Prikkelhoest: symptomen, oorzaken en behandeling

Last Updated on 11 november 2023 by M.G. Sulman

Bij prikkelhoest of kriebelhoest, ook wel droge hoest genoemd, wordt er geen slijm opgehoest. Hoesten is een plotselinge, hoorbare uitzetting van lucht in de longen door een gedeeltelijk gesloten glottis, voorafgegaan door inademing. Hoesten met slijm wordt een productieve hoest genoemd, terwijl er bij een prikkelhoest wordt geen slijm wordt opgehoest. Dit staat bekend als een niet-productieve hoest. Hoest is een nuttige beschermende reflex van het lichaam, die de longen en keel reinigt. Dit is het geval bij een productieve hoest. Het hoesten bij een prikkelhoest werkt weliswaar verlichtend, maar dat is slechts van korte duur.

Hoestende man
Prikkelhoest / Bron: Sutterstock.com

Een prikkelhoest

Een prikkelhoest is een hoestreflex veroorzaakt door irritatie van het slijmvlies aan de binnenkant van je luchtwegen. Deze droge hoest is een niet-productieve hoest, dat wil zeggen dat er geen slijmafscheiding wordt geproduceerd. Dit is precies waarom een prikkelhoest vaak tot een onaangename en pijnlijke gevolg is van verkoudheid of andere luchtwegaandoeningen. Een prikkelhoest wordt als een symptoom beschouwd en is geen onafhankelijke ziekte. Desalniettemin is het een belangrijke indicator voor de mogelijke aanwezigheid van ernstige long- of luchtwegaandoeningen. In ieder geval is het raadzaam om je huis​​arts te raadplegen voor een juiste diagnose.

Symptomen

Typerende symptomen van een prikkelhoest zijn:

  • voortdurende prikkel om te hoesten
  • bij deze hoest wordt geen slijm opgehoest
  • prikkelend en kriebelige keel
  • droge keel
  • droog klinkende hoest
  • ’s nachts wakker liggen van het hoesten
  • moeheid als je last hebt van hoest en verkoudheid

Oorzaken van prikkelhoest

In vogelvlucht

Oorzaken en risicofactoren van prikkelhoest zijn:

  • Blootstelling aan irriterende stoffen zoals tabaksrook, chemische dampen of stof
  • Allergieën, zoals hooikoorts of astma
  • Luchtweginfecties, zoals verkoudheid of griep
  • Gastro-oesofageale refluxziekte (GORZ)
  • Chronische bronchitis of chronische obstructieve longziekte (COPD)
  • Gebruik van bepaalde medicijnen, zoals ACE-remmers
  • Emotionele stress of angst
  • Smog of droge lucht
  • Overmatig praten of schreeuwen
  • Lichamelijke inspanning
  • Postnasale drip (ophoping van slijm in de achterkant van de keel)
  • Verkoudheid of griep
  • Inademing van allergenen, zoals pollen, huisstofmijt of dierenhaar
  • Irriterende stoffen in de omgeving, zoals vervuilde lucht of chemicaliën
  • Roken of blootstelling aan passief roken
  • Ouderdom, aangezien prikkelhoest vaker voorkomt bij oudere volwassenen
  • Onderliggende aandoeningen zoals bijholteontsteking (sinusitis), bronchitis of longontsteking
  • Hormonale veranderingen, zoals tijdens de zwangerschap
  • Obstructieve slaapapneu, waarbij de tong en zachte delen in de keel de ademhaling blokkeren
  • Gastro-intestinale aandoeningen, zoals een maagzzweer of brandend maagzuur
  • Verminderde immuniteit of een verzwakt immuunsysteem

Beschrijving

In principe is irritatie van het slijmvlies in de luchtwegen verantwoordelijk voor prikkelhoest. Als irritatie optreedt, wordt er een signaal gegeven aan het hoestcentrum in de medulla oblongata, het gedeelte van de hersenen dat de hersenstam met het ruggenmerg verbindt en reageert op irritatie van de luchtwegen met een plotselinge hoestreflex. Er kunnen verschillende oorzaken zijn voor irritatie van de slijmvliezen. Een prikkelhoest is onder meer een symptoom van diverse andere ziekten. Een simpele verkoudheid gaat vaak hand in hand met een droge hoest, vooral in de vroege stadia. Een prikkelhoest treft ook vaak patiënten met chronische bronchitis.

