Last Updated on 11 november 2023 by M.G. Sulman
Geelzucht is geen ziekte, maar een verschijnsel (symptoom). De medische benaming is icterus. Het kan optreden bij verschillende aandoeningen van de lever en galblaas/galwegen. Geelzucht duidt op het geel zien van de huid en/of het oogwit. Hiervoor zorgt de galkleurstof bilirubine, die wordt aangemaakt wanneer het rode bloedpigment hemoglobine wordt afgebroken. Gewoonlijk gaat bilirubine niet naar de huid, maar naar de lever, die het omzet in een in water oplosbare vorm. Het meeste komt dan via de gal in de darmen en via de ontlasting het lichaam uit, waardoor het de bruine kleur krijgt. Een klein deel van het bilirubine uit de lever wordt niet naar de darm getransporteerd maar naar de nieren en uitgescheiden in de urine. Ook hier komen we het weer tegen, de gele kleur van de galkleurstof.
Wat is geelzucht?
Verstoord bilirubinemetabolisme
Geelzucht of icterus is een symptoom dat bij verschillende ziekten kan voorkomen. Het wordt veroorzaakt door een verstoord bilirubinemetabolisme.
Bilirubine (uitspraak: BIE-lie-ruu-BIE-nu) is het afbraakproduct van hemoglobine, de rode bloedkleurstof. Deze geelbruine kleurstof is niet oplosbaar in water. Om in het bloed te kunnen worden getransporteerd, bindt de kleurstof zich aan het eiwitmolecuul albumine (het ongeconjugeerd bilirubine, of het indirect bilirubine). Wanneer deze verbinding in de lever terechtkomt, komt het bilirubine vrij. Het bindt zich aldaar aan glucuronzuur en is vanaf dan in water oplosbaar (het geconjugeerd bilirubine, of het direct bilirubine).
Eenmaal in de galblaas – een peervormig zakje waarin tijdelijk galvloeistof wordt opgeslagen – vermengt het directe bilirubine zich met de gal. Gal wordt geproduceerd door de lever, en opgeslagen in de galblaas. Tijdens het spijsverteringsproces wordt de gal door het galkanaal naar de twaalfvingerige darm geleid. Daar helpt gal bij de vertering van met name vet voedsel. Het gaat verder de darm in en daarna wordt het in de ontlasting uitgescheiden. Dit verklaart de bruine kleur van je poep. Een ander, zeer klein deel van het bilirubine komt vrij in de urine. Dit is de reden voor de gelige verkleuring van je urine.
Hyperbilirubinemie
Als er sprake is van een verhoogde productie of verminderde uitscheiding van bilirubine, stijgt de concentratie (hyperbilirubinemie) en wordt deze afgezet in het lichaamsweefsel. Hyperbilirubinemie betekent een teveel aan bilirubine in het bloed. Normaliter is de concentratie bilirubine in het bloed vrij laag. Als het niveau echter boven een waarde van meer dan 2 mg/dl (milligram per deciliter) komt, wordt het bilirubine in het weefsel afgezet. Dit is allereerst zichtbaar in de ogen, omdat het oogwit dan geel wordt. Als de concentratie kleurstof in het bloed verder stijgt, worden ook de huid en slijmvliezen geel. Geelzucht veroorzaakt niet alleen geel, maar ook algehele jeuk. Bij fors te veel aan bilirubine in het bloed, kunnen ook organen geel worden.
Oorzaken van geelzucht
Er zijn veel mogelijke oorzaken van geelzucht bij volwassenen. Meestal heeft het te maken met aandoeningen en medicijnen die verantwoordelijk zijn voor:
- schade aan de lever
- verstoring van de uitstroom van gal
- vernietiging van rode bloedcellen (hemolyse) met verhoogde productie van bilirubine die de lever niet kan afbreken
De meest voorkomende redenen voor geelzucht zijn de volgende:
Hepatitis of leverontsteking
Hepatitis of leverontsteking wordt veroorzaakt door een virus, maar kan ook worden veroorzaakt door een auto-immuunziekte of het gebruik van bepaalde medicijnen. Hierbij kan de lever zo ernstig beschadigd raken dat deze niet meer goed kan functioneren. Dit is van invloed op de afvoer van bilirubine via de galwegen.
Hepatitis kan acuut (van korte duur) of chronisch (minstens 6 maanden) zijn. Acute virale hepatitis veroorzaakt vaak geelzucht, vooral bij jonge, verder gezonde mensen.
Leveraandoeningen door alcoholgebruik
Langdurige inname van grote hoeveelheden alcohol beschadigt de lever. Door langdurig alcoholgebruik kan leververvetting optreden. Een vervette lever kan overgaan in een leverontsteking. Dit kan op zijn beurt kan leiden tot leverfibrose en levercirrose. Bij leverfibrose ontstaat er littekenweefsel in de lever.
