Last Updated on 11 november 2023 by M.G. Sulman
Als je ’s nachts wakker wordt omdat je moet plassen, dan is dat heel vervelend. ’s Nachts vaak plassen verstoort je slaap. Je lijdt aan nocturie als je ’s nachts meer dan twee keer naar het toilet moet om te plassen, en alleen als er niet overmatig is gedronken. Nocturie is geen op zichzelf staande ziekte ziekte, maar een symptoom. ’s Nachts vaak uit bed moeten om te plassen komt vaker voor naarmate mensen ouder worden en komt voor bij zowel mannen als vrouwen, soms om verschillende redenen. Een blaasontsteking is bij vrouwen de meest voorkomende oorzaak van vaak plassen ’s nachts. Bij mannen is dat een vergrote prostaat. Het is normaal om ’s nachts één keer wakker worden om te plassen, maar vaker plassen kan een teken zijn dat er iets anders aan de hand is. Nocturie (te vaak plassen) dient onderscheiden te worden van polyurie (te veel urineren).
Wat is nocturie?
Als je twee keer of vaker ’s nachts wakker wordt om te plassen, dan noemen we dit nycturie. Dit kan worden gezien als ’s nachts vaker moeten plassen. Deze aandoening vaker voor naarmate je ouder wordt. Het komt voor bij zowel mannen als vrouwen, soms om verschillende redenen aangezien mannen en vrouwen anatomisch en systemisch van elkaar verschillen.
Het komt vaak voor dat mensen ’s nachts eenmaal wakker worden om te plassen, maar vaker plassen kan een teken zijn dat er iets aan de hand is. Nocturie kan in verband worden gebracht met de frequentie van urineren overdag of zelfstandig optreden. Het is belangrijk om onderscheid te maken tussen nocturie (te vaak plassen) en polyurie (te veel plassen).
Synoniemen
’s Nachts vaak plassen wordt in medische termen nycturie of nocturie genoemd.
Vóórkomen
Nachtelijk vaak moeten plassen komt vrij veel voor bij zowel mannen als vrouwen. Zo’n 69% van de mannen en 76% van de vrouwen ouder dan 40 jaar moet minstens één keer per nacht opstaan om naar het toilet te gaan. Ongeveer een derde van de volwassenen ouder dan 30 jaar maakt twee of meer nachtelijke uitstapjes naar het toilet.
Nocturie kan jongere mensen treffen, maar het komt vaker voor met het voortschrijden der jaren. Vooral bij oudere mannen. Naar schatting moet bijna 50% van de mannen van in de zeventig minstens twee keer per nacht uit bed om te plassen. Nocturie kan wel tot 80% van de ouderen treffen.
Vaak plassen tijdens de zwangerschap is een veel voorkomende zwangerschapskwaal. Het verdwijnt meestal binnen drie maanden na de bevalling.
Symptomen van nachtelijk plassen
Normaal gesproken zou je ’s nachts zes tot acht uur moeten kunnen slapen zonder op te staan om te plassen. Mensen met nocturie worden twee keer of vaker wakker om te plassen. Dit kan verstoringen veroorzaken in een normale slaapcyclus. Vooral de eerste 4,5 uur van je slaapcyclus is het belangrijkst. Deze periode van diepe slaap heb je nodig om overdag te kunnen functioneren.
Symptomen van nocturie kunnen zijn:
- twee keer of vaker plassen in de nacht
- grote hoeveelheden urineren (bij polyurie)
- moeheid, slaperigheid – zelfs na het ontwaken vanwege het frequent urineren dat de slaapcyclus onderbreekt
Oorzaken van ’s nachts vaak plassen
In vogelvlucht
Er zijn verschillende mogelijke oorzaken voor de aandrang om ’s nachts te urineren, die in eerste instantie te vinden zijn op het gebied van urineproductie en in het systeem voor het opslaan en afvoeren van de urine. Veel mensen die ’s nachts vaak moeten wateren hebben last van nachtelijke polyurie. Wanneer je meer dan 1/3 van de totale hoeveelheid urine (over 24 uur) plast in de nacht, wordt gesproken van nachtelijke polyurie.
