Vergrote prostaat (BPH): symptomen, oorzaken en behandeling

Last Updated on 19 maart 2023 by M.G. Sulman

Een vergrote prostaat is een goedaardige aandoening. Het ontstaat als de prostaatklier gaat groeien bij de ouder wordende man. Bij vrijwel alle mannen treedt na hun 40e levensjaar een goedaardige vergroting van de prostaat op. Het is niet helemaal duidelijk waarom dit gebeurt. Mogelijk dat het samenhangt met veranderingen in de hormoonhuishouding. Prostaatvergroting is goedaardig, er is géén relatie met prostaatkanker. Een goedaardig vergrote prostaat wordt ook wel benigne prostaathyperplasie, afgekort BPH, genoemd. ‘Benigne’ staat voor goedaardig en ‘hyperplasie’ betekent bovenmatige groei. Naarmate de prostaat groter wordt, drukt de klier tegen de urethra (urinebuis) en drukt deze dicht. De blaaswand wordt dikker. Uiteindelijk kan de blaas verzwakken en het vermogen verliezen om zich volledig te ledigen, waardoor er na het plassen altijd wat urine in de blaas achterblijft. De vernauwing van de urethra en urineretentie – het onvermogen om de blaas volledig te ledigen – veroorzaken veel van de problemen die samenhangen met goedaardige prostaathyperplasie.

Prostaat
Prostaat / Bron: Image Point Fr/Shutterstock.com

De prostaat

Ligging en functie

De prostaat is een klier, gelegen aan de onderkant van de blaas, rondom de plasbuis. De prostaat komt alleen bij mannen voor en maakt een melkachtige substantie – ‘prostaatvocht’ geheten – dat bij een zaadlozing aan het zaad wordt toegevoegd. Door het prostaatvocht worden zaadcellen in staat gesteld naar de eicel te ‘zwemmen’ om deze te bevruchten. De functie van de prostaat ligt vooral in de vruchtbaarheid en niet in de seksualiteit.

Ligging van de prostaat
Ligging van de prostaat / Bron: Decade3d/Shutterstock.com

Grootte van de prostaat

Bij een jongvolwassene is de prostaat ongeveer zo groot als een kastanje, maar vanaf het 40e levensjaar begint de prostaat in veel gevallen te groeien. Dit kan op den duur aanleiding geven tot klachten bij het urineren, zoals moeilijk of pijnlijk plassen. Veel mannen stellen de gang naar de huisarts uit. Dat is jammer, want de arts kan veel doen om je te helpen als je last hebt van plasproblemen.

Twee groeifasen

De prostaat doorloopt twee belangrijke groeiperiodes naarmate een man ouder wordt. De eerste vindt plaats in het begin van de puberteit, wanneer de prostaat in omvang verdubbelt. De tweede groeifase begint rond de leeftijd van 25 jaar en duurt het grootste deel van het leven van een man. Goedaardige prostaathyperplasie treedt vaak op tijdens de tweede groeifase.

Vergrote prostaat
Vergrote prostaat / Bron: BlueRingMedia/Shutterstock.com

Symptomen van een vergrote prostaat

Waarom ontstaan er klachten?

De prostaat ligt om de urinebuis heen. Wanneer de prostaat groter wordt, kan de plasbuis dichtgedrukt worden of vervormen (zie afbeelding hieronder). Hierdoor ontstaan plasproblemen. Overigens zijn er ook veel mannen met een soms fors vergrote prostaat zonder klachten. Het is geen wet van Meden en Perzen dat de plasbuis bekneld raakt wanneer de prostaat groeit. Andersom is het zo dat je al bij een kleine prostaatvergroting klachten kunt ontwikkelen. De klachten kunnen door iedereen anders worden beleefd.

Verschijnselen

Een vergrote prostaat kan de volgende klachten geven:

  • de urinestraal komt moeilijker op gang, vooral ’s nachts of als de blaas vol is
  • een zwakkere urinestraal
  • een onderbroken straal
  • nadruppelen van urine
  • het gevoel dat de blaas niet helemaal leeg is
  • de aandrang is moeilijk te bedwingen
  • lekken van urine (incontinentie of urineverlies
    meer frequent urineren, zowel overdag als ’s nachts
  • bloed in de urine of troebele urine
Symptomen bij een vergrote prostaat
Plasklachten bij een vergrote prostaat / Bron: Ellepigrafica/Shutterstock.com

Complicaties

Er kunnen ook complicaties ontstaan, zoals urineweginfecties, incontinentie, blaasstenen, nierproblemen, overactieve bekkenbodem of helemaal niet meer kunnen plassen (urineretentie).

