Gezwollen lymfeklieren: symptomen en oorzaken

Last Updated on 11 november 2023 by M.G. Sulman

Gezwollen lymfeklieren wijzen erop dat je immuunsysteem actief is en ziekteverwekkers bestrijdt. Zo kunnen de lymfeklieren in je hals opzwellen bij een ontsteking van keel, neus, oor, kaak of huid. Gezwollen okselklieren zie je bijvoorbeeld bij een ontsteking aan een vinger. Een vergrote lymfeklier in de hals kan veelal geen kwaad. Deze zwelling verdwijnt vanzelf zodra de ontsteking voorbij is. 

Structuur van een lymfeknoop
Structuur van een lymfeknoop / Bron: Wikimedia Commons

Gezwollen lymfeklieren

Lymfeklieren zijn de filter- en reinigingsstations van het lymfestelsel en het immuunsysteem. De klieren vormen een uitgebreid netwerk in het lichaam met filterstations voor het weefselvocht, de zogeheten lymfe. Het lymfestelsel vervoert lymfe door het lichaam, zuivert het en geeft het vervolgens af aan het bloed. Elke lymfeklier draineert een zeer specifiek, soms zeer beperkt deel van het lichaam. Daarom zal een arts bij een vergrote klier zich bij zijn onderzoek richten op het gebied dat op de betreffende lymfeklier draineert. Daarna geeft hij zijn filtraat door aan het volgende regionale lymfeklierstation.

De lymfecellen in de lymfeklieren helpen het lichaam te beschermen tegen ziekten. Wanneer bacteriën of andere ziekteverwekkers het lichaam binnendringen, worden ze onschadelijk gemaakt door de lymfekliercellen. Dan zwellen de lymfeklieren op. In dat geval duidt een gezwollen lymfeklier op een gezonde werking van je immuunsysteem.

Lymfevatenstelsel
Lymfevatenstelsel / Bron: Wikimedia Commons

Synoniemen

Een gezwollen lymfeklier staat ook bekend als lymfadenopathie of lymfadenitis.

Waar bevinden de lymfeklieren zich?

De lymfeklieren bevinden zich in verschillende delen van het lichaam. Grote opeenhopingen van lymfeklieren tref je aan in de buik- en borstholte. Daarnaast zijn er meerdere lymfeklieren in de hals, oksels en lies. Omdat het lymfestelsel zich over het hele lichaam uitspreidt, zijn er ook lymfeklieren in andere delen van het lichaam, maar die zijn daar meestal niet te voelen.

Illustratie van de lymfeklieren
Illustratie van de lymfeklieren / Bron: Wikimedia Commons

Oorzaken van gezwollen lymfeklieren

Gezwollen lymfeklieren treden meestal op wanneer je lichaam een ​​ziekteverwekker bestrijdt. Bijvoorbeeld een bacterie, een virus, een parasiet of een schimmel. Het immuunsysteem draait dan op volle toeren en de lymfeklieren zwellen op. Deze zwelling is vaak zichtbaar en voelbaar. Je ziet en voelt bijvoorbeeld de verdikking in je hals als je verkouden bent. Maar ernstige ziekten kunnen ook gezwollen lymfeklieren veroorzaken. Dit zijn de meest voorkomende oorzaken van gezwollen lymfeklieren:

Virale infecties

Bacteriële infecties

Reumatische ziekten

Vaccinatie

Zeer zelden (bij minder dan 1 op de 100 mensen) kunnen bij het griepvaccin gezwollen lymfeklieren in de hals of oksel optreden.1Apotheek. Influenzavaccin. https://www.apotheek.nl/medicijnen/influenzavaccin#wat-zijn-mogelijke-bijwerkingen (ingezien op 18-9-2022) Vergrote lymfeklieren (lymfadenopathie) is ook een bekende bijwerking van de coronavaccins.2Lareb. Vergrote lymfeklieren relatief vaker na coronaboostervaccinaties. https://www.lareb.nl/news/vergrote-lymfeklieren-relatief-vaker-na-coronaboostervaccinatie (ingezien op 18-9-2022

