Okselpijn: oorzaken van pijn onder de oksel rechts of links

Last Updated on 11 november 2023 by M.G. Sulman

Stekende, doffe of juist zeurende okselpijn kan meerdere oorzaken hebben. Het kan zich links of rechts voordoen en de okselpijn kan komen en gaan, constant aanwezig zijn of juiste bij een bepaalde houding of beweging. De oksels verbinden de arm, schouder, borst en rug met elkaar. Anatomisch gezien vertegenwoordigen de oksels een holte onder het schoudergewricht. Je oksel is een gevoelig gebied met zenuwen, bloedvaten en lymfeklieren. Het komt vrij vaak voor dat dat mensen daar ongemak en pijn ervaren. Je kan deze pijn in je linker of rechter oksel voelen of zowel links als rechts, maar dat komt niet zo vaak voor. Deze vervelende sensatie kan variëren van mild tot ernstig en is vaak het gevolg van een infectie, ontsteking of irritatie. Soms vormen de klachten als pijn onder de oksel een aanwijzing voor een ernstige aandoening of complicatie. Maar okselpijn kan ook komen door stress. Raadpleeg bij aanhoudende of verergerende okselpijn je huisarts. Ook als de klachten frequent terugkeren, is een onderzoek door een arts gerechtvaardigd. Als je plotseling pijn onder je oksel en in je borst ervaart, moet je direct medische hulp inschakelen.

Oksel
Pijn onder de oksel

Wat zit er in je oksel?

Anatomie

In de anatomie is de oksel de ruimte onder de schouder, die vooraan wordt begrensd door de voorste okselplooi, gevormd door de grote borstspier, achter door de achterste okselplooi, gevormd door de grote rugspier, en naar binnen door de thorax of borstkas. Als je met je vingers wat druk uitoefent in de oksel, kun je zeer wel je ribben voelen. De informele term oksel verwijst daarentegen alleen naar de huidplooi tussen de borstwand en de bovenarm, dat wil zeggen de holte onder de arm.

Welke spier vormt de voorkant van de oksel?

De musculus subclavius is een kleine driehoekige skeletspier van de thoracale wand en onder het sleutelbeen ligt. Samen met de musculus pectoralis major of grote borstspier en musculus pectoralis minor of kleine borstspier vormt deze spier de voorzijde van de oksel.

Welke spier vormt de achterwand van de oksel?

De breedste rugspier (musculus latissimus dorsi) vormt de achterwand van de okselholte. Deze brede, platte spier, is de grootste spier van de mens.

Okselharen

In de regel zijn de oksels vanaf de puberteit behaard. In verschillende culturen wordt okselhaar echter als onesthetisch beschouwd en wordt het daarom verwijderd door het te scheren of te waxen. Dit geldt in de westerse cultuur veelal voor meisjes en vrouwen.

Okselharen / Bron: Freepik

Zweetlieren, talgklieren en lymfeklieren

In de oksel zitten veel zweet- en talgklieren, zoals de apocriene zweetklieren en geurklieren (glandulae sudoriferae apocrinae), wat in feite gespecialiseerde apocriene zweetklieren zijn, waardoor het okselhaar meer seksuele lokstoffen (feromonen) kan sturen. Met behulp van een deodorant die voornamelijk op de oksels wordt aangebracht, kan lichaamsgeur onderdrukt worden en/of kan de activiteit van de eccriene zweetklieren worden geremd.

De oksellymfeklieren liggen onder de huid. Deze spelen een belangrijke rol in het afweersysteem. In de oksel zitten ongeveer 10 tot 20 lymfeklieren.

Wat is okselpijn?

Okselpijn kan zowel rechts als links optreden. Pijn geeft over het algemeen altijd aan dat er iets mis is in het lichaam. Pijn is dikwijls een signaal in je lichaam dat ontstaat doordat er schade is opgetreden. In het okselgebied kan er bijvoorbeeld sprake zijn van okselpijn ten gevolge van overbelasting van de spier- en gewrichtsstructuren aldaar. Maar ook serieuzere oorzaken van pijn zoals lymfeklierkanker of borstkanker kunnen de oorzaak zijn van pijn onder de oksel. Als de symptomen aanhouden, is het belangrijk om je klachten door een arts te laten beoordelen, zodat ernstige gezondheidsproblemen tijdig met passende maatregelen en zorg kunnen worden aangepakt.

Bijkomende symptomen

Afhankelijk van de oorzaak kan okselpijn worden ervaren als drukkend, dof, stekend of brandend. Pijn onder de oksel kan permanent aanwezig zijn, of alleen optreden bij bepaalde bewegingen. Wordt de pijn bijvoorbeeld veroorzaakt door opgezette of gezwollen lymfeklieren, dan ontstaat pijn soms pas als de druk toeneemt, bijvoorbeeld wanneer je je arm naar de romp toe beweegt.