Bovendien kan de refluxziekte (zuurbranden) ook verantwoordelijk zijn voor een prikkelhoest. In liggende positie kan maagzuur de luchtwegen binnendringen, wat leidt tot irritatie en vervolgens tot prikkelhoest.

Prikkelhoest is ook een bijkomend symptoom van ernstige longaandoeningen. Prikkelhoest komt bijvoorbeeld voor bij patiënten met bronchiëctasieën of longkanker.

Prikkelhoest kan ook een teken zijn van astma, waarbij de bronchiale slijmvliezen geïrriteerd en ontstoken zijn, wat leidt tot ademhalingsmoeilijkheden en ademhalingsgeluiden. Daarnaast kunnen medicijnen, allergieën, stof of rook (bijvoorbeeld sigarettenrook) een prikkelhoest veroorzaken.

Ook het nieuwe corinavirus (COVID-19) kan een droge hoest of prikkelhoest veroorzaken. Andere kenmerkende symptomen zijn koorts en kortademigheid (luchtwegproblemen).

Slechts zeer zelden kan kriebelhoest een teken zijn van keelkanker. Je kan hierbij last hebben van heesheid of hoest die niet overgaat en bloed in slijm dat je ophoest.

Beloop

Het beloop van een prikkelhoest hangt af van de onderliggende ziekte. Meestal duidt een droge hoest op onschadelijke ziekten en zijn er geen complicaties te verwachten. Uitzonderingen zijn degenen die al aan longaandoeningen lijden of zware rokers zijn. Als de droge hoest optreedt in het kader van een verkoudheid, verandert deze in de meeste gevallen in een productieve hoest in de loop van de ziekte, dat wil zeggen dat er een hoest ontstaat met slijmafscheiding.

Huisarts raadplegen

Een droge hoest, die slechts af en toe optreedt, na een lange of luide toespraak of na een verblijf in zeer droge lucht (door te veel airco of te veel stoken), is ongevaarlijk en verdwijnt vanzelf. Te droge lucht (door te veel airco of te veel stoken) veroorzaakt prikkelhoest. Er moet echter altijd een arts worden geraadpleegd als de hoest meerdere dagen aanhoudt of als er andere symptomen optreden. Prikkelhoest geassocieerd met gezwollen neusslijmvlies en rode of waterige ogen kunnen wijzen op een allergische reactie die door een arts moet worden opgehelderd.

Zelfs zware rokers moeten een aanhoudende prikkelhoest serieus nemen, omdat het hun reeds verhoogde risico op het ontwikkelen van strottenhoofdkanker verhoogt. Chronische laryngitis, een ontsteking van het strottenhoofd of de bovenste luchtpijp, wordt gekenmerkt door een hardnekkige droge kriebelhoest. Maar ernstige prikkelhoest met keelpijn en slikproblemen kunnen ook wijzen op een ontsteking van het strottenhoofd. In dat geval moet een arts worden geraadpleegd om de onderliggende oorzaak te achterhalen en te behandelen.

Onderzoek en diagnose

Lichamelijk onderzoek

De diagnose van prikkelhoest is vaak niet moeilijk en kan zonder medische hulp worden gedaan. Als er een reflexachtige hoestaanval optreedt zonder slijm op te hoesten, spreekt men van droge hoest of prikkelhoest. Als er gedurende een lange periode prikkelhoest optreedt, is echter een uitgebreid medisch onderzoek nodig om de onderliggende oorzaak vast te stellen en de nodige tegenmaatregelen te nemen. Dit gebeurt door een grondig lichamelijk onderzoek van de betrokkene. De huisarts zal eerst met een stethoscoop naar je longen luisteren en je neus-, mond- en keelholte inspecteren.

Onderzoek van een arts met een stethoscoop
Onderzoek van een arts met een stethoscoop / Bron: Wikimedia Commons

Vervolgonderzoek

Soms is vervolgonderzoek nodig, zoals een longfunctietest, longspiegeling of beeldvormend onderzoek zoals een CT-scan of röntgenonderzoek van de borst. Het doel van al deze onderzoeken is om ernstige aandoeningen van de luchtwegen uit te sluiten.