Bij nachtelijke polyurie speelt vaak de zouthuishouding in het lichaam een rol. Of deze in evenwicht is, wordt bepaald door de werking van uw hart- en nierfunctie. Ook speelt vaak een verminderde capaciteit van de urineblaas een rol, waardoor je vaker kleine beetje moet plassen. Vooral bij ouderen vallen verschillende factoren die de oorzaak kunnen zijn van nycturie vaak samen. Zoals het verminderde vermogen om urine op te houden, verhoogd residu1Residu is de hoeveelheid urine die achter blijft in de blaas na het plassen. Dit wordt ook wel resturine genoemd., veranderingen in de musculus detrusor vesicae2De urine wordt de urethra in gestuwd door samentrekking van de musculus detrusor., lage concentratie van het antidiuretisch hormoon (ADH)3ADH reguleert de hoeveelheid urine en de concentratie daarvan. Het zorgt ervoor dat de nieren voldoende water vasthouden en niet te veel water loslaten., chronische infecties van de lagere urinewegen, overactieve blaas en – bij mannen – een vergrote prostaat.
’s Nachts twee keer of vaker het bed uitmoeten om te plassen, kent meerdere mogelijke oorzaken:
Hormonale veranderingen
Naarmate je ouder wordt, maak je minder van het lichaamseigen antidiuretisch hormoon (ADH) aan. Dit hormoon helpt om ’s nachts minder urine te produceren, waardoor je minder vaak naar het toilet hoeft.
Psychische problemen
Als je ’s nachts vaak wakker ligt omdat je aan het piekeren bent of kampt met angst en stress, dan ga je ook vaker naar het toilet. Ten slotte is de blaas verbonden met de zenuwbanen en -signalen. Bovendien wordt een volle blaas als storend ervaren als je in bed ligt.
Medische omstandigheden
Allerlei medische aandoeningen kunnen nocturie veroorzaken. Veelvoorkomende oorzaken van nocturie zijn een urineweginfectie of blaasontsteking.
Andere medische aandoeningen die nocturie kunnen veroorzaken, zijn onder meer:
- prostaatontsteking of een vergroting van de prostaat
- blaas verzakking
- overactieve blaas
- tumoren van de blaas (blaaskanker), prostaat (prostaatkanker) of nierbekken (nierbekkenkanker)
- diabetes
- ongerustheid
- een nierinfectie of nierontsteking of pyelonefritis
- oedeem of zwelling van de onderbenen
- obstructief slaapapneu syndroom (OSAS)
- neurologische aandoeningen, zoals multiple sclerose (MS), de ziekte van Parkinson of ruggenmergcompressie
- orgaanfalen, zoals hartfalen of leverfalen.
Prostaatvergroting
Bij een goedaardige prostaatvergroting groeit je prostaat gelijkmatig naar binnen en naar buiten uit. Door de groei van de prostaat raakt de plasbuis vernauwd. Dit veroorzaakt plasklachten.
Blaasontsteking
Je voelt vaker dat je moet plassen. Maar je plast elke keer maar een klein beetje. Bij een blaasontsteking doet plassen erg pijn en voelt het branderig aan.
Hartziekte
Vochtretentie (oedeem) gaat vaak samen met hartproblemen. Bij het liggen kan de vloeistof opnieuw in de bloedbaan worden opgenomen en vervolgens via de nieren worden uitgescheiden. Dit kan leiden tot de noodzaak om ’s nachts meerdere keren te plassen.
Diabetes
Mensen met diabetes hebben meer dorst als gevolg van een hoge bloedsuikerspiegel. Meer water drinken leidt tot vaker plassen, ook ’s nachts. Een hoge bloedsuikerspiegel irriteert ook de blaas.
Zwangerschap
Nocturie kan een vroeg symptoom van zwangerschap zijn. Dit kan zich aan het begin van de zwangerschap ontwikkelen. Het gebeurt echter ook later in de zwangerschap, wanneer de groeiende baarmoeder met het grotere wordende kindje tegen de blaas drukt.
Medicijnen
Sommige medicijnen hebben nocturie als bijwerking. Dit geldt met name voor diuretica (plaspillen), die worden voorgeschreven om hoge bloeddruk te behandelen.
