Last Updated on 21 april 2024 by M.G. Sulman
De alvleesklier of pancreas is een orgaan die diep boven in de buikholte ligt. De alvleesklier maakt enzymen aan die een rol spelen in de vertering van voedsel. Ook maakt de alvleesklier hormonen aan die onder meer de hoeveelheid suiker in het bloed reguleren. In Nederland wordt ieder jaar bij ongeveer 1.900 mensen alvleesklierkanker vastgesteld. Alvleesklierkanker komt vooral voor bij mensen boven de 50 jaar. de medische benaming van alvleesklierkanker is pancreascarcinoom.
Wat is alvleesklierkanker?
Alvleesklierkanker ontstaat wanneer cellen in de alvleesklier, een orgaan dat zich in de buikholte bevindt, gedeeltelijk achter de maag en voor de wervelkolom, zich ongecontroleerd beginnen te vermenigvuldigen en een tumor vormen. Deze kankercellen kunnen andere delen van het lichaam binnendringen. Er zijn een aantal vormen alvleesklierkanker bekend.
Synoniemen
De medische term voor alvleesklierkanker is pancreascarcinoom. Het wordt ook wel pancreaskanker genoemd.
Oorzaken van alvleesklierkanker
Pancreaskanker is in wezen een ziekte die wordt veroorzaakt door schade aan het DNA. Deze DNA-mutaties kunnen op drie manieren optreden: ze kunnen worden geërfd, ze kunnen worden veroorzaakt door gedrag zoals overmatig alcoholgebruik, of ze kunnen door ’toeval’ ontstaan.
Risicofactoren
Factoren die het risico op alvleesklierkanker kunnen verhogen, zijn onder meer:
- roken
- alcohol (verhoogd risico bij meer dan drie alcoholische consumpties per dag)
- diabetes
- chronische alvleesklierontsteking
- familiegeschiedenis van genetische syndromen die het risico op kanker kunnen verhogen, waaronder:
- BRCA2-genmutatie (voor mannen en vrouwen met een BRCA2-genmutatie is er een risico op alvleesklierkanker van grofweg 5%)
- het Lynch syndroom (HNPCC-Lynch)
- familiaal atypisch meervoudig moedervlek-melanoom (FAMMM)-syndroom
- familiegeschiedenis van alvleesklierkanker
- zwaarlijvigheid of obesitas
- oudere leeftijd, aangezien de meeste mensen worden gediagnosticeerd na de leeftijd van 65 jaar
Het spreekt voor zich dat een combinatie van risicofactoren, zoals roken, langdurige diabetes en een slecht voedingspatroon, het risico op alvleesklierkanker nog eens extra verhoogt.
Vormen van alvleesklierkanker
Er bestaan verschillende vormen van alvleesklierkanker. De meest voorkomende vorm van alvleesklierkanker is kanker van de afvoerbuisjes, ook wel ‘adenocarcinoom’ genoemd (90% van alle soorten alvleesklierkanker). Deze vorm van kanker ontstaat in de cellen waarmee de alvleesklierbuis is bekleed. Adenocarcinoom van de alvleesklier komt bijna tweemaal zo vaak voor bij mannen als bij vrouwen, en het komt bij zware rokers twee- tot driemaal vaker voor dan bij niet-rokers. Voorts zijn er aanwijzingen dat bij ten minste 5% van de gevallen erfelijke aanleg een rol speelt. Andere risicofactoren zijn chronische alvleesklierontsteking en overmatig alcoholgebruik. De gemiddelde leeftijd bij diagnose bedraagt 55 jaar. Over de exacte oorzaak is nog weinig bekend.
Symptomen van pancreascarcinoom
Vaak langere tijd geen symptomen
Een tumor in de alvleesklier blijft vaak gedurende langere tijd onopgemerkt. De eerste symptomen ontstaan vaak wanneer de tumor is doorgegroeid in een ander orgaan of in de omringende zenuwbanen. Deze infiltratieve groei in omgevende structuren is het hoofdkenmerk van een kwaadaardig gezwel (kanker). Een ander kenmerk is het optreden van uitzaaiingen (metastasen).
