Last Updated on 9 juni 2023 by M.G. Sulman
Seksueel overdraagbare aandoeningen, afgekort als soa’s, zijn besmettelijke ziekten die zich vooral verspreiden van persoon tot persoon via seksueel contact. Er zijn veel verschillende seksueel overdraagbare aandoeningen met een scala aan uiteenlopende symptomen. De belangrijkste soa’s zijn chlamydia, gonorroe, genitale wratten, herpes genitalis (genitale herpes), syfilis, hepatitis B en hiv. Je vrijt het meest veilig als je seksueel contact hebt binnen een duurzame relatie met één vaste partner, die zelf ook nooit met een andere partner vrijt en geen soa heeft.
Wat zijn soa’s?
Seksueel overdraagbare aandoeningen (soa’s) zijn besmettelijke ziekten die voornamelijk via seksueel contact worden overgedragen. Een infectie treedt op wanneer de ziekteverwekker in het lichaam terechtkomt. Meestal vindt de infectie plaats door geslachtsgemeenschap. Dit kan op verschillende manieren (genitaal, oraal-genitaal, anaal). Je kunt geen soa krijgen van: knuffelen met kleren aan of elkaars hand vasthouden.
Hoe wordt een soa overgedragen?
De meeste soa’s kunnen worden verspreid via vaginale, anale en orale seks, als gevolg van slijmvliescontact. Slijmvliezen zitten onder andere in de vagina, keel, anus en op de eikel van de penis. Je kunt een soa krijgen door te vrijen met iemand die besmet is, als daarbij contact optreedt tussen mond, anus, penis of vagina. Naast vaginaal of anaal sekscontact zonder condoom, kan dus ook pijpen een risico geven op soa’s.
Bijna alle seksueel overdraagbare aandoeningen worden veroorzaakt door virussen of bacteriën, welke in het slijmvlies en in het vocht van de penis en vagina, in sperma en in bloed, aanwezig zijn.
Oorzaken van soa’s
De oorzaken van de diverse soa’s zijn:
- Chlamydia:
- Oorzaak: Bacterie Chlamydia trachomatis.
- Overdracht: Seksueel contact.
- 6Gonorroe:
- Oorzaak: Bacterie Neisseria gonorrhoeae.
- Overdracht: Seksueel contact, inclusief vaginale, anale en orale seks.
- Syfilis:
- Oorzaak: Bacterie Treponema pallidum.
- Overdracht: Seksueel contact, soms ook van moeder op kind tijdens de zwangerschap.
- Genitale wratten:
- Oorzaak: Bepaalde typen van het humaan papillomavirus (HPV).
- Overdracht: Seksueel contact.
- Genitale herpes:
- Oorzaak: Herpes simplex-virus (HSV).
- Overdracht: Seksueel contact, ook door huid-op-huidcontact.
- Trichomoniasis:
- Oorzaak: Parasiet Trichomonas vaginalis.
- Overdracht: Seksueel contact.
- Schaamluis:
- Oorzaak: Parasiet Phthirus pubis.
- Overdracht: Direct contact met besmette haren of kleding, inclusief seksueel contact.
- Hepatitis B:
- Oorzaak: Hepatitis B-virus (HBV).
- Overdracht: Bloed-bloedcontact, seksueel contact, en moeder-op-kindoverdracht tijdens de geboorte.
- Hiv:
- Oorzaak: Humaan immunodeficiëntievirus (HIV).
- Overdracht: Onbeschermd seksueel contact, bloed-bloedcontact, en moeder-op-kindoverdracht tijdens de zwangerschap, bevalling of borstvoeding.
Risicofactoren
Risicofactoren voor seksueel overdraagbare aandoeningen zijn onder meer:
- Onbeschermde seks: Het hebben van onbeschermde seks verhoogt het risico op een soa. Vooral bij seksuele contacten met meerdere partners.
- Meerdere seksuele partners: Het hebben van meerdere seksuele partners vergroot het risico op een soa. Elke nieuwe partner kan een bron van infectie zijn.
- Seksuele activiteit op jonge leeftijd: Seks op jonge leeftijd, zonder voldoende kennis over seksuele gezondheid en preventie, verhoogt je risico op een soa.
- Onvoldoende screening en testen: Niet regelmatig testen op soa’s na risicovol gedrag leidt tot onopgemerkte infecties en verdere verspreiding.
