Last Updated on 11 november 2023 by M.G. Sulman
Het menselijk lichaam bevat zo’n 600 tot 700 lymfeklieren die dienen als een soort filterstation voor het lymfevocht. Lymfeklieren zijn de zuiveringsstations van het lichaam. In de lymfeklieren bevindt zich een belangrijk verdedigingsstation van het immuunsysteem, dat reageert op aangespoelde ziekteverwekkers of andere lichaamsverstorende invloeden. De meeste lymfeklieren bevinden zich in het hoofd-halsgebied, gevolgd door de oksels en de lies. De overige lymfeklieren zijn verdeeld over de borst, buik en de rest van het lichaam. Wanneer zwellen lymfeklieren op? Dat gebeurt als deze filterstations reageren op ziekteverwekkers of andere storende gebeurtenissen. Dit is een uiting van de immuunrespons. In korte tijd kunnen veel lymfocyten (witte bloedcellen) gevormd worden, met name de proliferatie van plasmacellen in het merg leidt tot toename in omvang van de klier. Meestal krijg je last van gezwollen lymfeklieren in reactie op een (vaak relatief onschuldige) infectie, maar de lymfeklieren kunnen ook vergroot zijn bij kwaadaardige ziekten. Dit geldt ook voor gezwollen okselklieren.
Structuur en functie van lymfeklieren
Waar liggen je klieren?
De lymfeklieren zijn boonvormig. Ze zijn gelokaliseerd in de hals, bij het sleutelbeen, onder de oksels, rond je organen en in de liezen. Ze liggen verspreid over het lichaam. Ze zijn verbonden door de lymfevaten die het lymfevocht transporteren. Dit lymfevocht is een kleurloze vloeistof. Het is het resultaat van een bloedfiltering, die het door het lichaam aangemaakte afval vervoert. De lymfeklieren maken deel uit van je immuunsysteem.
Functies
Je lymfeklieren hebben twee basisfuncties:
Filterstation
In het lymfestelsel, dat is het systeem bestaande uit lymfeklieren, lymfevaten en lymfe, hebben de lymfeklieren een filterfunctie. Ze filteren er bacteriën, virussen, kankercellen en andere vreemde lichamen uit. Cellen in de lymfeklieren (zogenaamde ‘macrofagen’) absorberen deze bronnen van gevaar en trachten ze vervolgens onschadelijk te maken.
Activering van het immuunsysteem
Een tweede functie is activering, reproductie en vorming van de lymfocyten. Dit zijn witte bloedcellen en worden geproduceerd in je beenmerg. Lymfocyten zijn een onderdeel van het lymfeweefsel. Het zijn de belangrijkste cellen zijn van je immuunsysteem.
Zwelling van je klieren
Infecties (bacteriën of virussen) of kanker kunnen leiden tot zwelling van de lymfeklieren (de zogenaamde ‘lymfadenopathie’).
Symptomen van lymfeklierzwelling onder de oksel
Hoe uit zich een zwelling van de lymfeklieren? Bij lymfeklierzwelling wordt een principieel onderscheid gemaakt tussen pijnlijke en niet-pijnlijke zwelling.
Als de lymfeklier pijnlijk is vergroot, let dan op bijbehorende symptomen: zwelling, roodheid, koorts, oververhitting, huidveranderingen (bijvoorbeeld uitslag). Dit kunnen tekenen zijn van een bacteriële of virale infectie.
Als de zwelling pijnloos is en al enige tijd in omvang toeneemt, moet een kwaadaardige ziekte in de zin van kanker door een arts worden uitgesloten.
Mogelijke (bijkomende) symptomen zijn:
- Vergrote lymfeklier(en) onder de oksel
- Pijn of gevoeligheid in het gebied
- Roodheid of zwelling rond de lymfeklier(en)
- Mogelijk koorts
- Vermoeidheid of zwakte
- Onverklaarbaar gewichtsverlies
- Soms nachzweten
- Verharding of knobbel in de lymfeklier(en) onder de oksel
- Oncomfortabel gevoel bij beweging van de arm
- Mogelijk veranderingen in de huid, zoals roodheid, warmte of zichtbare aders
- Mogelijk jeuk of tintelingen in het gebied
- Soms aanwezigheid van een abces of pusafscheiding bij geïnfecteerde lymfeklieren
- Afhankelijk van de onderliggende oorzaak kunnen er ook andere symptomen optreden, zoals keelpijn, griepachtige symptomen of zwelling op andere plaatsen in het lichaam
Waarom raken je lymfeklieren vergroot?