Oorzaken van BPH

De oorzaak van goedaardige prostaathyperplasie wordt anno 2023 nog niet goed begrepen; het komt echter vooral voor bij oudere mannen. Goedaardige prostaatvergroting ontwikkelt zich niet bij mannen van wie de testikels vóór de puberteit zijn verwijderd. Om deze reden zijn sommige onderzoekers van mening dat factoren die verband houden met veroudering en de testikels goedaardige prostaathyperplasie kunnen veroorzaken.

Mannen produceren hun hele leven testosteron, een mannelijk hormoon, en kleine hoeveelheden oestrogeen, een vrouwelijk hormoon. Naarmate mannen ouder worden, neemt de hoeveelheid actief testosteron in hun bloed af, waardoor er meer oestrogeen overblijft. Wetenschappelijk onderzoek suggereert dat goedaardige prostaathyperplasie kan optreden omdat het hogere aandeel oestrogeen in de prostaat de activiteit verhoogt van stoffen die de groei van prostaatcellen bevorderen.

Een andere theorie richt zich op dihydrotestosteron (DHT), een mannelijk hormoon dat een rol speelt bij de ontwikkeling en groei van de prostaat. Het staat ook bekend als de grootste oorzaak van het erfelijk kaal worden bij mannen. Sommige onderzoeken hebben aangetoond dat zelfs met een daling van de testosteronniveaus in het bloed, oudere mannen hoge niveaus van DHT in de prostaat blijven produceren en accumuleren. Deze ophoping van DHT kan prostaatcellen aanmoedigen om te blijven groeien. Wetenschappers hebben opgemerkt dat mannen die geen DHT produceren, geen goedaardige prostaathyperplasie ontwikkelen.

Onderzoek en diagnose

Anamnese en plasdagboek

De huisarts zal voor het stellen van een diagnose onderzoek doen naar de oorzaak van je klachten. Plasklachten kunnen meerdere oorzaken hebben, maar vaak is het niet zo moeilijk om vast te stellen dat het om een vergrote prostaat gaat. De huisarts neemt een anamnese af, dat wil zeggen dat hij vragen stelt over je klachten en relevante omstandigheden. Als de arts geen goed beeld krijgt, kan hij je vragen een plasdagboek bij te houden waarin je noteert wat je drinkt, wanneer je drinkt, hoeveel je dan drinkt, wanneer je naar het toilet gaat, hoeveel je dan plast (je zult dan in een maatbeker moeten plassen), wanneer je plotselinge aandrang voelt en wanneer je ongewild urine verliest.

Lichamelijk onderzoek

Een lichamelijk onderzoek is nodig om andere medische aandoeningen uit te sluiten. De arts zal onder meer de prostaat bevoelen, via een zogeheten rectaal toucher. De arts brengt dan een gehandschoende vinger met behulp van glijmiddel in je anus, waarmee hij de prostaat onderzoekt. Hierdoor krijgt hij een eerste indruk van de grootte en conditie van de prostaat. Ook kan hij beoordelen of er onregelmatigheden zoals knobbels aanwezig zijn, die mogelijk wijzen op de aanwezigheid van prostaatkanker. Als het aanraken van de prostaat pijnlijk is, dan is er mogelijk sprake van een prostaatontsteking, ook prostatitis genoemd.

Bloed-, urine- en ander onderzoek

De arts kan urineonderzoek verrichten om een ontsteking uit te sluiten. Ook kan hij andere onderzoeken laten uitvoeren, zoals bloedonderzoek of een echo van de nieren em de blaas. Als de diagnose moeilijk te stellen is, dan kun je verwezen verwezen worden naar een specialist (uroloog) voor verdere tests en onderzoeken.

Bloedonderzoek
Bloedonderzoek bij een vergrote prostaat / Bron: Science photo/Shutterstock.com

Criteria voor de diagnose

De diagnose benigne prostaathyperplasie wordt gesteld als sprake is van:

  • plasklachten
  • een vergrote, vast elastisch aanvoelende prostaat
  • geen afwijkingen in de uitslagen van het urineonderzoek en eventuele andere onderzoeken die hebben plaatsgevonden

Behandeling van een vergrote prostaat

Zodra de diagnose is gesteld, wordt beoordeeld of en welke behandeling nodig is. Dit is afhankelijk van je persoonlijke situatie. In lang niet alle gevallen is een medische behandeling noodzakelijk en is het naleven van een aantal adviezen die de huisarts je geeft al voldoende. Sommige mannen met een vergrote prostaat hebben relatief weinig klachten en een goede straalkracht, waardoor behandeling niet nodig is. Er kan dan regelmatige controle plaatsvinden om te beoordelen of de prostaat verder groeit. Bij wat ernstiger klachten, zijn er een aantal behandelingen beschikbaar, zoals medicijnen of een operatieve ingreep.

