Last Updated on 11 november 2023 by M.G. Sulman
Gezwollen lymfeklieren treden meestal op als gevolg van een infectie door bacteriën of virussen. Lymfeklieren in je hals kunnen opzwellen als gevolg van een ontsteking van keel, neus, oor, kaak of huid. Je lymfeklieren spelen een cruciale rol in het vermogen van je lichaam om infecties te bestrijden. Ze werken als filters en vangen virussen, bacteriën en andere oorzaken van ziekten op voordat ze andere delen van je lichaam kunnen bereiken of infecteren. Als een infectie gezwollen lymfeklieren veroorzaakt, hangt de behandeling af van de oorzaak. Een bacteriële infectie kan betreden worden met een antibioticum.
Wat zijn lymfeklieren?
Lymfeklieren maken deel uit van het menselijk immuunsysteem of afweersysteem. Zo’n 600 tot 700 lymfeklieren zijn verspreid over het hele lichaam. Lymfeklieren dikken het lymfevocht in en filteren afvalstoffen uit de lymfe. Op deze manier worden ziekteverwekkers of kankercellen uit het binnenkomende weefselvocht (lymfe) gefilterd. Bovendien worden jonge lymfecellen in de lymfeklieren ‘getraind’ voor speciale verdedigingstaken.
Het menselijk lichaam maakt dagelijks ongeveer vijf liter lymfe aan. Het melkachtig-waterige weefselvocht stroomt in het zogenaamde lymfestelsel. Dit stelsel bestaat uit lymfevaten en lymfeklieren. In dit eigen vaatstelsel wordt de lymfe teruggebracht tot ongeveer twee liter en vervolgens via de linker sleutelbeenader in de bloedbaan gebracht.
Voordat de lymfe echter in het bloed terechtkomt, passeert ze talrijke lymfeklieren. Ziekteverwekkers worden eruit gefilterd en immuuncellen worden geactiveerd en gestimuleerd om antilichamen te produceren. De lymfeklieren zwellen in dat geval op.
Een vergroting van de lymfeklieren kan verschillende oorzaken hebben. Het is vaak een teken dat het immuunsysteem momenteel actief vecht tegen ziekteverwekkers. De lymfklierzwelling is meestal ongevaarlijk. Maar ernstige ziekten kunnen ook leiden tot gezwollen lymfeklieren.
Lymfeklieren in de hals
De lymfeklieren in de hals worden retrofaryngeale lymfeklieren genoemd. Ze bevinden zich aan de achterkant van de keelholte, vóór de eerste halswervel. Elke lymfeklier ‘bedient’ bij wijze van speken een bepaald gebied in je lichaam. De lymfeklier in wiens gebied de ontsteking zich bevindt, gaat aan het werk om de ziekteverwekkers onschadelijk te maken en zwelt op. Het gebied van de retrofaryngeale lymfeklieren omvat de tong, de mond- en neusholten en de keel.
Vooral de lymfeklieren in de hals kunnen gemakkelijk ontstoken raken door ziekteverwekkers die via de neus, bronchiën of keel binnendringen. Een dergelijke ontsteking leidt tot zwelling, wat vaak gepaard gaat met pijn. Het omliggende weefsel kan ook pijnlijk aanvoelen door de druk van de vergrote lymfeklier.
Vooral kinderen hebben meer kans op gezwollen lymfeklieren in de hals omdat hun immuunsysteem nog niet zo goed ontwikkeld is als dat van een volwassene.
Oorzaken van opgezette halsklieren
Lymfeklieren in de hals kunnen opzwellen bij een ontsteking van keel, neus, oor, kaak of huid. Er zijn ook andere oorzaken mogelijk, zoals kanker of hiv, maar deze komen véél minder vaak voor. Een vergrote lymfeklier in de hals kan dus meestal géén kwaad.