Als er sprake is van een plaatselijke infectie, gaat de pijn meestal gepaard met plaatselijke zwelling, warmte en roodheid.

Functionele beperkingen, gevoelloosheid en abnormale gewaarwordingen (vooral in het gebied van de vingers) zijn ook mogelijk.

Oorzaken van pijn onder de oksel

Pijn onder je oksel kan komen voor verschillende oorzaken, waaronder de volgende:

Allergische reactie

Deodorants, parfums, lotions en zepen zijn veel voorkomende stoffen die de huid kunnen irriteren. Als je een gevoelige huid hebt of je bent bekend met huidaandoeningen zoals eczeem of dermatitis, dan kan elk van deze stoffeb een reactie uitlokken en pijn veroorzaken. Andere symptomen die verband houden met huidirritatie of allergenen zijn onder meer:

  • ontsteking
  • huiduitslag
  • roodheid
  • zwelling
  • jeuk
  • warmte

Als je een allergische reactie krijgt door het gebruik van een cosmetisch product of deodorant, stop dan onmiddellijk met het gebruik ervan en raadpleeg je huisarts om ernstigere symptomen te voorkomen en om te achterhalen voor welke stof je precies allergisch bent.

Scheren

Onjuist scheren of scheren met een vies scheermesje kan ook pijn onder je oksel veroorzaken. Het gebruik van stompe mesjes of vuile mesjes kan het risico op infectie vergroten en ertoe leiden dat de haarzakjes ontstoken raken. Hierdoor kun je kleine, pijnlijke bultjes of ingegroeide haartjes krijgen.

Gebruik bij het scheren altijd een schoon, scherp mes om dit ongemak te voorkomen. Zorg er ook voor dat u je huid voldoende hydrateert om overmatige droogheid en irritatie door wrijving te voorkomen.

Zweetklierontsteking

Bij een zweetklierontsteking (hydradenitis of hidradinitis) zijn de apocriene zweetklieren in de oksel (of lies) ontstoken. Behalve transpiratievocht (zweet) geven deze zweetklieren ook een geur af. Courante klachten van een zweetklierontsteking zijn:

  • rode zwellingen
  • pijnlijke abcessen (met pus gevulde zwellingen) onder de oksel

Bij een acute zweetklierontsteking vormt zich plotseling een abces. Na enkele dagen verdwijnt deze. Bij een chronische zweetklierontsteking wisselen de klachten. De ontsteking kan zich allengs uitbreiden in de okselstreek, waardoor de klachten steeds heftiger worden.

Hidradenitis of zweetklierontsteking / Bron: Wikimedia Commons

Infectie

Bacteriële huidinfecties kunnen ongemak onder je arm veroorzaken, waaronder okselpijn. Bacteriën gedijen in warme, vochtige omgevingen. Als gevolg hiervan kun je last krijgen van irritatie, pijn of zwelling als gevolg van een bacteriële infectie.

Andere huidinfecties kunnen optreden als gevolg van een schimmel of een chronische medische aandoening die bekend staat als hidradenitis (zie boven). Hidradenitis suppurativa is een huidziekte met ontstekingen van de haarzakjes, talgkliertjes en zweetkliertjes (zie onderstaande video).

Je kunt ook last krijgen van een steenpuist in de oksel.  Dit kenmerkt zich door symptomen als een harde bult en pijn. Een steenpuist duidt op een huidinfectie van de haarzakjes, talg- of zweetklieren met etterbacteriën (stafylokokken).

Er kan ook sprake zijn van kattenkrabziekte. Dit is een infectieziekte door een bacterie (Bartonella henselae) die overgebracht op een kind of volwassene door een beet of een krab van een kat. De lymfeklier die gezwollen raakt ligt meestal tussen de plaats van de krab of beet en je hart in, dikwijls in de hals, achter het oor, de oksel of de elleboog, en slechts zelden in de lies. Bij grofweg één op de zeven mensen ontstaat er een abces in deze lymfeklier, dit zorgt voor nog meer pijn, zwelling en roodheid.

Bij veel voorkomende huidinfecties zal de huisarts doorgaans antibiotica of antischimmelmedicijnen voorschrijven om de aandoening te behandelen. Bij hidradenitis krijg je waarschijnlijk ontstekingsremmende medicijnen en antibiotica voorgeschreven en bij een abces kan ontlasting ervan nodig zijn; de pus kan via een snee (incisie) afvloeien.

