Last Updated on 28 februari 2023 by M.G. Sulman
Een nierbekkenontsteking (pyelonefritis) is een vaak bacteriële infectie van het nierbekken. Het ontstaat meestal door een urinebuisontsteking of blaasontsteking en kan acuut of chronisch verlopen. De ziekteverwekkers migreren via de urinebuis, blaas en urineleider naar het nierbekken, waar ze ontstekingen veroorzaken. In zeldzame gevallen leidt een nierbekkenontsteking tot bloedvergiftiging (sepsis, urosepsis1Een urosepsis is een bloedvergiftiging (sepsis) als gevolg van een urinewegontsteking. of ophoping van pus (abces) in het niergebied, een zogeheten nierabces. Een nierbekkenontsteking is een van de meest voorkomende nierziekten. Omdat vrouwen een relatief korte urinebuis of urethra hebben, worden ze er vaker door getroffen dan mannen. Bacteriën kunnen zich dan eenvoudiger een weg naar de blaas banen.
Waar bevinden zich de nieren en het nierbekken?
Ligging
Normaal gesproken hebben mensen twee nieren. De belangrijkste taak van je nieren is het verwijderen van afvalstoffen uit het lichaam door uitscheiding via de urine. Het zijn boonvormige organen. Ze liggen hoog achter in de buiktholte, achter het buikvlies. De rechternier ligt vaak iets lager dan de linkernier omdat de lever erboven veel ruimte in beslag neemt.
De nieren liggen in een beschermend vetkussentje en eromheen zit een stevig omhulsel. Dit omhulsel wordt het nierkapsel genoemd. In het niermerg zitten ongeveer een miljoen kleine filtertjes die nefronen worden genoemd. Ze filteren de afvalstoffen uit je bloed en hergebruiken de belangrijke stoffen die je lichaam weer nodig heeft.
Bijnieren
Op elke nier ligt als een soort kapje de bijnier. De bijnieren produceren hormonen produceren. Ze liggen als onafhankelijke organen op de nieren. Ze hebben dus niets met urine te maken.
Nierbekken
Aan de binnenkant van de nier bevindt zich het nierbekken of pyelum. Het nierbekken bevindt zich bij de inkeping van de nier in de binnenholte (sinus renalis) en loopt vanuit het midden van de nier iets naar beneden. Het nierbekken is bekleed met een slijmvlieslaag. Dit slijmvlies heet urotheel. Het nierbekken is een soort trechter waarin urine wordt opgevangen. Vervolgens wordt de urine wordt via de urineleider afgevoerd naar de urineblaas.
Wat is een nierbekkenontsteking?
Een nierbekkenontsteking is een ontsteking van het nierbekken. Een nierbekkenontsteking komt vaak door bacteriën. Deze komen dan via de plasbuis in de blaas terecht. Vanuit de blaas gaan ze vervolgens via de urineleiders naar het nierbekken en de nieren. Soms veroorzaken virussen pyelonefritis.
Een (bacteriële) nierbekkenontsteking wordt vaak voorafgegaan door een blaasontsteking. Acute nierontsteking kan zich ontwikkelen tot chronische nierontsteking. Bij tijdige en adequate behandeling geneest de nierbekkenontsteking zonder complicaties.
Synoniemen
De medische term voor een nierbekkenontsteking is pyelonefritis.
Acute en chronische nierbekkenontsteking
Er wordt onderscheiden gemaakt tussen acute en chronische nierbekkenontsteking.
Acute nierbekkenontsteking
In de meeste gevallen ontwikkelt een acute nierbekkenontsteking zich vanuit een opstijgende blaasdontsteking Bacteriën migreren van de blaas omhoog naar het nierbekken via één of beide urineleiders. De ontsteking gaat gepaard met een ernstig verloop van de ziekte. Je wordt getroffen door hoge koorts, flankpijn (pijn in de zij) en ernstige uitputting. Indien onbehandeld, leidt acute bekkenontsteking tot kleine abcessen in de nier, wat vervolgens kan leiden tot chronische ontsteking of een verminderde nierfunctie. De nierfunctie wordt echter niet beperkt door acute nierbekkenontsteking alleen.
Chronische nierbekkenontsteking
Chronische nierbekkenontsteking verloopt aanvankelijk meestal zonder symptomen en heeft anatomische of functionele oorzaken. Als de urinewegen worden getroffen door structurele afwijkingen, zoals bijvoorbeeld vesicoureterale reflux (VUR) of ureterstenose, kan zich vanuit een acute ontsteking een chronische van het nierbekken ontwikkelen. VUR betekent terugvloed van urine uit de blaas naar de nieren. Vaak wordt de reflux veroorzaakt door een aangeboren afwijking. Dit wordt primaire reflux genoemd. Minder vaak zijn de gevallen waarin de druk in de blaas te hoog is. Dit wordt secundaire reflux genoemd. Een ureterstenose duidt op een vernauwing (stenose) van de urineleider (ureter)
Aangezien de nieren ook betrokken zijn bij de bloedproductie (de nieren maken een hormoon dat voor de bloedaanmaak zorgt), kan chronische nierbekkenontsteking bloedarmoede veroorzaken. Op de lange termijn treedt littekenvorming op in de nier. Chronische ontsteking is uiterst gevaarlijk omdat het de nieren zodanig kan beschadigen dat het leidt tot volledig nierfalen (nierinsufficiëntie). Wanneer de nieren minder dan 10% werken, is dialyse of kunstmatige vervanging van de nierfunctie noodzakelijk .