Mogelijke oorzaken van gezwollen lymfeklieren in de hals zijn onder meer:
- ontsteking of infectie van de huid in de hals
- middenoorontsteking of otitis media
- keelontsteking (in het bijzonder Streptokokkenfaryngitis)
- schildklieraandoeningen
- ziekten van de speekselklieren
- verkoudheid
- griep
- klierkoorts (ziekte van Pfeiffer)
- herpes simplex virussen
- bof
- mazelen
- rodehond
- dengue (knokkelkoorts)
- stafylokokinfectie
- kattenkrabziekte
- rattenbeetkoorts of rattenbeetziekte (een infectie die leidt tot griepachtige verschijnselen zoals koorts, hoofdpijn en braken en voor kinderen zeer gevaarlijk kan zijn)
- tuberculose (tbc)
- difterie
- door teken overgebrachte infecties
- schimmelinfecties
- parasitaire infecties
- histiocytaire necrotiserende lymfadenitis (de ziekte van Kikuchi)
- ziekte van Kawasaki, een aandoening van de bloevaten
- ziekte van Castleman, een zeldzame aandoening van de lymfeklieren en weefsels van het lymfestelsel
- sinushistiocytose met massieve lymfadenopathie (ziekte van Rosai-Dorfman), gekenmerkt door forse opzetting van halsklieren
- lymfeklierkanker
- leukemie
- maligne lymfomen
- chronisch vermoeidheidssyndroom
- sarcoïd (een huidtumor)
- allergie voor antibiotica
- hersenvliesontsteking (meningitis)
- hiv
Lymfeklieren in de oksel, hals, lies en rondom het sleutelbeen kunnen ook opzwellen na vaccinatie. Bijvoorbeeld met het coronavaccin of griepvaccin. Dit komt doordat de immuuncellen in de lymfeklieren worden geactiveerd.1Lareb. Vergrote lymfeklieren relatief vaker na coronaboostervaccinaties. https://www.lareb.nl/news/vergrote-lymfeklieren-relatief-vaker-na-coronaboostervaccinaties (ingezien op 17-9-2022)
Symptomen van gezwollen klieren in de hals
Infectie
Als de lymfeklieren tegelijkertijd gezwollen en (druk)pijnlijk zijn, dan duidt dit op een infectie, zoals een griep of verkoudheid. In dat geval treden er ook andere symptomen op die passen bij ene verkoudheid of griep. Je weet dan dat er sprake is van een (relatief) onschuldige oorzaak van de zwelling van de lymfeklieren.
Kanker
Gezwollen lymfeklieren als gevolg van kanker kenmerkt zich door een stevigere consistentie en zijn meestal niet pijnlijk. Er is een speciaal kenmerk van Hodgkin-lymfoom, omdat verschillende lymfeklieren als het ware samengesmolten zijn en pijnlijk kunnen zijn na het nuttigen van alcohol. Dit staat bekend als alcoholpijn. Het is een typisch symptoom van de ziekte van Hodgkin, een kwaadaardige lymfeklierkanker. Lymfeklierkanker gaat vaak gepaard met de zogenaamde B-symptomen, bestaande uit koorts, nachtzweten en onverklaarbaar gewichtsverlies.
Jonge kinderen
Zwelling van de lymfeklieren komt veel vaker voor bij (vooral jonge) kinderen dan bij volwassenen, omdat hun immuunsysteem nog niet zo goed ontwikkeld is en ze vaak voor het eerst in contact komen met nieuwe ziektekiemen. Als de lymfeklieren gedurende lange tijd gezwollen zijn, moet een arts worden geraadpleegd. Zeer zelden is het echter een ernstiger oorzaak van de zwelling die bij kinderen verantwoordelijk is.
Wanneer een arts raadplegen?
Gezwollen lymfeklieren zijn meestal te wijten aan ongevaarlijke, onschuldige oorzaken. Als er andere symptomen zijn, zoals koorts, loopneus of keelpijn, is het waarschijnlijk een bovenste luchtweginfectie die vanzelf overgaat. Een bezoek aan je huisarts is aan te raden als je gezwollen lymfeklieren hebt zonder enige aanwijzing voor een infectie.
Als de zwelling van de lymfeklier, die kan worden gevoeld en/of zichtbaar is, gedurende een periode van drie weken zonder begrijpelijke reden aanhoudt, dien je ook een arts te raadplegen. Dit geldt ook als er andere afwijkingen zijn, zoals ongewenst gewichtsverlies, verminderde prestaties, nachtelijk zweten of koorts.
Onderzoek en diagnose
Vraaggesprek en lichamelijk onderzoek
Door vragen te stellen over je klachten krijgt de arts een uitgebreid beeld van je gezondheidstoestand. Hij zal daarbij je ook medische geschiedenis in ogenschouw nemen. Na het vraaggesprek zal de arts je grondig onderzoeken. Door de lymfeklieren te palperen, kan hij een beeld krijgen van de consistentie, oppervlakte-eigenschappen, mobiliteit en pijngevoeligheid van de aangetaste lymfeklieren.