Uitzaaiingen
Ook alvleesklierkanker kan uitzaaien naar de regionale lymfeklieren, en via het bloed kunnen er uitzaaien ontstaan in botten, lever of longen. De aard van de klachten zijn afhankelijk van de ligging en de grootte van de tumor, van eventuele stoornissen in organen die optreden door de infiltratieve groei en de aanwezigheid van eventuele uitzaaiingen.
Veelvoorkomende verschijnselen
Vaak voorkomende symptomen van alvleesklierkanker zijn pijn en gewichtsverlies. Het gaat hierbij vooral om een zeurende pijn boven of midden in de buik en/of in de rug. Verder kun je last krijgen van een verstoord ontlastingspatroon, verminderde eetlust en gewichtsverlies. Als er een tumor optreedt op in de kop van de alvleesklier – dat is het deel van de alvleesklier dat het dichtst bij de twaalfvingerige darm en de galbuis ligt – kan er geelzucht ontstaan en jeuk door afsluiting van de galafvoergang. Een tumor in het lichaam en de staart van de alvleesklier zijn vaak zonder veel symptomen en worden in veel gevallen pas ontdekt door het vinden van uitzaaiingen.
Onderzoek en diagnose
Bij vermoeden van alvleesklierkanker zal de huisarts je verwijzen naar een specialist, meestal een maag-darm-leverarts, een internist of chirurg. Deze zal lichamelijk onderzoek bij je verrichten en daarnaast zal er beeldvormend onderzoek (echografie of CT-scan) plaatsvinden. Soms is er aanvullend onderzoek nodig in de vorm van MRI (Magnetic resonance imaging), EUS (endoscopic ultrasound) en endoscopische retrograde pancreatografie (ERCP). Ter bevestiging van de diagnose kan de arts een biopsie (een stukje weefsel) afnemen voor microscopisch onderzoek.
Stadia van alvleesklierkanker
De stadia van alvleesklierkanker zijn nodig om te bepalen welke behandeling zinvol is en verschaft informatie over de prognose. De volgende stadia worden onderscheiden:
- stadium 1: tumoren bestaan alleen in de pancreas
- stadium 2: tumoren zijn uitgezaaid naar nabijgelegen buikweefsel of lymfeklieren
- stadium 3: de kanker is uitgezaaid naar grote bloedvaten en lymfeklieren
- stadium 4: de kanker is uitgezaaid naar andere organen, zoals de lever
Behandeling van alvleesklierkanker
Curatieve of palliatieve behandeling
Minder dan eenderde van alle patiënten met alvleesklierkanker ondergaat een in opzet curatieve (op genezing gerichte behandeling). De rest krijgt een palliatieve behandeling, dat is een behandeling die zijn gericht op een zo goed mogelijke kwaliteit van leven. De enige kans op genezing bestaat bij alvleesklierkanker uit een operatieve ingreep. Deze heelkundige ingreep wordt alleen toegepast bij patiënten bij wie de kanker nog niet is uitgezaaid. Maar ook tijdens de operatie kan de arts tot de conclusie komen dat de ingreep niet mogelijk is. Verdere behandeling is dan palliatief van aard.
Whipple-operatie
Het gaat bij alvleesklierkanker om een zogeheten ‘Whipple-operatie’, waarbij de chirurg het deel van de alvleesklier waarin de tumor aanwezig, de twaalfvingerige darm, de galblaas en een groot deel van de grote galbuis zal wegnemen. Nadien kan chemotherapie of een combinatie van chemotherapie en radiotherapie gegeven worden. Van de patiënten die een curatieve Whipple-operatie hebben ondergaan, overleeft circa 20% de eerste vijf jaar na de operatie. Een Whipple-operatie is bij alvleesklierkanker overigens de enige behandeling die kans geeft op genezing.