Leefstijlveranderingen

De arts kan leefstijlveranderingen aanbevelen als de symptomen mild of enigszins hinderlijk zijn. de volgende maatregelen kunne soelaas bieden:

  • ’s avonds minder drinken
  • het vermijden of verminderen van de inname van cafeïnehoudende dranken en alcohol
  • de blaas trainen om meer urine vast te houden gedurende langere perioden
  • versterken van bekkenbodemspieren
  • voorkomen of behandelen van obstipatie
  • gezond en gevarieerd eten: weinig vet en rood vlees en veel eiwitten en groenten
  • stoppen met roken
  • dagelijks voldoende bewegen
Leefstijlregels vergrote prostaat
Leefstijlregels bij een vergrote prostaat / Bron: M.G. Sulman

Kruidengeneeskunde

Er worden onder meer pompoenpitten, brandnetelwortel en zaagpalmetto-extracten gebruikt ter behandeling van een vergrote prostaat. Hoewel deze de prostaat meestal niet doen krimpen, kunnen ze de groei stoppen of in ieder geval vertragen en symptomen zoals frequent urineren, een verzwakte urinestraal en nadruppelen verlichten. Vooral de effectiviteit van combinatiepreparaten gemaakt van brandnetel en zaagpalmetto is bewezen effectief.

Medicijnen

Je huisarts of uroloog kan medicijnen voorschrijven die de groei van de prostaat stoppen of de prostaat laten krimpen, zodat de symptomen verminderen die gepaard gaan met goedaardige prostaathyperplasie:

Alfablokkers

Deze medicijnen ontspannen de spieren van de blaashals en de prostaat. Het verbetert de doorstroming van urine door de plasbuis en vermindert klachten als vaak moeten plassen.

Fosfodiësterase-5-remmers

Urologen schrijven deze medicijnen vooral voor bij erectiestoornissen. Deze pillen ontspannen de gladde spieren in de lagere urinewegen.

5-α-reductaseremmers

Deze medicijnen kunnen bij sommige mannen de progressie van de prostaatgroei voorkomen of de prostaat zelfs verkleinen.

Combinatie van medicijnen

De arts kan ook een combinatie van medicijnen voorschrijven. Het combineren van twee medicijnklassen in plaats van slechts één medicijn kan de symptomen, urinestroom en kwaliteit van leven aanzienlijk verbeteren

Minimaal invasieve procedures (vaak door middel van verhitting)

Er zijn door de jaren heen een aantal minimaal invasieve procedures ontwikkeld die aangewend kunnen worden ter behandeling van een vergrote prostaat, wanneer medicijnen niet effectief blijken te zijn. Minimaal-invasieve chirurgie is de term die wordt toegepast voor chirurgische ingrepen waarbij een veel kleinere incisie gemaakt wordt dan bij een conventionele ingreep. Ter behandeling van ene vergrote prostaat gaat het om de volgende procedures:

TUNA (transurethral needle ablation of the prostate)

Via een katheter met daaraan een aantal kleine naalden, worden radiofrequente golven uitgezonden in de prostaat. Dit wekt warmte op en hierdoor sterven cellen af, die je later gewoon uitplast.

Transurethrale microgolftherapie (TUMT)

Er wordt energie geleverd door een magnetron, die via een katheter aan de prostaat wordt doorgegeven. De hitte zorgt voor het afsterven van cellen, waardoor de prostaat krimpt. Bovendien worden de zenuwen die zorgen voor spiersamentrekking in de prostaat vernietigt, wat zorgt voor ontspanning en de obstructie wordt daarmee opgeheven.

HIFU (high intensity focused ultrasound)

Bij HIFU worden radiogolven / geluidsgolven gebruikt van 0.5 tot 10 Megahertz die diep in het prostaatweefsel doordringen. Door de hoge temperatuur van 85 tot 100 graden Celsius gaan de prostaatcellen kapot en neemt de prostaat in omvang af.

TUVP (transurethral electrovaporization prostate)

Via een buisje door de plasbuis wordt er een sonde de prostaat ingeschoven. Deze sonde levert elektrische energie af in de prostaat, waardoor prostaatcellen oververhit raken en afsterven. De prostaat wordt uitgehold en er ontstaat daardoor meer ruimte. De klachten nemen daardoor af.

Laseroperatie

Een laseroperatie aan de prostaat kan worden uitgevoerd met een HoLEP laser of een Green Light Laser (GLL).