Behandeling van een prikkelhoest

Afhankelijk van de ernst kan een prikkelhoest met zelfzorgmaatregelen of door een arts worden behandeld.

Zelfzorg

Als de droge hoest optreedt als voorloper van verkoudheid, helpen huismiddeltjes vaak, zoals:

  • Uiensiroop: Snij een ui in stukjes en giet er een beetje honing of suiker over. Laat de ui minimaal een uur trekken en neem ’s ochtends,’ s middags en ’s avonds een eetlepel uienbouillon.
  • Hoestthee: Maak een thee met kaasjeskruid, klein hoefblad, venkel en/of marjolein.
  • Stomen: Stomen helpt om de geïrriteerde, droge slijmvliezen te kalmeren en daardoor vermindert de drang om te hoesten. Geschikte toevoegingen zijn onder meer tafelzout, kamille of tijm. Let op: je kan brandwonden oplopen door stoom!
Venkel (Foeniculum vulgare)
Venkel (Foeniculum vulgare) / Bron: Wikimedia Commons

Het is ook raadzaam om de hele dag door veel vloeistof te drinken (drink minstens 2-3 liter warme hoestthee en water), neem zuigtabletten en neem hoestsiroop tegen droge hoest.

Om de irritatie van de luchtwegen te verminderen, zijn er tal van kruiden- of vrij verkrijgbare medicijnen. Een hoge luchtvochtigheid (met een luchtbevochtiger) en de bescherming van het lichaam met een paar dagen bedrust bevordert het herstel.

Medische behandeling

Als er enkele weken nog steeds geen verbetering is opgetreden, moet een arts worden geraadpleegd om de klachten te behandelen. De arts kan de prikkelhoest verlichten met voorgeschreven medicijnen. Codeïne, noscapine en, in ernstige gevallen, hydrocodon zijn mogelijk. Dit zijn hoestonderdrukkers. Ook kan de arts de onderliggende oorzaak behandelen.

Prognose

Er zijn veel mogelijke oorzaken van een prikkelhoest. Het kan worden veroorzaakt door iets kleins, zoals een verkoudheid. Het kan ook een teken zijn van iets anders, zoals zuurbranden.

Je kunt zelfzorg- en huismiddeltjes proberen om de kriebel te verlichten. Raadpleeg je huisarts als de klacht aanhoudt of gepaard gaat met ernstigere symptomen.

Preventie

Omdat prikkelhoest vaak een voorbode is van verkoudheid, kun je preventieve maatregelen tegen verkoudheid. Was regelmatig je handen grondig met water en zeep gedurende ongeveer 20 tot 30 seconden. Wrijf daarbij ook het zeepschuim tussen je vingers. Spoel vervolgens zorgvuldig de handen af en maak ze droog. Was je handen na elk toiletbezoek, voor het bereiden van voedsel en wanneer je thuiskomt. Andere maatregelen om jezelf te beschermen tegen het gewone verkoudheidsvirus zijn onder meer het vermijden van drukte en, indien mogelijk, mensen die proesten en hoesten vermijden.

Bij de eerste tekenen van een prikkelhoest, moet je beginnen met het vermijden van grote inspanningen en mogelijk zelfs het lichaam sparen met bedrust. Zuigtabletten (bijvoorbeeld met plantaardige ingrediënten zoals salie) of een verzachtende siroop, gorgelen met zout water of water met zuiveringszout, kunnen ook de ontwikkeling van een droge hoest voorkomen. Roken bevordert de ontwikkeling van prikkelhoest en moet daarom in ieder geval worden vermeden. Stoppen met roken is een goede maatregel om verdere klachten te voorkomen.

Soundcloud: van hoesten tot diagnose

Reacties en ervaringen

Hieronder kun je reageren op dit artikel. Je kunt bijvoorbeeld je ervaringen delen over prikkelhoest, of tips geven. Wij stellen reacties zeer op prijs. Reacties worden niet automatisch (direct) gepubliceerd. Dit gebeurt nadat ze door de redactie gelezen zijn. Dit om ‘spam’ of anderszins ongewenste c.q. ongepaste reacties eruit te filteren. Daar kunnen soms enige uren overheen gaan.