Hieronder kun je een video zien over de Whipple-operatie:
Chemotherapie en radiotherapie
Als een operatie niet kan doorgaan, dan kan chemotherapie worden gegeven. Hiermee wordt de ziekte kortdurend geremd. Bestraling (radiotherapie) kan worden toegepast als een tumor pijn of bloedverlies veroorzaakt. Radiotherapie kan ook worden toegepast om klachten als gevolg van uitzaaiingen te behandelen (bijvoorbeeld pijn door uitzaaiingen in de botten).
Doelgerichte therapie
Doelgerichte therapie, ook wel targeted therapy genoemd, is een behandeling gericht tegen een bepaald kenmerk (target) in de kankercellen. Door het effect van de medicijnen worden kankercellen gedood. Dit type behandeling blokkeert de groei en verspreiding van kankercellen en beperkt de schade aan gezonde cellen.
Immunotherapie
Immunotherapie, ook wel biologische therapie genoemd, is ontworpen om de natuurlijke afweer van het lichaam te versterken teneinde de kanker te bestrijden. Het maakt gebruik van materialen die door het lichaam of in een laboratorium zijn gemaakt om de functie van het immuunsysteem te verbeteren, te richten of te herstellen.
Verschillende soorten immunotherapie kunnen verschillende bijwerkingen veroorzaken. Bijwerkingen die vaak voorkomen zijn huidreacties, griepachtige symptomen, diarree en gewichtsveranderingen.
Prognose
levensverwachting
Ofschoon de overlevingskansen van pancreaskanker de afgelopen tientallen jaren zijn verbeterd, heeft de ziekte nog steeds een slechte prognose. Van de mensen met alvleesklierkanker zijn de overlevingscijfers volgens kanker.nl (anno 2024) als volgt:
- in stadium 1 (bij de eerste diagnose) zijn na 5 jaar nog gemiddeld 18 van de 100 mensen in leven
- bij stadium 2 (bij de eerste diagnose) zijn dat gemiddeld 10 van de 100 mensen
- bij stadium 3 en 4 (bij de eerste diagnose) leven na 5 jaar bijna geen mensen meer
Deze relatief lage overlevingspercentages en dus vaak geringe levensverwachting zijn toe te schrijven aan het feit dat minder dan 20% van de tumoren van patiënten zich op het moment van diagnose tot de pancreas beperken; in de meeste gevallen is de kanker al zo ver gevorderd dat chirurgische verwijdering onmogelijk is.
In die gevallen waar resectie kan worden uitgevoerd, is de gemiddelde overlevingskans 23 tot 36 maanden. Het totale overlevingspercentage na vijf jaar is ongeveer 10%, hoewel dit kan oplopen tot 20% tot 35% als de tumor volledig wordt verwijderd en wanneer de kanker zich niet heeft uitgezaaid naar de lymfeklieren.
Tumorgrootte
De tumorgrootte lijkt van invloed te zijn op de overlevingskansen. Des te groter de tumor, des te kleiner de kans op genezing door resectie. Maar zelfs grote tumoren kunnen worden verwijderd en een aantal patiënten met tumoren groter dan 4-5 cm lijkt operatief te zijn genezen. Er zijn steeds meer aanwijzingen dat de beste resultaten worden bereikt in grote medische centra met uitgebreide ervaring, dat wil zeggen ziekenhuizen die jaarlijks meer dan 15-20 Whipple-procedures uitvoeren. Pancreasoperaties dienen dus enkel nog uitgevoerd te worden in expertcentra.
Verloop
Bij patiënten bij wie genezing niet mogelijk is, kan de ziekte op een gegeven ogenblik gepaard gaan met progressieve zwakte, gewichtsverlies en pijn. Pijnbestrijding kan veel leed wegnemen. De pijnbestrijdingstechnieken bestaan uit zenuwblokkades en verschillende medicijnen die via de mond of injectie kunnen worden toegediend.
