Jicht: symptomen, oorzaak en behandeling

Last Updated on 9 januari 2025 by M.G. Sulman

Jicht is een vorm van reuma waarbij zich kleine kristallen vormen in en rond de gewrichten. Het wordt veroorzaakt door een te hoge urinezuurspiegel in je lichaam. Het urinezuur lost niet meer volledig op in het bloed en slaat neer in de vorm van kristallen. Bij jicht wordt je getroffen door plotselinge aanvallen van hevige pijn en zwelling in een gewricht, meestal de grote teen of voet. Jicht kan zich voordoen in diverse gewrichten zoals de grote teen, enkels, knieën, vingers en ellebogen. Over het algemeen komt jicht vaker voor bij mannen dan bij vrouwen. Hoe ziet jicht eruit? Jicht wordt gekenmerkt door plotselinge aanvallen van intense gewrichtspijn, zwelling, roodheid en warmte, meestal in de basis van de grote teen. Tijdens een jichtaanval kan de huid over het aangetaste gewricht er glanzend en ontstoken uitzien.

Wat is jicht?

Laten we het eens hebben over Sandra, een actieve veertiger die altijd bezig was – werken, sporten, en tussendoor de kinderen naar hockey brengen. Tot die ene ochtend waarop ze wakker werd met een helse pijn in haar grote teen. “Het voelde alsof iemand een baksteen erop had gegooid,” vertelde ze later. Haar teen was vuurrood en opgezwollen, en elke stap was een marteling. Sandra dacht eerst dat het een gekneusde teen was, maar de huisarts kwam al snel met het verdict: jicht. “Jicht?! Dat is toch iets voor oude mannen?” riep ze verbaasd. Maar daar lag ze dan, met haar voet omhoog en een streng dieetadvies in de hand. Die aanval heeft haar kijk op voeding en stress voorgoed veranderd. “Ik dacht dat ik gezond leefde, maar blijkbaar heeft mijn lichaam andere ideeën,” zei ze met een glimlach.

Jicht is een stofwisselingsziekte waarbij het urinezuurgehalte in het bloed stijgt. Er ontstaan ​​urinezuurkristallen die zich afzetten in gewrichten. Jicht kan daarom met pijnlijke of stijve gewrichten gepaard gaan. De kristallen bezinken ook in de nier. Indien jicht onbehandeld blijft, kunnen nierstenen optreden en kan e rook nierschade ontstaan.

Synoniemen

De medische benaming van jicht is artritis urica. Het staat ook wel bekend als jichtartritis.

Wie krijgt het?

Ongeveer 80 procent van de jichtpatiënten zijn mannen. De ziekte treft hen meestal tussen de 40 en 60 jaar, zelden op jongere leeftijd. Vrouwen krijgen meestal geen jicht voor de overgang. Mogelijk bieden de vrouwelijke geslachtshormonen enige bescherming.

De meeste mensen die lijden aan jicht hebben aanleg om hoge urinezuurspiegels te krijgen. Er zijn echter verschillende triggers die het ontstaan ​​van jicht bevorderen, waaronder ziekten, medicijnen, maar ook ongezonde voeding, gebrek aan lichaamsbeweging en obesitas. Jicht wordt daarom ook wel een leefstijlgerelateerde stofwisselingsziekte genoemd.

Symptomen van jicht

Voorkeursplekken

Elk gewricht kan worden getroffen door jicht. Meestal manifesteert jicht zich in gewrichten aan de uiteinden van de ledematen, zoals de tenen, enkels, knieën en vingers.

Verschijnselen

Symptomen van jicht zijn onder meer:

• ernstige pijn in één of meer gewrichten
• het gewricht voelt warm en pijnlijk aan
• zwelling in en rond het aangedane gewricht
• rode, glanzende huid over het getroffen gewricht

Jichtknobbeltjes

Soms verschijnen er witgele knobbeltjes onder de huid. Bijvoorbeeld op je vingers, tenen, knie, elleboog, op de oorschelp of bij de hiel. Dit zijn ophopingen van urinezuurkristallen. Dit zijn zogeheten jichtknobbels, ook wel tophi of topheuse jicht genoemd. Deze ontstaan wanneer er jarenlange opeenhoping van urinezuurkristallen plaatsvindt.