- Injecterend (intraveneus) drugsgebruik: Het delen van naalden bij drugsgebruik vergroot het risico op infecties zoals hiv en hepatitis C aanzienlijk.
- Gebrek aan kennis: Onvoldoende kennis over seksuele gezondheid en preventie kan leiden tot risicovol seksueel gedrag (zonder dat je het weet) en een verhoogde kans op een soa.
- Onbeschermde anale seks: Anale seks zonder condoom verhoogt het risico op het krijgen van een soa aanzienlijk.
- Onbeschermde orale seks: Orale seks zonder condoom verhoogt het risico op chlamydia, gonorroe en syfilis.
- Onjuist gebruik van condooms: Verkeerd gebruik van condooms vermindert de bescherming die het moet bieden.
- Drugsmisbruik en alcoholgebruik: Drugsgebruik en overmatig alcoholgebruik kunnen leiden tot risicovol seksueel gedrag aangezien remmingen wegvallen.
- Socio-economische factoren: Lage sociaal-economische status en beperkte toegang tot gezondheidszorg verhogen het risico op soa’s.
- Seksuele uitbuiting en sekswerk (prostitutie): Betrokkenheid bij seksuele uitbuiting of sekswerk vergroot het risico op soa’s door frequente seksuele contacten.
- Onwetendheid over partnergeschiedenis: Onvoldoende kennis over de seksuele geschiedenis of soa-status van een partner vergroot het risico op overdracht.
- Gebrek aan vaccinaties: Het niet vaccineren, zoals HPV-vaccinatie, vergoot je risico op ene HPV-infectie.
- Reizen naar endemische gebieden: Reizen naar gebieden met een hoog risico op SOA’s vergroot het risico op infecties.
- Het niet naleven van Bijbelse principes: Het niet naleven van de principes van de Bijbelse moraal, zoals het beperken van seks binnen het huwelijk tussen man en vrouw en het vermijden van overspel en promiscuïteit, kan het risico op soa’s vergroten. Het niet hanteren van een moreel kader kan leiden tot risicovol seksueel gedrag. Het handhaven van een gezonde seksuele ethiek kan bijdragen aan het voorkomen van soa’s en het bevorderen van gezonde relaties.
Welke symptomen kunnen wijzen op een soa?
De volgende klachten kunnen optreden bij een soa:
- blaasjes, zweertjes of wratten op de penis, vagina, schaamlippen, anus of mond;
- pijn bij het plassen, een branderig gevoel bij het passen of pijn in de anus, pijn bij het poepen;
- afscheiding uit de penis, anus of vagina;
- vaginaal bloedverlies na het vrijen of tussen de menstruaties door;
- jeuk aan de eikel of de schaamlippen.
Lang niet iedereen merkt dat hij of zij besmet is met een soa; vooral vrouwen hebben in veel gevallen weinig tot geen klachten van een soa.
Als je vermoedt dat u besmet bent met een soa, dan moet je naar de huisarts of een GGD poli. Voor een soa-test. Veel seksueel overdraagbare ziekten kunnen gemakkelijk wordt behandeld, maar onbehandeld, kunnen ze onaangename symptomen veroorzaken en eventueel schade veroorzaken, zoals onvruchtbaarheid. Het is belangrijk dat iedereen die gediagnosticeerd is met een soa, iedereen met wie ze in het afgelopen jaar seks hebben gehad informeert.
Wat te doen als je denkt een soa te hebben?
Ga direct naar he huisrts of soapoli als je denkt dat je besmet bent. Hoe eerder dit gebeurt, hoe gemakkelijker en succesvoller de behandeling.
Soorten soa’s, symptomen en mogelijke complicaties
Chlamydia
Chlamydia geeft vaak geen of milde symptomen, zoals afscheiding, ontsteking of lichte irritatie. Het kan leiden tot onvruchtbaarheid bij vrouwen en bijbalontsteking bij mannen.
Gonorroe
Het gros van de meisjes en vrouwen die besmet zijn met gonorroe hebben geen symptomen. Mannen en jogens hebben vaak wel symptomen, die kunnen bestaan uit afscheiding uit de penis, branderig gevoel bij het plassen en pijnlijke of gezwollen testikels. Het ka leiden tot onvruchtbaarheid bij vrouwen en ontsteking van de bijbal bij mannen.