Lymfeklieren die handmatig van de omgeving kunnen worden afgebakend en verplaatst, zijn vaak indicatief voor goedaardige veranderingen. Als je pijn voelt bij het palperen, duidt dit meestal op een inflammatoire maar goedaardige infectie. Kwaadaardige ziekten verschijnen meestal als grote en pijnloze lymfeklieren die stevig vastzitten aan het omringende weefsel.
Verder onderzoek
Andere tests die de arts kan doen, zijn een bloedtest of een biopsie. De laboratoriumbloedanalyseresultaten kunnen informatie verschaffen over ontstekingen, virale infecties of leukemie. Er kan zo nodig een weefselmonster (biopsie) worden genomen bij vermoeden van kwaadaardigheid. Op deze manier kunnen eventuele kankercellen worden geïdentificeerd. Als een tumor wordt vermoed, kan ook magnetische resonantie beeldvorming (MRI-scan) of computertomografie (CT-scan) worden uitgevoerd. Dit kan worden gebruikt om te bepalen welke organen zijn aangetast door kanker.
Behandeling van gezwollen lymfeklieren
Gezwollen lymfeklieren zijn meestal een teken dat het immuunsysteem te maken heeft met ziekteverwekkers zoals virussen of bacteriën. Vaak treedt de zwelling op bij verkoudheid of griep. Dus niets om je zorgen over te maken. De infectie geneest meestal vanzelf na een tijdje. Als er achter de lymfeklierzwelling een andere ziekte zit, bijvoorbeeld een infectie in de mond of keel, dan zal de arts de oorzaak behandelen.
Om zelf de symptomen van een verkoudheid of griep te verlichten, helpt het vaak om je keel warm te houden. Daarnaast kun je vitamine C, zink en vitamine D slikken. Zowel zink als vitamine C kunnen de duur en symptomen van griep verminderen. Voldoende vitamine D is van belang voor de werking van je afweersysteem. Het middel Sambucol® helpt ook tegen griep en verkoudheid. Sambucol bestaat uit een extract die geconcentreerd is uit de zwarte vlierbes. De vlierbes heeft een hoog antiviraal gehalte en is daarom een goed middel tegen verkoudheid en griep.
Soms kunnen de lymfeklieren zelfs na een infectie nog een poosje gezwollen blijven. In dat geval moet je het rustig aan doen totdat de klieren niet meer voelbaar zijn.
Prognose
De meest voorkomende oorzaak van een lymfeklierzwelling in de hals is een infectie van de bovenste luchtwegen. Bovenste luchtweginfecties worden dikwijls door virussen veroorzaakt en hoeven niet behandeld te worden. Het gaat hierbij om verkoudheid, keelpijn, hoesten, middenoorontsteking en bijholteontsteking. Het kan 10 tot 14 dagen duren voordat deze infecties volledig zijn verdwenen. Zodra je je beter begint te voelen, zal de lymfeklierzwelling ook moeten afnemen. Maar het kan een paar weken langer duren voordat het helemaal weg is.
Preventie
Gezwollen lymfeklieren kun je natuurlijk niet altijd voorkomen. Ze zijn een teken dat je lichaam een infectie of ziekte bestrijdt. Je kunt wel proberen om te voorkomen dat je gewone virussen oploopt door de volgende maatregelen te nemen:
- Via de handen kunnen makkelijk ziekteverwekkers zoals virussen worden verspreid. Door regelmatig je handen te wassen met water en zeep, verklein je de kans dat je zelf of iemand in je omgeving ziek wordt.2RIVM. Handen wassen. https://www.rivm.nl/hygiene/handen-wassen (ingezien op 4-4-2023)
- Raak je ogen en neus niet aan.
- Wegblijven van mensen die ziek zijn.
- Desinfecteer oppervlakken in je huis of werkruimte.
- Voldoende slapen, gezond eten en dagelijks bewegen.
Reacties en ervaringen
Hieronder kun je reageren op dit artikel. Je kunt bijvoorbeeld je ervaringen delen over gezwollen halsklieren, of tips geven. Wij stellen reacties zeer op prijs. Reacties worden niet automatisch (direct) gepubliceerd. Dit gebeurt nadat ze door de redactie gelezen zijn. Dit om ‘spam’ of anderszins ongewenste c.q. ongepaste reacties eruit te filteren. Daar kunnen soms enige uren overheen gaan.