Vormen van nierbekkenontsteking
Er wordt onderscheid gemaakt tussen ongecompliceerde en gecompliceerde vormen van nierbekkenontsteking. Als er ernstige systemische tekenen van ontsteking zijn, als er sprake is van zwangerschap of diabetes mellitus, of als de urinewegen verstopt zijn, moet rekening worden gehouden met een gecompliceerd beloop. Als de acute vorm niet goed wordt behandeld, kan het zich ontwikkelen tot chronische nierbekkenontsteking.
Symptomen van nierbekkenontsteking
Symptomen van een nierbekkenontsteking verschijnen meestal binnen twee dagen na infectie. Veel voorkomende symptomen zijn:
- (hoge) koorts
- pijnklachten (aan één of beide kanten):
- pijn in de onderbuik
- pijn in de onderrug
- pijn in de zij
- pijn in de lies
- pijn bij het plassen of brandend gevoel bij het plassen
- troebele urine
- pus in de urine of bloed in de urine
- doorlopende aandrang en vaak urineren
- stinkende urine: naar vis ruikende urine
Andere symptomen kunnen zijn:
- koude rillingen
- misselijkheid
- braken
- algemene pijn of een ziek gevoel (algehele maialse)
- vermoeidheid
- klamme huid
- verwardheid
Bij een chronische nierbekkenontsteking zijn de klachten minder uitgesproken dan bij de acute vorm. Vaak heb je alleen last van vermoeidheid, hoofdpijn en algehele malaise. Ook kun je veel dorst hebben en moeite hebben met plassen. Vaak heb je geen koorts.
Een nierbekkenontsteking komt meestal maar in één nier voor. Grofweg 80% van de gevallen wordt veroorzaakt door de bacterie ‘Escherichia coli’ ook wel E. Coli genoemd. Deze komt bij ieder mens in de darm voor.
Oorzaak van pyelonefritis
Een nierbekkenontsteking wordt vaak veroorzaakt door bacteriën. Vaak vanuit een opstijgende blaasontsteking., veroorzaakt door bacteriën uit de dikke darm: Escherichia coli of ook wel E.coli. De bacteriën verplaatsen zich van het het anale gebied naar de plasbuis en zo naar de blaas. Via de urineleiders kunnen deze boosdoeners naar de nieren opstijgen. Dit komt bij vrouwen veel vaker voor dan bij mannen. Doordat vrouwen een veel kortere plasbuis hebben, kunnen bacteriën gemakkelijker in de blaas terecht komen. Normaal gesproken worden bacteriën weggespoeld door de urinestroom. Verschillende problemen kunnen echter het risico op een nierbekkenontsteking vergroten. Deze problemen kunnen zijn:
- structurele afwijkingen van de urinewegen (vernauwingen, stents, stenen, chirurgie) die de urinestroom blokkeren
- een vergrote prostaat (benigne prostaat hyperplasie, afgekort als BPH) die de urethra of urinebuis (gedeeltelijk of geheel) dichtdrukt
- terugstroom (reflux) van urine van de blaas naar de nieren, wat vesicoureterale reflux (VUR) wordt genoemd
- een aangetast immuunsysteem (laag aantal witte bloedcellen, gebruik van bepaalde medicijnen, hiv, kanker, een orgaantransplantatie)
- zwangerschap, de groter worden baarmoeder kan de urineleiders samendrukken en de urinestroom verminderen, waardoor bacteriën naar de nieren kunnen migreren
- ongecontroleerde diabetes mellitus
Wanneer huisarts of huisartsenpost raadplegen?
Als je vermoedt dat je een nierbekkenontsteking hebt, is het raadzaam om contact op te nemen met je huisarts of de huisartsenpost. Bovendien moet je contact opnemen met je huisarts of de huisartsenpost als je een nierbekkenontsteking hebt en als je één of meer van de volgende symptomen ervaart:
- Je hebt koorts (gemeten via de anus) van 38 graden of hoger na 2 dagen antibioticagebruik.
- Je klachten verminderen niet na 2 dagen antibioticagebruik.
- Je voelt je zieker worden.
- Je ervaart meer pijnklachten.
- Je raakt in de war en ervaart een delier.
Als je antibiotica gebruikt en één van deze situaties op je van toepassing is, kan het zijn dat de antibiotica niet effectief zijn tegen de bacteriën die de infectie veroorzaken. In dat geval zal de huisarts beoordelen of je een ander soort antibiotica nodig hebt. Als je de antibiotica niet kunt innemen vanwege bijvoorbeeld misselijkheid, dien je ook contact op te nemen met je huisarts of de huisartsenpost.