Verloop en duur

Symptomen ontwikkelen zich snel binnen een paar uur en duren meestal drie tot tien dagen. Na deze tijd zou de pijn moeten verdwijnen en zou het gewricht weer normaal moeten worden. Bijna iedereen met jicht krijgt op een bepaald moment, meestal binnen een jaar, te maken met nieuwe jichtaanvallen.

Oorzaak van jicht

Urinezuurkristallen in een gewricht

Jicht wordt veroorzaakt door een ophoping van een stof genaamd urinezuur in het bloed. Urinezuur is een giftig afvalzuur. Het wordt gevormd bij de stofwisseling van purines. Dit zijn stoffen die vrijkomen bij de afbraak van cellen in het lichaam. Ook komen er purines vrij bij de vertering van bepaald purinehoudend voedsel, zoals spiervlees van met name rood vlees (van rund, varken en lam) en orgaanvlees. Maar ook vis (behalve vette zeevis), garnalen en kreeft zorgen volgens het Voedingscentrum ook voor een stijging in urinezuur. Als je te veel urinezuur aanmaakt of je nieren er niet genoeg uitfilteren, kan dit zich ophopen en kleine scherpe kristallen in en rond de gewrichten veroorzaken. Deze kristallen kunnen ervoor zorgen dat het gewricht ontstoken (rood en gezwollen) en pijnlijk wordt.

Risicofactoren

Factoren die de kans op jicht kunnen vergroten, zijn onder meer:

• obesitas, hoge bloeddruk en/of diabetes
• een naast familielid hebben met jicht
• nierproblemen
• het eten van voedsel dat een ophoping van urinezuur veroorzaakt (zie boven)
• te veel bier of sterke drank drinken

Onderzoek en diagnose

Stel, er komt iemand als Ahmed op het spreekuur. Ahmed is 48 jaar, een hardwerkende man die graag geniet van lekker eten en zo nu en dan een goed glas rode wijn. Hij komt binnen, hinkend, en vertelt dat hij sinds twee dagen last heeft van zijn linkervoet. Vooral de grote teen is rood, gezwollen en doet vreselijk pijn, zelfs als hij gewoon stilzit. “Het voelt alsof iemand er met een hamer op heeft geslagen,” zegt hij.

De huisarts luistert en stelt een paar gerichte vragen. Heeft Ahmed koorts? Nee. Heeft hij een trauma gehad, zoals een verstuiking of een val? Ook niet. Maar hij vertelt wel dat hij twee avonden geleden flink heeft getafeld met vrienden – barbecue, biertjes, alles erop en eraan. Dit, gecombineerd met de klachten, doet al een belletje rinkelen: mogelijk jicht.

De eerste aanwijzingen

Bij het lichamelijk onderzoek kijkt de arts naar Ahmeds voet. Het gewricht van zijn grote teen is rood, dik en duidelijk ontstoken. De huid lijkt strak te staan door de zwelling, en het hele gebied voelt warm aan. Ahmed kreunt van de pijn als de arts zachtjes op het gewricht drukt. Dit zijn allemaal typische tekenen van een jichtaanval. Maar om zeker te zijn, is verder onderzoek nodig.

Het bloedonderzoek

De arts legt uit dat ze bloed willen prikken om het urinezuurgehalte te meten. Ahmed stemt in. Een dag later komen de resultaten binnen: zijn urinezuur is verhoogd. Dat wijst in de richting van jicht, maar is nog geen sluitend bewijs. Sommige mensen met verhoogd urinezuur krijgen nooit jicht, en andersom kunnen mensen met normale waarden wel degelijk een aanval hebben.