Prostatic artery embolization (PAE) ofwel prostaatembolisatie

De embolisatie van de prostaatslagader werd ontwikkeld door wijlen professor Joao Pisco van het Saint Louis-ziekenhuis in Lissabon. Embolisatie betekent het dichtmaken of afsluiten van een bloedvat.

Via een kleine liesbreukopening wordt een microkatheter onder röntgencontrole in de vaten gebracht naar de bekkenorganen. Van daaruit komen komen ze terecht in de fijn vertakte slagaders die de prostaat van zuurstof en voedingsstoffen voorzien. Deze transportroute wordt gebruikt om speciale microbolletjes te enten tot de bloedstroom stopt.  Hierdoor sterft het klierweefsel af.  Dit heeft tot gevolg van de prostaat krimpt en de druk op de plasbuis allengs afneemt.

Urolift

Bij een urolift brengt via de plasbuis een instrument in. Via dit instrument wordt de vergrote prostaat met hechtdraadjes een stukje opzij getrokken. Op deze manier wordt de doorgang in de plasbuis breder en kun je weer gemakkelijker plassen. De urolift is een veilige en effectieve methode, die het krijgen van een erectie en zaadlozing niet vermindert. Deze behandeling  heeft als voordeel dat er niet gesneden hoeft te worden en er geen prostaatweefsel wordt verwijderd.

Operatieve ingrepen

Transurethrale resectie van de prostaat (TURP)

Hierbij wordt operatief via de plasbuis (urethra) het prostaatweefsel verwijderd dat de plasbuis dichtdrukt.

Open prostatectomie

Hierbij wordt het gedeelte van de prostaat dat de plasbuis dicht duwt verwijderd. Hiervoor maakt de chirurg een snede onder in je buik.

Transurethrale incisie van de prostaat (TUIP)

Bij deze ingreep wordt geen weefsel weggesneden uit de transitiezone maar wordt het weefsel gespleten door het in te snijden.

Prognose

De vooruitzichten voor goedaardige prostaathyperplasie zijn goed. Hoewel het aanzienlijk ongemak kan veroorzaken, is de aandoening goedaardig. Naarmate de prostaatklier groter wordt, kunnen de symptomen verergeren, waardoor medicatie of een ingreep nodig is. Met de juiste medische en/of chirurgische behandeling kunnen de symptomen van een vergrote prostaatklier effectief worden behandeld.

Preventie

Veranderbare en onveranderbare risicofactoren

Twee veel voorkomende risicofactoren van een goedaardige prostaatvergroting zijn leeftijd en familiegeschiedenis, die beide onveranderbare risicofactoren zijn. Er zijn echter enkele risicofactoren die je kunt beheersen of beheren, waaronder:

Regelmatige lichaamsbeweging en een gezond gewicht

Regelmatige lichaamsbeweging en het behouden van een gezond gewicht kunnen het risico op het ontwikkelen van een vergrote prostaat en verschillende andere aandoeningen (inclusief die welke risicofactoren zijn voor BPH) verminderen. Ook als je reeds een vergrote prostaat hebt, kun je de klachten verminderen door regelmatige beweging en het streven naar een gezond gewicht.

Twee senioren zijn aan het wandelen
Twee senioren zijn aan het wandelen / Bron: Pixabay

Plassen niet uitstellen

Je plas ophouden kan de symptomen van BPH verergeren en leiden tot andere problemen zoals urineweginfecties

Beperk je alcoholgebruik

Drink maximaal één alcoholische consumptie per dag, aangezien overmatige alcoholconsumptie kan de prostaat irriteren.

Gezonde voeding

Een dieet met weinig vet en rood vlees en veel eiwitten en groenten vermindert het risico op symptomatische BPH.

Gezond eten bereiden
Gezond eten bereiden / Bron: gpointstudio/Shutterstock.com

Oefen gezonde leefstijlgewoonten

Sommige gewoonten, zoals roken en slechte slaaphygiëne, kunnen de gezondheid van de prostaat negatief beïnvloeden. Als u rookt krijg je onder andere veel van de stof cadmium binnen. Cadmium wordt dikwijls in verhoogde concentraties aangetroffen in de prostaat van mannen met een vergrote prostaat.

Reacties en ervaringen

Hieronder kun je reageren op dit artikel. Je kunt bijvoorbeeld je ervaringen delen over een vergrote prostaat. Of tips geven. Wij stellen reacties zeer op prijs. Reacties worden niet automatisch (direct) gepubliceerd. Dit gebeurt nadat ze door de redactie gelezen zijn. Dit om ‘spam’ of anderszins ongewenste c.q. ongepaste reacties eruit te filteren. Daar kunnen soms enige uren overheen gaan.