Medicijnen

Soms kunnen medicijnen als bijwerking hebben dat je klieren ervan gaan opzwellen. Dat kan bijvoorbeeld voorkomen bij fenytoïne, een medicijn bij epilepsie en hartritmestoornissen, medicatie bij de behandeling van malaria en carbamazepine. Dit laatste medicijn brengt overprikkelde zenuwen in de hersenen tot rust. Het wordt onder meer gebruikt bij epilepsie, zenuwpijn en bipolaire stoornis.

Kanker

  • leukemie
  • lymfeklierkanker of lymfomen: Hodgkin Lymfoom (HL) en Non-Hodgkin Lymfoom (NHL)
  • lymfekliermetastasen (uitzaaiingen)

Andere oorzaken

  • toxoplasmose
  • lymfoedeem

Symptomen

Lymfeklieren zitten onder meer in de hals, oksels en liezen. Als het immuunsysteem geactiveerd wordt om een ​​bacteriële of virale ziekteverwekker te bestrijden, zwellen de lymfeklieren op. Deze zwelling wordt vaak opgemerkt, bijvoorbeeld bij een verkoudheid, in de hals. De lymfeklieren kunnen dan groter worden dan twee centimeter. Afhankelijk van de onderliggende oorzaak, kan dit gepaard gaan met andere klachten.

Wanneer een arts raadplegen?

Gezwollen lymfeklieren zijn meestal te wijten aan een onschuldige oorzaak. Als er andere symptomen zijn, zoals koorts, loopneus of keelpijn, is het waarschijnlijk een infectie die vanzelf overgaat. Een doktersbezoek is aan te raden als je gezwollen lymfeklieren hebt zonder enige indicatie van een infectie. Ook indien de lymfeklieren slechts aan één kant gezwollen zijn, bijvoorbeeld alleen in de rechter oksel, is het verstandig een arts te raadplegen Als de voelbare of zichtbare zwelling van de lymfeklieren drie weken aanhoudt zonder dat er een begrijpelijke reden voor is, dien je ook een arts te raadplegen. Dit geldt ook als er andere afwijkingen optreden, zoals ongewenst gewichtsverlies, moeheid, nachtzweten of koorts.

Jongeman met arts door Wavebreakmedia
Arts raadplegen bij aanhoudende gezwollen lymfeklieren

Onderzoek en diagnose

Vraaggesprek met de arts

Om een ​​goed beeld te krijgen van je huidige symptomen en de mogelijke oorzaken, zal de arts informeren naar je klachten:

  • Welke klieren zijn gezwollen? Eenzijdig of aan beide kanten van het lichaam?
  • Sinds wanneer heb je last van een gezwollen klier?
  • Is de zwelling in de loop van de tijd toegenomen, is er pijn, wat is de consistentie (vrij zacht of hard), kunnen de gezwollen lymfeklieren verplaatst worden, etc..
  • Heb je last van andere klachten?
  • Eerdere en bijkomende ziekten, waaronder ongevallen, operaties, recente infectie.
  • Belangrijke ziekten en doodsoorzaken in de familie.
  • Recente verre reis.
  • Ongewenst gewichtsverlies, koorts of nachtzweten.
  • welke medicijnen gebruik je?
  • Is er sprake van allergieën?
  • Omstandigheden, wat voor werk doe je en wat is je sociale achtergrond.
  • Leefstijlgewoonten: voeding, slaap, gebruik van stimulerende middelen (koffie, alcohol, nicotine, drugs), mate van stress, etc.

Lichamelijk onderzoek

Daarna volgt lichamelijk onderzoek waarbij de arts ook de gezwollen lymfeklier zal palperen. Op basis van de anamnese en het lichamelijk onderzoek kunnen verdere bijzondere onderzoeken volgen.