De gewrichtspunctie

Omdat Ahmeds klachten nieuw zijn en hij nooit eerder zoiets heeft meegemaakt, besluit de arts een gewrichtspunctie te doen. Het klinkt spannend, maar het is eigenlijk een kleine, eenvoudige procedure. Met een dunne naald wordt een beetje vocht uit het ontstoken gewricht gehaald. Onder de microscoop worden urinezuurkristallen gevonden. Daarmee staat de diagnose vast: jicht.

Differentiatie: het uitsluiten van andere oorzaken

Bij jicht lijkt de diagnose soms voor de hand te liggen, maar het is belangrijk om andere oorzaken uit te sluiten. Ahmeds klachten zouden bijvoorbeeld ook bij een infectieuze artritis kunnen passen, zeker als er sprake was van koorts of wondjes rond het gewricht. Maar dat was hier niet het geval. Röntgenfoto’s of echo’s zijn soms nodig, bijvoorbeeld als de arts denkt aan een chronische jichtvorm met beschadigingen in het gewricht. In Ahmeds situatie is dat niet aan de orde.

Wat nu?

Met de diagnose jicht krijgt Ahmed uitleg over zijn aandoening en wat hij eraan kan doen. Hij krijgt ontstekingsremmers voorgeschreven om de pijn en zwelling te verminderen. Daarnaast bespreekt de arts met hem hoe hij nieuwe aanvallen kan voorkomen. Het advies? Minder purinerijke voedingsmiddelen zoals rood vlees en schaal- en schelpdieren, minder alcohol, en voldoende water drinken. Ook kijkt de arts of er andere risicofactoren zijn, zoals overgewicht of medicijngebruik dat de urinezuurspiegel kan verhogen.

Ahmed verlaat de praktijk met een behandelplan én de wetenschap dat hij zijn levensstijl op sommige punten moet aanpassen. Hij weet nu dat jicht goed te behandelen is, maar dat het ook een signaal kan zijn om beter voor zijn gezondheid te zorgen.

Behandeling van jicht

Een jichtaanval kan voelen alsof je gewricht in brand staat. Gelukkig zijn er goede behandelingen beschikbaar, zowel voor het verlichten van een acute aanval als voor het voorkomen van nieuwe problemen. Laten we eens inzoomen op de verschillende mogelijkheden.

Medicijnen tijdens een aanval

Bij een jichtaanval draait alles om het snel verminderen van pijn en ontsteking. Dit kan op verschillende manieren:

1. NSAID’s (ontstekingsremmers)
   Denk aan medicijnen zoals diclofenac, naproxen of ibuprofen. Deze middelen helpen niet alleen tegen de pijn, maar pakken ook de ontsteking aan. Ze werken meestal binnen een paar uur. Let wel, mensen met maagproblemen of een verhoogd risico op hart- en vaatziekten moeten hier voorzichtig mee zijn.
2. Colchicine
   Dit medicijn is specifiek bedoeld voor jicht en remt de ontstekingsreactie in het gewricht. Het werkt wat trager dan NSAID’s, maar is een goed alternatief als je bijvoorbeeld maagklachten hebt. Let op: colchicine kan bij hogere doseringen diarree en buikpijn veroorzaken, dus de arts schrijft het vaak in lage doses voor.
3. Prednisolon (corticosteroïden)
   Als NSAID’s of colchicine niet voldoende werken, kan een arts prednisolon voorschrijven. Dit is een krachtige ontstekingsremmer die snel verlichting biedt. Het kan in tabletvorm worden ingenomen, maar in ernstige gevallen is een injectie direct in het gewricht mogelijk. Zo’n injectie werkt vaak snel en langdurig.
4. IJskompressen
   Een icepack op het ontstoken gewricht kan de pijn verzachten en de zwelling wat verminderen. Wikkel het ijs wel in een doek om de huid te beschermen tegen bevriezing.