Lymfeklieren zijn secundaire lymfatische organen. Deze secundaire lymfoïde organen worden ook wel perifere lymfoïde organen genoemd. Naast de lymfeklieren, zijn dat de milt en slijmvliesgeassocieerde lymfoïde organen. Je lymfeklieren zijn verantwoordelijk voor het filteren van de lymfe of lymfevloeistof. Dit is een kleurloze lichaamsvloeistof die door een apart vatenstelsel stroomt: het lymfevatenstelsel. Hiervoor bevinden zich een aantal afweercellen in de boonvormige, enkele millimeters tot ongeveer een centimeter grote knooppunten. Terwijl sommige immuuncellen zijn getraind om vreemde cellen te herkennen, bijvoorbeeld bacteriën, cellen die veranderd zijn, bijvoorbeeld door een virusaanval, of gemuteerde lichaamscellen, voeren andere immuuncellen de verdedigingsfunctie uit, produceren ze antilichamen of vernietigen ze cellen op een doelgerichte manier.
Zodra bacteriën of virus-geïnfecteerde cellen in de lymfeklier worden gedetecteerd, wordt de lymfeklier geactiveerd. De immuuncellen vermenigvuldigen zich acuut en de toegenomen ruimtebehoefte zorgt ervoor dat de lymfeklier opzwelt. Meestal is zo’n lymfeklier, mits oppervlakkig genoeg (zoals onder de oksels), voelbaar als een stevige, elastische knobbel die gemakkelijk in het weefsel kan worden bewogen. Bij een normale lymfeklier kun je een flinke erwt voelen, maar bij een opgezette lymfeklier moet je meer denken aan een tuinboon van zo’n één tot twee centimeter groot. De druk op de lymfeklieren kan pijnlijk zijn. Zodra de infectie is genezen, keert de lymfeklier normaal gesproken terug naar de normale grootte. Soms blijft een klier wat langer vergroot.
Veel minder vaak treedt een vergroting van de lymfeklier op als gevolg van de kolonisatie van kankercellen, die een secundaire tumor vormen (metastase / uitzaaiing). De oksellymfeklieren filteren 75% van de lymfedrainage uit de borst. Daarom kunnen gezwollen oksellymfeklieren voorkomen bij borstkanker. In tegenstelling tot een ontstoken lymfeklier is een lymfekliermetastase moeilijk te verplaatsen in het weefsel. Dit bultje onder de oksel is niet pijnlijk bij het indrukken en voelt hard aan.
Oorzaken van gezwollen lymfeklieren onder de oksel(s)
Algemeen
De mogelijke oorzaken van zwelling van de oksellymfeklieren zijn onder meer:
- Infecties van het gehele verzorgingsgebied (armen, handen, borstwand, borst), inclusief wondinfecties.
- Borstkanker.
- bepaalde medicijnen.
Bij gegeneraliseerde, pijnlijke lymfeklierzwelling (een zwelling van meer dan twee niet direct aangrenzende lymfeklierstations) zijn soms ernstige (virale) ziekten als oorzaak denkbaar. Bijvoorbeeld: hiv, klierkoorts, de bof, mazelen, rodehond, waterpokken, syfilis (een soa) of malaria.
Een gegeneraliseerde lymfekliervergroting kan ook komen door één van de volgende systeemziekten:
- lupus erythematodes (LE)
- fibromyalgie
- reumatoïde artritis
Virale infectie
Veel voorkomende virussen kunnen zwelling in één of meer lymfeklieren in de oksel veroorzaken. Demnk hierbij aan griep, verkoudheid en klierkoorts, In Nederland beter bekend als ‘ziekte van Pfeiffer’. Ernstigere virale infecties die vergroting van de lymfeklieren kunnen veroorzaken, zijn herpes, rodehond en hiv. Deze virussen kunnen er ook voor zorgen dat de lymfeklieren in de hals vergroot worden.