Bepaalde medicijnen, vergiften (stoffen die in een lage dosering ernstige verschijnselen veroorzaken) en bepaalde kruidenproducten kunnen ook de lever beschadigen.
Galwegobstructie
Wanneer de galwegen geblokkeerd zijn, kan bilirubine zich ophopen in het bloed. Dergelijke blokkades worden meestal veroorzaakt door galstenen, maar kanker (bijvoorbeeld alvleesklierkanker of galwegkanker) of zeldzame leverziekten (bijvoorbeeld primaire biliaire cholangitis (PBC) of primaire scleroserende cholangitis (PSC)) kunnen er ook toe leiden.
Andere oorzaken van geelzucht
Minder vaak voorkomende oorzaken van geelzucht zijn erfelijke ziekten die van invloed zijn op de verwerking van bilirubine door het lichaam. Hierbij kun je denken aan het syndroom van Gilbert en andere, zeldzamere ziekten zoals het syndroom van Dubin-Johnson. Bij het Dubin-Johnson syndroom voert de lever de stof bilirubine niet goed af. Bij het syndroom van Gilbert werkt een bepaald enzym in de lever niet goed. Hierdoor is de hoeveelheid onopgeloste bilirubine in het bloed verhoogd.
Aandoeningen die de overmatige afbraak van rode bloedcellen (hemolyse) veroorzaken, leiden vaak tot geelzucht.
Symptomen van geelzucht
Het meest typische symptoom van geelzucht is een gele verkleuring van de ogen, huid en slijmvliezen. Daarnaast kunnen er nog een aantal andere klachten zijn. Dat hangt af van de onderliggende oorzaak of trigger.
Welke symptomen er zoal optreden hangt altijd af van de oorzaak van de geelzucht. Afhankelijk hiervan kunnen tekenen zoals vermoeidheid, koorts, buikpijn of jeuk merkbaar worden. De kleur van je ontlasting en urine kan ook veranderen.
Onderzoek en diagnose
Omdat er veel verschillende oorzaken zijn voor het geel worden van de huid, is het diagnosticeren van geelzucht niet altijd eenvoudig voor de arts. In de regel vindt er eerst een uitgebreid gesprek plaats waarin de arts onder meer vraagt naar ingenomen medicatie, alcoholgebruik of recente reizen. Bestaande reeds bestaande aandoeningen zoals galstenen of kanker moeten ook worden vermeld.
Daarna kunnen onder meer de volgende onderzoeken volgen:
- lichamelijk onderzoek
- een bloedtest
- urineonderzoek en ontlastingsonderzoek
- een palpatieonderzoek van de lever en galblaas
- een echografie van de bovenbuik
Afhankelijk van de uitslagen van dit onderzoek kan eventueel aanvullend onderzoek nodig zijn.
Behandeling van icterus
Geelzucht is geen ziekte op zich, maar een symptoom van een onderliggende aandoening of stoornis. Dit is de reden waarom geelzucht op zich niet besmettelijk is, maar bepaalde onderliggende ziekten kunnen dat wel zijn. Om dezelfde reden is er ook geen vaccinatie tegen geelzucht an sich. Vaccinatie kan echter bepaalde oorzaken, zoals hepatitis B-infectie, voorkomen.
Als je een geelverkleuring van je ogen of huid opmerkt, moet je altijd een arts raadplegen om de oorzaak ervan te achterhalen. Met geelzucht bereik je niets met medicijnen of huismiddeltjes. De enige manier om te genezen is het adequaat behandelen van de onderliggende aandoening.
Hoe de behandeling van geelzucht er precies uitziet, hangt altijd af van de onderliggende ziekte. Als er bijvoorbeeld een probleem is met de gal, zoals een galsteen, zal deze boosdoener moeten worden verwijderd. Als de oorzaak van geelzucht het gebruik van bepaalde medicijnen of overmatig alcoholgebruik is, zal je moeten stoppen met het gebruik ervan.
Prognose en verloop
De prognose en het verloop van geelzucht hangen af van de vraag of de onderliggende ziekte die het veroorzaakt kan worden behandeld met een specifieke therapie. Dit moet worden besproken met de behandelend arts.
Video: Bilirubine en icterus
Reacties en ervaringen
Hieronder kun je reageren op dit artikel. Je kunt bijvoorbeeld je ervaringen delen over geelzucht, of tips geven. Wij stellen reacties zeer op prijs. Reacties worden niet automatisch (direct) gepubliceerd. Dit gebeurt nadat ze door de redactie gelezen zijn. Dit om ‘spam’ of anderszins ongewenste c.q. ongepaste reacties eruit te filteren. Daar kunnen soms enige uren overheen gaan.