De arts controleert de consistentie (zacht of hard), de beweeglijkheid en de gevoeligheid van de gezwollen klier(en). Hij controleert of er andere lymfeklierzwellingen zijn in andere delen van het lichaam en zoekt naar algemene tekenen van ontsteking of infectie. Bij het palperen van de buik wordt met name gekeken of de milt, die zich in de linker bovenbuik bevindt en tevens tot het lymfestelsel behoort, gezwollen is.

Milt
Ligging van de milt in het lichaam / Bron: Decade3d/Schutterstock.com

Verder onderzoek

Vervolgonderzoek kan onder meer bestaan uit:

  • bloedonderzoek, bijvoorbeeld naar ontstekingswaarden
  • echografisch onderzoek van de gezwollen lymfeklieren
  • lymfeklierbiopsie (weefselafname van de lymfeklier onder plaatselijke verdoving door microscopisch onderzoek)
  • Beeldvormende onderzoeken: röntgen, computertomografie (CT-scan) en magnetische resonantie beeldvorming (MRI-scan)
Bloedonderzoek
Bloedonderzoek / Bron: Science photo/Shutterstock.com

Behandeling van lymfeklierzwelling

De behandeling is afhankelijk van de onderliggende oorzaak en kan daarom sterk variëren; van een afwachtend beleid en rust bij een virale infectie tot kortdurende of langdurige antibioticabehandeling tot langdurige behandeling in geval van een kwaadaardige tumor. In de meeste gevallen is een onschuldige ziekte de oorzaak van zwelling van de lymfeklieren en verdwijnt deze zodra de ziekte is genezen. Volwassenen hebben meer kans op een ernstige onderliggende ziekte dan kinderen. Als een gezwollen lymfeklier na 4 weken nog niet is teruggedrongen en er nog geen oorzaak is gevonden, wordt verder onderzoek aanbevolen.

Zelfzorg

Bij een onschuldige lymfeklierzwelling die minder dan drie weken aanhoudt, kun je zelf iets doen om de klachten te verlichten. Bij verkoudheid of griep, is het raadzaam om1,5 tot 2 liter per dag (water, thee) te drinken. Bij klachten kun je nemen. Bij neusverkoudheid kunnen neusdruppels of een neusspray helpen.

Als je niet weet waarom je lymfeklieren gezwollen zijn, kan het een lokale ontstekingsreactie zijn. In dit geval moet je het rustig aan doen, ook als je je lichamelijk gezond voelt. Zorg ervoor dat je voldoende slaapt en gezond eet.

Preventie

Gezwollen lymfeklieren kun je niet voorkomen, omdat het een normale lichamelijke reactie is op veel ziekten, zoals verkoudheid, die iedereen meerdere keren per jaar treft. Je kunt echter proberen de kans op besmetting met een verkoudheids- of griepvirus te minimaliseren door o.a. de volgende maatregelen:

  • houd je weerstand op peil door gezond eten en voldoende te slapen
  • drink voldoende
  • regelmatig handen wassen met water en zeep
  • ventileer je huis goed door dag en nacht voldoende ventilatieroosters en klepraampjes open te zetten
  • maak deurklinken schoon
  • beweeg voldoende
  • vermijd te veel stress
Gezond eten bereiden
Gezond eten bereiden / Bron: gpointstudio/Shutterstock.com

Reacties en ervaringen

Hieronder kun je reageren op dit artikel. Je kunt bijvoorbeeld je ervaringen delen over gezwollen lymfeklieren. Of tips geven. Wij stellen reacties zeer op prijs. Reacties worden niet automatisch (direct) gepubliceerd. Dit gebeurt nadat ze door de redactie gelezen zijn. Dit om ‘spam’ of anderszins ongewenste c.q. ongepaste reacties eruit te filteren. Daar kunnen soms enige uren overheen gaan.