Bacteriële infectie
Enkele veelvoorkomende bacteriële infecties op de arm of de omliggende borstwand, waaronder stafylokokken en streptokokken, kunnen leiden tot een vergrote lymfeklier in de oksel en elders in het lichaam. Antibiotica en rust zijn meestal voldoende om een bacteriële infectie te bestrijden.
Immuunsysteemstoornis
Opflakkeringen van auto-immuunziekten, zoals lupus en reumatoïde artritis, kunnen tijdelijke vergroting van de lymfeklieren in een oksel veroorzaken.
Kanker
Bepaalde soorten kanker hebben rechtstreeks betrekking op het lymfestelsel. Lymfoom ontstaat in feite in de lymfeklieren. Leukemie, een kanker van de bloedcellen, kan ontsteking en zwelling van de lymfeklieren veroorzaken.
Kankers die zich in andere organen of weefsels vormen, kunnen zich verspreiden naar het lymfestelsel. Borstkanker kan bijvoorbeeld zwelling van de lymfeklieren in de oksel veroorzaken. De schildwachtklieren of poortwachterklieren zijn de lymfeklieren die het dichtst bij de tumor zitten. In deze klieren zijn uitzaaiingen meestal als eerste te zien.
Medicijnen
In zeldzame gevallen kunnen bepaalde medicijnen ervoor zorgen dat de lymfeklieren opzwellen. Voorbeelden hiervan zijn:
- ACE-remmers, bètablokkers en vaatverwijders ter behandeling van hoge bloeddruk
- anticonvulsiva, ook anti-epileptica genoemd, waaronder fenytoïne en primidon
- antimalariamiddelen, waaronder kinidine (overigens wordt dit middel ook gebruikt bij hartritmestoornissen, onder meer bij boezemfibrilleren)
- urinezuurverlagers, zoals allopurinol, voornamelijk voorgeschreven tegen jicht en nierstenen
Na vaccinatie (bijwerking)
Vergrote lymfeklieren is volgens Bijwerkingencentrum Lareb een bekende bijwerking van de coronavaccins. Na de boostervaccinatie ontstonden de vergrote lymfeklieren gemiddeld 1 dag na de vaccinatie. Bij de 1e en 2e vaccinatie was dit na 2 tot 3 dagen. Ook ontstaan ze sneller na de vaccinatie, houden ze iets langer aan en hebben melders er meer last van, aldus het Lareb.1Lareb. Vergrote lymfeklieren relatief vaker na coronaboostervaccinaties. https://www.lareb.nl/news/vergrote-lymfeklieren-relatief-vaker-na-coronaboostervaccinaties (ingezien op 17-9-2022)
Griepvaccin
Gezwollen lymfeklieren in de hals of oksel treedt zeer zelden (bij minder dan 1 op de 100 mensen) op na een griepvaccin.2Apotheek. Influenzavaccin. https://www.apotheek.nl/medicijnen/influenzavaccin (ingezien op 19-9-2022)
Huisarts raadplegen
Als je niet weet waarom je lymfekieren onder je oksel(s) zijn gezwollen, dan is het verstandig om je huisarts te raadplegen. Op basis van een vraaggesprek over je klachten, je medische geschiedenis en lichamelijk onderzoek, kan hij vaak al de diagnose stellen. Indien nodig kan een behandeling worden gestart of kan verdere diagnostiek worden ingesteld, zoals bloedonderzoek of beeldvormend onderzoek. Soms is verwijzing naar een specialist noodzakelijk.
Reacties en ervaringen
Hieronder kun je reageren op dit artikel. Je kunt bijvoorbeeld je ervaringen delen over gezwollen okselklieren, of tips geven. Wij stellen reacties zeer op prijs. Reacties worden niet automatisch (direct) gepubliceerd. Dit gebeurt nadat ze door de redactie gelezen zijn. Dit om ‘spam’ of anderszins ongewenste c.q. ongepaste reacties eruit te filteren. Daar kunnen soms enige uren overheen gaan.