Onderzoek en diagnose
De arts zal informeren naar de klachten die je hebt en je medische geschiedenis in ogenschouw nemen. daarna volgt lichamelijk onderzoek. Vaak zal er ook een urinekweek worden gedaan en bloedonderzoek.
Vaak zal er ook een röntgenfoto van de buik en een echo van de nieren worden gemaakt. Middels een straalmeting of uroflowmetrie kan de kracht van de urinestraal gemeten worden. Een uroloog kan ook in de blaas kijken. Dit blaasonderzoek (cystoscopie) is een inwendig onderzoek van de blaas.
Behandeling van nierbekkenontsteking
In de regel is medicamenteuze therapie in geval van een nierbekkenontsteking voldoende. Slechts in zeldzame gevallen moeten vernauwingen in de urinewegen operatief worden verwijd of heropend. Daarnaast is het belangrijk om veel te drinken; dagelijks 2 tot 3 liter, bijvoorbeeld water of groene thee.
Medicamenteuze behandeling
Een antibioticum is altijd nodig bij nierbekkenontsteking. Antibiotica doden de bacteriën die de ontsteking veroorzaken.
Operatieve ingreep
Bij eenzijdige chronische nierbekkenontsteking, zonder uitzicht op herstel, kan overwogen worden de nier te verwijderen. Deze operatie kan op twee manieren worden uitgevoerd:
- een kijkoperatie (laparoscopische nefrectomie)
- een open operatie (open nefrectomie)
Plantengeneeskunde
Thee en extracten van berendruif, berkenblad, guldenroede, lavaswortel, guldenroede, vlierbessen, rode bosbessen, zaagpalmetto en heermoes zijn bijzonder geschikt voor zelfhulp bij een nierbekkenontsteking. Doch nooit in de plaats van een reguliere medische behandeling!
Zelfzorgmaatregelen
Neem de volgende maatregelen in acht:
- Veel drinken (2 tot 3 liter, bijvoorbeeld water of groene thee). Hiermee kunnen de bacteriën uit de nieren en urinewegen worden gespoeld. Bovendien vertonen groene thee-catechinen (met name EGCG) antimicrobiële activiteit tegen een hele reeks bacteriën, virussen, schimmels en parasieten. De antimicrobiële effecten onderdrukken de groei van ongewenste bacteriën bij een urineweginfectie, veroorzaakt door E. coli, zo blijkt uit onderzoek.2Reygaert, W., & Jusufi, I. (2013). Green tea as an effective antimicrobial for urinary tract infections caused by Escherichia coli. Frontiers in microbiology, 4, 162. https://doi.org/10.3389/fmicb.2013.00162
- Vermijd alcohol, koffie en zwarte thee.
- Leeg de blaas tijdig, regelmatig en volledig. Stel het plassen niet uit als je aandrang voelt. Neem de tijd om naar het toilet te gaan.
- Neem genoeg rust en zorg voor een goede balans tussen activiteit en rust.
- Warmte is goed voor je: Leg een warmwaterkruik op je onderbuik of in je rug.
- Als je pijn hebt, kun je als pijnstiller paracetamol gebruiken.
Prognose
Acute nierbekkenontsteking geneest bijna altijd binnen enkele dagen tot 2 weken met medicamenteuze behandeling. Complicaties zijn relatief zeldzaam.
Urosepsis is een levensbedreigende complicatie van bekkenontsteking. Een urosepsis is een bloedvergiftiging (sepsis) als gevolg van een urinewegontsteking. Zonder tijdige behandeling is deze vorm van bloedvergiftiging bijna altijd dodelijk.
Preventie
De belangrijkste preventieve maatregel tegen een nierbekkenontsteking, is een goede anale hygiëne. Vooral vrouwen moeten ervoor zorgen dat ze na het poepen altijd naar achteren afvegen. Als je van achteren naar voren afveegt, veeg je namelijk de bacteriën naar de urinebuis toe.
In principe doe je er goed aan om plusminus 2 liter per dag te drinken. Dit bevordert enerzijds de stofwisseling als geheel en spoelt ook de urinewegen goed door. Hierdoor hebben ziekteverwekkers een kleinere kans om zich bijvoorbeeld in de plasbuis of blaas te nestelen en zich te vermenigvuldigen.
Reacties en ervaringen
Hieronder kun je reageren op dit artikel. Je kunt bijvoorbeeld je ervaringen delen over een nierbekkenontsteking, of tips geven. Wij stellen reacties zeer op prijs. Reacties worden niet automatisch (direct) gepubliceerd. Dit gebeurt nadat ze door de redactie gelezen zijn. Dit om ‘spam’ of anderszins ongewenste c.q. ongepaste reacties eruit te filteren. Daar kunnen soms enige uren overheen gaan.