Syfilis
In de eerste fase van syfilis ontstaat een pijnloze en harde zweer (sjanker) op de plek waar de bacterie het lichaam is binnengedrongen. Onbehandelde syfilis kan tot allerlei vervelende complicaties leiden.
Geniate wratten
Genitale wratten zijn een seksueel overdraagbare aandoening (soa) die wordt veroorzaakt door het humaan papillomavirus (HPV). Dit virus wordt overgedragen door seksueel contact, waaronder vaginale, anale en orale seks. Genitale wratten kunnen zichtbaar zijn op en rond de penis, vagina of anus. Genitale wratten aanleiding geven tot jeuk, pijn een branderig gevoel. Ze verdwijnen spontaan, zonder verdere behandeling.
Genitale herpes
Zowel mannen als vrouwen krijgen bij genitale herpes eerst last van een tintelend of jeukend gevoel in het genitale gebied en niet lang daarna vormen zich groepjes blaasjes of zweertjes, welke na ongeveer drie weken indrogen. Meestal genezen ze zonder achterlating van littekens.
Trichomoniasis
Vooral vrouwen hebben bij trichomoniasis last van symptomen, zoals onder meer verandering van de vaginale afscheiding, pijn, jeuk en ontstoken vagina, pijn bij het plassen en pijn bij het vrijen.
Schaamluis
Schaamluis veroorzaakt vaak hardnekkige jeuk in het schaamhaar, wat een allergische reactie is op de beten van deze lastpakken.
Hepatitis B
In de helft van de gevallen verloopt een infectie met hepatitis B onopgemerkt. De andere helft van de geïnfecteerden krijgt vaak last van vermoeidheid, verhoging, spier- en gewrichtspijn, algehele malaise en lusteloosheid, misselijkheid en pijn in de bovenbuik.
Hiv
Hiv staat voor ‘Human Immunodeficiency Virus’. Het virus tast het immuunsysteem van de besmette persoon aan, waardoor deze verzwakt en op den duur allerlei opportunistische infecties kunnen ontstaan.
Behandeling van seksueel overdraagbare aandoeningen
Soa behandeling. In veel landen behoren seksueel overdraagbare aandoeningen (soa’s) tot de meest voorkomende infectieziekten. Behandeling voorkomt verdere verspreiding. Als je een soa hebt kun je je laten behandelen bij de huisarts, dermatoloog of een soa-centrum. De behandeling is gericht op de ziekte zelf en tevens wordt voorkomen dat je je partner of een ander infecteert met de ziekteverwekker. De meeste soa zijn eenvoudig te behandelen met antibiotica.
Chlamydia, gonorroe en syfilis behandelen
Behandeling van bacteriële soa, zoals chlamydia, gonorroe en syfilis, bestaat uit het voorschrijven van een eenmalige antibioticumkuur.
Syfilis wordt veroorzaakt door Treponema pallidum, welke zeer gevoelig is voor penicilline.
Gonorroe wordt veroorzaakt door de bacterie Neisseria gonorrhoeae, welke gevoelig is voor antibacteriële middelen, ofschoon gonorroe mogelijk snel onbehandelbaar wordt omdat de bacterie steeds resistenter wordt. In juni 2012 waarschuwde de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) dat dit organisme in feite een resistentie heeft gecreëerd tegen elke medicatie waarmee het te lijf is gegaan. Het is nu bijna een soort superbacterie geworden als gevolg van te veel of incorrect medicijngebruik, gecombineerd met het verbazingwekkende vermogen van de gonorroebacterie zich aan te passen.
Chlamydia — de meest voorkomende soa in Nederland — wordt behandeld met als eerste keus het antibioticum azithromycine en als tweede keus doxycycline/amoxycilline.
In specifieke situaties vindt bij gonorroe en chlamydia nacontrole plaats, bijvoorbeeld bij vermoeden van resistentie of aanhoudende klachten. Bij syfilis vindt tot twee jaar na de behandeling nacontrole plaats.