Voorkomen van jichtaanvallen

Als je eenmaal een jichtaanval hebt gehad, wil je natuurlijk voorkomen dat het opnieuw gebeurt. Dit vraagt om een combinatie van leefstijlaanpassingen en medicijnen.

Leefstijlveranderingen

• Afvallen: Overgewicht verhoogt de hoeveelheid urinezuur in je bloed. Zelfs een paar kilo afvallen kan al een verschil maken.
• Dieet aanpassen: Vermijd voedingsmiddelen die rijk zijn aan purines, zoals rood vlees, orgaanvlees (bijvoorbeeld lever), schaal- en schelpdieren, en sommige vissoorten zoals sardines en makreel. Ook alcohol, vooral bier en sterke drank, kan een aanval uitlokken. Drink in plaats daarvan meer water om je urinezuurspiegels te verlagen.
• Beweging: Regelmatige, matige lichaamsbeweging kan helpen je gewicht onder controle te houden en je algehele gezondheid te verbeteren.

Medicatie voor urinezuurcontrole

Als jicht regelmatig terugkomt of je urinezuurspiegels structureel te hoog zijn, schrijft de arts vaak medicijnen voor:

• Allopurinol
  Dit medicijn remt een enzym dat verantwoordelijk is voor de omzetting van purines in urinezuur. Door allopurinol te gebruiken, daalt de hoeveelheid urinezuur in je bloed. Dit voorkomt dat er nieuwe kristallen worden gevormd en lost zelfs bestaande kristallen op. Na verloop van tijd verdwijnen ook jichtknobbeltjes en wordt de kans op een aanval sterk verminderd.
• Febuxostat
  Dit middel werkt vergelijkbaar met allopurinol en is een optie voor mensen die allopurinol niet verdragen.
• Urikosurische middelen
  Deze medicijnen, zoals benzbromaron, helpen je lichaam om overtollig urinezuur via de urine uit te scheiden. Ze worden minder vaak gebruikt, maar kunnen effectief zijn bij bepaalde patiënten.

Hoe lang duurt het voordat je effect merkt?

De behandeling met medicijnen zoals allopurinol of febuxostat werkt niet van de ene op de andere dag. Het kan weken tot maanden duren voordat je urinezuurgehalte voldoende is gedaald. Gedurende die periode kan de arts een lage dosis colchicine of een NSAID voorschrijven om te voorkomen dat je een aanval krijgt, want paradoxaal genoeg kan de start van urinezuurverlagende medicatie soms juist een aanval uitlokken.

Wat als jicht chronisch wordt?

Bij mensen die langdurig onbehandeld blijven, kunnen jichtknobbels (tophi) ontstaan. Dit zijn harde ophopingen van urinezuurkristallen onder de huid, meestal rond gewrichten of op de oren. Deze knobbels kunnen zelfs gewrichtsschade veroorzaken. Met een juiste behandeling, zoals allopurinol, verdwijnen deze knobbels vaak binnen zes maanden tot een jaar.

Voeding en jicht anno 2025: feiten en fabels

Jicht en voeding, het blijft een veelbesproken onderwerp. Maar wat weten we eigenlijk écht? Tijd om even recht door zee te gaan: wat helpt, wat niet, en wat is eerder een druppel op een gloeiende plaat? Hier is de samenvatting, op z’n Flair’s.

Wat zegt het bewijs over voeding en jicht?

1. Purinerijke voeding en urinezuurspiegels
Oké, het klinkt logisch: veel purines in je eten, veel urinezuur in je bloed. Maar die link is minder sterk dan je misschien denkt. Ja, purinerijke voedingsmiddelen zoals rood vlees, orgaanvlees en schaaldieren kúnnen je urinezuurspiegel tijdelijk verhogen. Maar de grootste boosdoener? Dat is je eigen lichaam, dat 80-90% van het urinezuur zelf aanmaakt. Je bord met biefstuk is dus lang niet altijd de hoofdverdachte.