Preventie
Sommige risicofactoren zijn statisch, zoals leeftijd, geslacht en familiegeschiedenis. Deze kunnen niet worden beïnvloed. Maar er zijn dynamische risicofactoren waar je wel invloed op kunt uitoefenen. de volgende maatregelen kunnen helpen bij het voorkomen van een tumor in de alvleesklier:
Niet roken
Roken is de belangrijkste vermijdbare risicofactor voor alvleesklierkanker. Stoppen met roken helpt het risico te verlagen.
Let op je voeding, lichaamsgewicht en beweeg voldoende
Het bereiken en behouden van een gezond gewicht kan je risico verlagen. Door dagelijks aan lichaamsbeweging te doen, kun je op een gezond gewicht blijven en kun je ook het risico op alvleesklierkanker verminderen. Bewerkt vlees en rood vlees en suikerhoudende dranken kunnen ook het risico op alvleesklierkanker verhogen.
Een gezond eetpatroon met veel fruit, groenten, zaden, noten en volle granen is aan te bevelen. Vermijd rood en bewerkt vlees, suikerhoudende dranken en sterk bewerkte voedingsmiddelen. Sterk bewerkte voedingsmiddelen zijn dikwijls rijk aan natrium, suiker, calorieën en verzadigde vetzuren en bevatten meestal minder vezels en vitamines dan verse producten.
Vermijd alcohol
Uit onderzoek blijkt dat wie drie of meer glazen alcoholhoudende drank per dag drinkt, ongeveer anderhalf keer meer kans om alvleesklierkanker te krijgen dan een geheelonthouder. Het is het beste om geen alcohol te drinken. Als je drinkt, mag je niet meer dan 1 drankje per dag. Dit geldt voor zowel mannen en vrouwen.
Beperk blootstelling aan bepaalde chemicaliën op de werkplek
Het vermijden van blootstelling aan bepaalde schadelijk chemicaliën op de werkplek of elders kan je risico op alvleesklierkanker verminderen.
Ervaringsverhalen
Eric
Eric, die met zijn vrouw Christine in Chicago (VS) woont, delen hun ervaringen van de diagnose van alvleesklierkanker in stadium 3 die bij Eric is gesteld, en de maatregelen die zijn genomen om een second opinion te krijgen. Hun onderzoek leidde hem uiteindelijk naar het chirurgische oncologieteam van het Johns Hopkins Hospital, het academisch ziekenhuis en de biomedische onderzoeksfaciliteit van de Johns Hopkins School of Medicine, gevestigd in Baltimore, Maryland, VS. Hier onderging hij een agressief behandelplan dat bestond uit uitgebreide chemotherapie en radiotherapie, gevolgd door een aangepaste Appleby-procedure, een operatie die is ontworpen om lokaal gevorderde alvleesklierkanker te behandelen.
Nu, vijf jaar na de operatie, reflecteert Eric op zijn verbeterde kwaliteit van leven en de geneugten van elk moment die hij met zijn gezin doorbrengt.
Thom
Hieronder het ervaringsverhaal Thom over alvleesklierkanker (in het Nederlands):
Willem
Willem kreeg medio 2017 de diagnose alvleesklierkanker. Hij blikt terug op een heel onzekere periode vol uitslagen en behandelingen. Wat komt er op je af?
Reacties en ervaringen
Hieronder kun je reageren op dit artikel. Je kunt bijvoorbeeld je ervaringen delen over alvleesklierkanker, of tips geven. Wij stellen reacties zeer op prijs. Reacties worden niet automatisch (direct) gepubliceerd. Dit gebeurt nadat ze door de redactie gelezen zijn. Dit om ‘spam’ of anderszins ongewenste c.q. ongepaste reacties eruit te filteren. Daar kunnen soms enige uren overheen gaan.