Genitale wratten behandelen
Genitale wratten hoeven in principe niet behandeld te worden. Ze gaan op den duur vanzelf over en kunnen geen kwaad. Vanwege het cosmetisch storende effect laten sommige mensen ze verwijderen. Ook kunnen ze op een lastige plek zitten, waardoor je ze weg laat halen. Hiermee zal de virusafscheiding en daarmee ook de besmettelijkheid afnemen. Maar het virus hoeft daardoor niet te verdwijnen, waardoor de kans op recidive hoog blijft.
Genitale wratten kun je zelf behandelen door ze twee maal daags aan te stippen met een crème of vloeistof (podofylline), gedurende drie achtereenvolgende dagen. Dit moet je vijf weken volhouden, dus vijf weken lang drie dagen per week. Een alternatief is imiquimod-crème, die je drie keer per week gedurende maximaal zestien weken moet gebruiken. Genoemde middelen zijn op recept bij de apotheek verkrijgbaar. Gebruik ze niet als je zwanger bent.
Je kunt je ook bij de huisarts laten behandelen als je dat prettiger vindt. De huisarts zal de wratten wekelijks met trichloorazijnzuur aanstippen, of maandelijks met vloeibare stikstof wat ook tijden de zwangerschap mag. De kans op recidieven is groot.
Herpes genitalis behandelen
In principe gaat de aanval bij genitale herpes zonder behandeling binnen 3 weken over. Er zijn heden ten dage meerdere antivirale middelen beschikbaar voor therapie, welke de duur en de ernst van de ziekteverschijnselen en van de virusuitscheiding beperken. Men moet dan wel vroegtijdig met de behandeling beginnen, anders heeft het weinig zin. In Nederland zijn valaciclovir en famciclovir geregistreerd voor de behandeling van genitale herpes. De pijnlijke huidafwijkingen kunnen behandeld worden met zinkolie, wat de blaasjes en wondjes laat indrogen. Een pijnstillende zalf kan zinvol zijn om de pijn te verlichten.
Acute hepatitis B-infectie behandelen
Ongeveer 90% van de volwassenen geneest bij een acute hepatitis B-infectie spontaan binnen drie tot zestien weken. Gezonde voeding en leefstijl (en rust) kunnen verlichting van de klachten bieden en de ziekteduur verkorten. Een behandeling met medicijnen is niet nodig, alleen in zeer ernstige gevallen schrijft de arts virusremmers voor. Bij een chronische actieve hepatitis B zijn verschillende medicinale behandelingen mogelijk..
Preventie: besmetting voorkomen
Vijf manieren om soa’s te voorkomen zijn:
Seksuele onthouding
De meest betrouwbare manier om infectie te voorkomen is om geen seks te hebben.
Vaccinatie
Het zijn veilige, effectieve en aanbevolen manieren om Hepatitis B en HPV te voorkomen.
Verminder het aantal sekspartner
Als je meerdere sekspartners hebt, is het absoluut noodzakelijk dat jij en je partners zich laten testen en dat je de testresultaten met elkaar deelt.
Wederzijdse monogamie
Een langdurige, wederzijds monogame relatie hebben met een niet-geïnfecteerde partner is een van de meest betrouwbare manieren om soa’s te voorkomen.
Gebruik condooms
Gebruik condooms. Correct en consistent gebruik van het latex condoom voor mannen is zeer effectief in het verminderen van besmetting met een soa. Gebruik elke keer dat je anale, vaginale of orale seks hebt, een condoom. Gebruik een condoom slechts één keer en daarna weggooien.
Voor de meeste seksueel overdraagbare aandoeningen wordt het risico op besmetting sterk verminderd als de man een condoom gebruikt tijdens geslachtsgemeenschap. Het maakt daarbij niet uit of de man of de vrouw besmet is met de respectievelijke ziekteverwekker. Bij het gebruik van condooms moet de man zijn penis kort na de ejaculatie uit de vagina trekken en het condoom bij de wortel van het lid vasthouden. Vrouwencondooms zijn ook een optie.
Reacties en ervaringen
Hieronder kun je reageren op dit artikel. Je kunt bijvoorbeeld je ervaringen delen over soa’s, of tips geven. Wij stellen reacties zeer op prijs. Reacties worden niet automatisch (direct) gepubliceerd. Dit gebeurt nadat ze door de redactie gelezen zijn. Dit om ‘spam’ of anderszins ongewenste c.q. ongepaste reacties eruit te filteren. Daar kunnen soms enige uren overheen gaan.