2. Dieet en jichtaanvallen
Kun je een aanval voorkomen door slim te eten? Hier moeten we eerlijk zijn: het bewijs is magertjes. Natuurlijk helpt het om triggers te vermijden, maar zelfs met een streng dieet blijft de impact vaak beperkt. Onderzoeken laten zien dat alleen dieetveranderingen meestal niet genoeg zijn om jichtaanvallen structureel tegen te gaan. Medicatie blijft de superheld in dit verhaal.

3. Alcohol en frisdrank
Hier hebben we wél een zondebok te pakken. Bier en suikerhoudende frisdranken – ja, ook die met dat coole label – verhogen aantoonbaar je urinezuurspiegels en kunnen aanvallen uitlokken. Bier scoort het slechtst van allemaal, omdat het naast alcohol ook purines bevat. Minder van deze drankjes drinken? Dat is sowieso een slimme zet.

4. Zuivelproducten en groenten
En nu goed nieuws! Magere zuivel, zoals yoghurt en melk, kan je urinezuur juist verlagen. En groenten met veel purines, zoals spinazie en paddenstoelen? Die blijken opvallend onschuldig. Dus laat die salade vooral niet staan.

5. Gewichtsverlies en algehele gezondheid
Dit is misschien wel dé gamechanger. Afvallen verlaagt niet alleen je urinezuurspiegels, maar vermindert ook de druk op je gewrichten. Overgewicht zorgt namelijk voor meer productie van urinezuur én maakt het moeilijker voor je nieren om het kwijt te raken. Zelfs een paar kilo minder kan al een wereld van verschil maken.

Wat betekent dit voor mensen met jicht?

Dus, wat moet je hiermee? Voeding kan zeker helpen, maar verwacht er geen wonderen van. Het is meer een ondersteuning dan een oplossing. Medicatie, zoals allopurinol of febuxostat, blijft de krachtigste manier om je urinezuurspiegels structureel te verlagen. Combineer dat met een gezonde levensstijl – denk aan minder alcohol, gezonder eten en wat extra beweging – en je hebt een solide aanpak.

Kortom

Het vermijden van purinerijke voedingsmiddelen helpt een beetje, maar is geen magische sleutel tot een jichtvrij leven. Zie het als een schakel in een grotere ketting: belangrijk, maar niet allesbepalend. Met de juiste mix van medicatie, voeding en gezonde keuzes kun je die pijnlijke aanvallen de baas worden – en dat is uiteindelijk waar het om draait!

Jicht en alcohol

Het drinken van alcohol kan het risico op een jichtaanval vergroten, aangezien het de hoeveelheid urinezuur in je bloed kan verhogen. Hoewel het mogelijk is om jichtaanvallen onder controle te krijgen zonder alcohol volledig te schrappen, is het van belang om de hoeveelheid alcohol die je drinkt te verminderen en binge drinking (veel alcohol tegelijk drinken) te vermijden.  Drink niet of althans niet meer dan 1 glas alcohol op een dag en niet iedere dag.

Voedingsdagboekje bijhouden: een slimme stap bij jicht

Heb je wel eens gedacht aan het bijhouden van een voedingsdagboekje? Het klinkt misschien als een hele klus, maar het kan je echt inzicht geven in wat je eet en of er een link is met je jichtaanvallen. Voor veel mensen met jicht blijkt dit een eyeopener te zijn. Hier lees je hoe je ermee begint, wat je noteert, en waarom het de moeite waard is.

Waarom een voedingsdagboekje?

Bij jicht spelen voeding en leefstijl een rol, maar de precieze triggers kunnen per persoon verschillen. Waar de ene persoon na een glas wijn al last krijgt, heeft de ander juist problemen na een bordje mosselen. Door een dagboekje bij te houden, ontdek je patronen: wat eet je, hoe reageert je lichaam, en wat kun je beter vermijden? Het helpt ook je arts om gerichter advies te geven.

Hoe begin je?

