriumonderzoek en beeldvormdend onderzoek (een echo of CT-scan).

Behandeling van een alvleesklierontsteking

Opname in het ziekenhuis

Bij een acute alvleesklierontsteking word je vaak opgenomen in het ziekenhuis. Je krijgt een infuus waardoor vocht wordt toegediend en je krijgt sondevoeding als eten niet goed gaat vanwege de pijn, of als je niet genoeg binnenkrijgt.

Onderliggende oorzaak behandelen

Als de oorzaak van de acute alvleesklierontsteking bekend is, richt de behandeling zich daarop. Galstenen of galblaas kunnen worden verwijderd of je krijgt andere medicatie voorgeschreven. Ook kan een stofwisselingsziekte behandeld worden. Bij overmatig alcoholgebruik moet je hiermee stoppen.

Medicijnen

Medische behandeling is ook gericht op op symptoombestrijding (het verlichten van de klachten) en daarnaast het voorkomen van verdere verslechtering en functieverlies van de alvleesklier. Je kunt medicijnen krijgen om eventuele tekorten (van enzymen of hormonen) aan te vullen. Je kunt vaak gewoon blijven eten en drinken, aangezien de medicijnen de alvleesklierenzymen aanvullen. Je krijgt vaak ook medicijnen voorgeschreven om de (hevige) pijn te bestrijden.

Endoscopische behandeling (ERCP)

Soms zal een endoscopische behandeling (ERCP of Endoscopische Retrograde Cholangio Pancreaticografie) nodig zijn, waarbij de arts met een flexibele buis (endoscoop) via de mond en de maag tot in de twaalfvingerige darm kan komen, waar de gezamenlijke uitgang van de galwegen en de alvleesklier (papil van Vater) zit. Via de endoscoop wordt contrastvloeistof in de afvoerbuisjes van de galwegen en alvleesklier gespoten, waarna met behulp van een röntgenapparaat de afwijkingen zichtbaar worden. Met behulp van kleine instrumenten door de endoscoop, kan de arts een ingreep uitvoeren waarbij de afvoermogelijkheid van alvleeskliersap en galvloeistof verbetert. Dit doet de arts door een klein sneetje te maken bij de afvoergang (een papillotomie). De arts kan ook een buisje (stent) in de afvoergang plaatsen, waardoor afvoer van alvleeskliersap kan verbeteren. Wanneer de arts tijdens de procedure galstenen signaleert, kan hij deze met een speciaal grijpertje of met een ballon verwijderen.

Operatie

Soms is een operatie nodig om ernstige pijnklachten te bestrijden. Bij een dergelijke ingreep kan een deel van de alvleesklier met het littekenweefsel verwijderd worden. Voorts kan de arts de afvoergang van de alvleesklier verbinden met een deel van de dunne darm, waardoor de alvleeskliersappen weer goed kunnen wegstromen.

Herstelperiode na acute alvleesklierontsteking

De meeste mensen met acute pancreatitis verbeteren binnen een week en zijn voldoende hersteld om het ziekenhuis na 5-10 dagen te verlaten. In ernstige gevallen duurt het herstel echter langer, omdat er complicaties kunnen optreden die aanvullende behandeling vereisen.

Prognose

Prognose van acute pancreatitis

De prognose is vaak gunstig en je herstelt meestal volledig. Alcoholgebruik moet worden geëlimineerd, zelfs in gevallen waarin alcohol niet de oorzaak van de aandoening was. Je moet ook stoppen met roken, omdat het een stressfactor is voor de afweermechanismen van het lichaam tegen ontstekingen. In gevallen waarin galstenen worden geïdentificeerd als de oorzaak, wordt de galblaas operatief verwijderd om herhaling te voorkomen.

Sterftekans bij acute pancreatitis

De sterftekans is anno 2024 laag, ongeveer 3%. Vroeger was die kans beduidend hoger.

In grofweg15% van de gevallen ontstaat een ernstig ziektebeeld. Hierbij is dikwijls langdurige behandeling op een intensive care afdeling (IC) nodig. De sterftekans bij deze zeer ernstige vorm van pancreatitis is hoog, ergens tussen de 30% tot 70%.

Prognose van chronische pancreatitis

In de chronische vorm van deze aandoening hebben episodes van alvleesklierontsteking de neiging om na verloop van tijd ernstiger te worden. De totale overlevingspercentages van 10 jaar en 20 jaar worden geschat op respectievelijk ongeveer 70% en 45%.

Patiënten met chronische alvleesklierontsteking wordt geadviseerd een vetarm dieet te volgen, niet te roken en geen alcohol te drinken en abdominaal trauma te vermijden. Pancreasenzymsupplementen kunnen samen met een protonpompremmer worden voorgeschreven om hun afbraak door zuur te voorkomen. Chronische pancreatitis vereist ook dat patiënten insuline krijgen om te compenseren voor wat verloren gaat door de aandoening.

Patiënten met chronische pancreatitis hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van alvleesklierkanker en dienen grondig te worden onderzocht als de symptomen verergeren, vooral als er zich een strictuur ontwikkelt in de ductus pancreaticus of alvleesgang.

Preventie

Het hebben en handhaven van een gezond gewicht, niet drinken of matig alcoholgebruik en niet roken zijn de belangrijkste maatregelen om het risico op alvleesklierontsteking te verlagen.

Leven met pancreatitis (video)

Na veel onderzoeken bleek Rick een acute alvleesklierontsteking te hebben. Hier deelt hij zijn verhaal:

Reacties en ervaringen

Hieronder kun je reageren op dit artikel. Je kunt bijvoorbeeld je ervaringen delen over alvleesklierontsteking. Of tips geven. Wij stellen reacties zeer op prijs. Reacties worden niet automatisch (direct) gepubliceerd. Dit gebeurt nadat ze door de redactie gelezen zijn. Dit om ‘spam’ of anderszins ongewenste c.q. ongepaste reacties eruit te filteren. Daar kunnen soms enige uren overheen gaan.