Alcohol
Een andere veelvoorkomende oorzaak van nachtelijk plassen is (overmatig) alcoholgebruik. Alcohol werkt vochtafdrijvend. Alcohol remt het diuretisch hormoon, wat betekent dat het drinken ervan ervoor zorgt dat je lichaam meer urine produceert. Overmatige consumptie van alcohol kan ertoe leiden dat je ’s nachts wakker wordt en moet plassen.
Onderzoek en diagnose
Vraaggesprek met de arts
Het diagnosticeren van de oorzaak van nocturie is niet altijd een sinecure. je huisarts zal allerlei vragen aan je stellen, zoals:
- Wanneer is het nachtelijke plassen begonnen?
- Hoe vaak per nacht moet je plassen?
- Produceert je minder urine dan voorheen?
- Heb je wel eens een ongelukje gehad of heb je in bed geplast?
- Maakt iets het probleem erger?
- Zijn er nog andere klachten?
- Welke medicijnen gebruik je?
- Heb je een familiegeschiedenis van blaasproblemen of diabetes?
Het kan handig zijn om een paar dagen een plasdagboekje bij te houden om bij te houden wat je drinkt en hoeveel, en hoe vaak je ’s nachts moet plassen.
Vervolgonderzoek
De arts kan ook bepaalde testen laten doen, zoals:
- bloedsuikertest om te controleren op diabetes
- andere bloedonderzoeken voor bloedtelling en bloedchemie
- urineonderzoek
- urinekweek
- dorstproef: hiermee wordt onderzocht wat de oorzaak is van iemands vele drinken en plassen (en hierbij wordt bekeken of er tijdens dorsten de urine voldoende kan concentreren)
- beeldvormend onderzoek, zoals echografie of CT-scan
- urologisch onderzoek, zoals cystoscopie (een inwendig onderzoek van de plasbuis en de blaas)
Verwijzing naar een specialist
De huisarts kan je doorverwijzen naar een uroloog om de aandoening te behandelen. Een uroloog behandelt mensen met aandoeningen of stoornissen aan hun urinewegen, de blaas en de nieren.
Als slaapapneu wordt overwogen, kan je worden doorverwezen naar een slaapspecialist of longarts.
Bij psychische klachten kan je verwezen worden naar de POH-GGZ in de dokterspraktijk. POH-GGZ staat voor Praktijk Ondersteuner Huisartsenpraktijk – Geestelijke GezondheidsZorg.
Behandeling van ’s nachts plassen
Maatregelen
Behandelingsopties voor nocturie, ongeacht de oorzaak, kunnen zijn:
- beperk ’s avonds je vochtinname, vooral koffie, cafeïnehoudende dranken en alcohol
- tijdsinname van diuretica (plasmedicatie): neem ze halverwege tot de late namiddag, zes uur voor het slapengaan
- draag compressiekousen om vochtophoping te voorkomen, tenzij er sprake is van hartfalen of een andere contra-indicatie
Medicijnen
De arts kan bepaalde medicijnen voorschrijven, zoals:
- Anticholinergische medicijnen: het doel van anticholinergica is het verminderen van de overactiviteit van de blaas en het vergroten van de blaascapaciteit. Voorbeelden van anticholinergica zijn Oxybutynine (Dridase), Tolterodine (Detrusitol) en Solifenacine (Vesicare).
- Diuretica die helpen bij het reguleren van de urineproductie: Bumetanide (Bumex®), Furosemide (Lasix®).
- Desmopressine (DDAVP®): dit medicijn helpt de nieren om minder urine te produceren.
Operatieve ingreep
Als de oorzaak van ’s nachts vaak plassen verband houdt met goedaardige prostaatvergroting of een overactieve blaas, dan kan een operatieve ingreep uitkomst bieden.
Reacties en ervaringen
Hieronder kun je reageren op dit artikel. Je kunt bijvoorbeeld je ervaringen delen over … of tips geven. Wij stellen reacties zeer op prijs. Reacties worden niet automatisch (direct) gepubliceerd. Dit gebeurt nadat ze door de redactie gelezen zijn. Dit om ‘spam’ of anderszins ongewenste c.q. ongepaste reacties eruit te filteren. Daar kunnen soms enige uren overheen gaan.