1. Kies je methode
   Een fysiek schriftje, een notitie-app op je telefoon, of een speciale app zoals MyFitnessPal of Lifesum – het maakt niet uit hoe je het doet, zolang je het maar handig vindt. Kies iets dat bij jou past.
2. Noteer wat je eet en drinkt
   Schrijf alles op, tot in detail. Dus niet alleen “ontbijt”, maar bijvoorbeeld: “2 sneetjes volkorenbrood met kaas en een kop koffie.” Vergeet tussendoortjes, sauzen, en drankjes niet.
3. Schrijf de tijden op
   Noteer ook hoe laat je eet. Dit helpt om te zien of tijdstippen een rol spelen bij je klachten.
4. Houd klachten bij
   Voel je een aanval opkomen? Zet erbij wanneer je klachten begonnen, hoe hevig ze waren, en of je misschien iets bijzonders hebt gegeten of gedronken daarvoor.
5. Maak ruimte voor extra notities
   Misschien had je een stressvolle dag, heb je weinig bewogen, of juist veel water gedronken. Dit soort details kunnen ook waardevol zijn om triggers te ontdekken.

Wat levert het op?

• Inzicht in je triggers: Misschien ontdek je dat bier of frisdrank vaker een aanval uitlokt dan je dacht, of dat je na een zware maaltijd meer risico loopt.
• Minder gokken: Met concrete informatie kun je gerichter aanpassingen maken in je eetpatroon.
• Betere gesprekken met je arts: Een voedingsdagboekje is een schat aan informatie, waarmee je arts je nog beter kan helpen.

Tips voor succes

• Wees eerlijk: Niemand kijkt mee, dus hou niets achter. Zelfs dat stukje chocola of dat wijntje moet in je dagboek.
• Maak het routine: Noteer direct na het eten, zodat je niets vergeet.
• Kijk regelmatig terug: Na een paar weken kun je trends of patronen gaan zien.

Prognose

Onbehandelde jicht kan leiden tot blijvende gewrichtsschade. De ophoping van urinezuur in de gewrichten en weke delen wordt tophi of jichtknobbeltjes genoemd. Het gaat hierbij om kleine wit doorschemerende nodi of knobbeltjes in de huid, deels aan het oppervlak. Dit zijn dus ophopingen van urinezuurkristallen.

Sommige mensen met jicht kunnen ook andere gezondheidsproblemen krijgen, zoals ernstige artritis, nierstenen en hartaandoeningen.

Preventie

Bepaalde leefstijlveranderingen kunnen jicht helpen voorkomen:

• Drink veel water om je nieren beter te laten functioneren en uitdroging te voorkomen.
• Beweeg regelmatig om op een gezond gewicht te blijven. Extra gewicht verhoogt het urinezuur in je lichaam en legt meer druk op de gewrichten.
• Doe je best om de purines in je lichaam te beperken, aangezien purines de opbouw van urinezuur kan veroorzaken.

Bepaalde medicijnen kunnen leiden tot verhoogde urinezuurspiegels. Deze medicijnen omvatten:

• Diuretica, ook bekend als ‘plaspillen’.
• Immunosuppressiva of geneesmiddelen die worden gebruikt om het immuunsysteem te vertragen (vaak bijvoorbeeld bij orgaantransplantaties).

Kwakzalverij

In 1899 waarschuwde de Vereeniging tegen kwakzalverij tegen het middel Tannhauser’s citroensapkuur dat zou helpen tegen onder meer jicht. Uit het Dagblad van Zuidholland en ‘s Gravenhage d.d. 11 december 1899:

Video over jicht

Reacties en ervaringen

Hieronder kun je reageren op dit artikel. Je kunt bijvoorbeeld je ervaringen delen over jicht of tips geven. Wij stellen reacties zeer op prijs. Reacties worden niet automatisch (direct) gepubliceerd. Dit gebeurt nadat ze door de redactie gelezen zijn. Dit om ‘spam’ of anderszins ongewenste c.q. ongepaste reacties eruit te filteren. Daar kunnen soms enige uren overheen gaan.