Spierpijn of blessure

Okselpijn links of rechts ten gevolge van een spierverrekking of blessure is een veelvoorkomend probleem. Dit kan gebeuren door overmatige inspanning tijdens sport of andere fysieke activiteiten, of door een plotselinge beweging die te veel belasting op de spieren of gewrichten legt. De pijn kan worden vergezeld door zwelling, roodheid en beperkte beweeglijkheid (functiebeperking).

Er is geen specifieke okselspier, dus spierpijn in de oksel is waarschijnlijk te wijten aan bijvoorbeeld een verrekte borstspier, musculus subclavius of spieren in de bovenarm. Gewichtheffen, fitnesstraining of deelnemen aan contactsporten waarbij je spieren overbelast raken, kan resulteren in pijn in de oksel. Deze pijn kan optreden in de armspieren en in het okselgebied. Bij lichte tot matige overbelasting verbetert de pijn doorgaans binnen een paar dagen tot een week.

Als de pijn langer dan zeven dagen aanhoudt en niet verbetert door te rusten, of als je een pijnlijke knobbel bij of rond je oksel opmerkt, maak dan een afspraak met je huisarts. Verhoogde pijn of een bult kan een aanwijzing zijn voor een spanning of spierscheur die mogelijk medische behandeling vereist.

Okselpijn door stress

Het is wel goed mogelijk dat stress pijn in de spieren en gewrichten veroorzaakt. Stress kan een waaier aan zowel lichamelijk als emotionele klachten veroorzaken, waaronder spierspanning en pijn. Als je gestrest bent, kunnen de spieren rond je oksels gespannen raken, wat kan leiden tot pijn en ongemak.

Subscapularis tendinopathie

De term tendinopathie is samengesteld uit de Griekse woorden tendon-, wat pees betekent, en –pathie, hetgeen duidt op ziekte, aandoening of afwijking. Een subscapularis tendinopathie betekent dat de pees van de subscapularis aangedaan is, één van de vier rotatorcuff spieren die er gezamenlijk voor zorgen dat de bewegingen in de schouder goed verlopen. Dit kan kan komen door een ontsteking of degeneratie van de pees. Het ontstaat veelal door overbelasting. Een kenmerkend symptoom van subscapularis tendinopathie is pijn in de okselregio of aan de voorzijde van de schouder. De okselpijn wordt erger bij het naar binnen draaien van de bovenarm. Ook het rekken van de spier door de bovenarm naar buiten te draaien kan de klachten verergeren. ’s nacht kan de pijn ook de kop opsteken.

Musculus subscapularis
Musculus subscapularis (in het rood) / Bron: wikimedia Commons

Beknelde okselzenuw

Een beknelde zenuw kan leiden tot okselpijn in de linker- of rechteroksel, afhankelijk van waar de beknelling optreedt. Een beknelde zenuw in de oksel of de schouder kan pijn, tintelingen en doofheid veroorzaken in de arm, de hand en de vingers. Dit kan gebeuren door compressie of irritatie van een zenuw door nabijgelegen weefsels, zoals spieren, gewrichten of botten.

Een beknelde okselzenuw treedt op wanneer de zenuw in je oksel wordt samengedrukt. Deze zenuw begint in je nek en loopt door je oksel voordat het zich vertakt in motorische en sensorische zenuwen. Een beknelde okselzenuw kan worden veroorzaakt door een aantal factoren, zoals een ontwrichte schouder, een subcapitale humerus fractuur (een breuk van de bovenarm, net onder het schoudergewricht), continu druk op je oksel, herhaalde bewegingen boven het hoofd of letsel aan de zenuw tijdens een operatie. Mogelijke symptomen van een beknelde okselzenuw zijn onder meer schouderpijn, moeite met het bewegen van de arm, gevoelloosheid en tintelingen in de arm, hand en vingers. In ernstige gevallen kan een beknelde okselzenuw zelfs leiden tot spierzwakte en verlies van coördinatie in de arm.

Gordelroos

Gordelroos is een infectie die wordt veroorzaakt door het varicella zoster-virus, hetzelfde virus dat waterpokken veroorzaakt. Het geeft een pijnlijke uitslag die vaak op de borst, rug en oksels wordt gezien. Andere tekenen van gordelroos zijn:

  • tintelingen in het getroffen gebied
  • branderig gevoel of jeuk
  • blaren
  • intense pijn voordat de uitslag zich ontwikkelt

Een behandeling met medicijnen is bij gordelroos meestal niet nodig. Het gaat in veel gevallen vanzelf over. Op de blaasjes kun je desgewenst zinkzalf smeren of een neutrale zalf als koelzalf, cetomacrogolzalf of lanettezalf.

Bij gordelroos is één zijde van het lichaam aangetast
Bij gordelroos is één zijde van het lichaam aangetast / Bron: Wikimedia Commons

Gezwollen lymfeklieren

Het lymfestelsel in ons lichaam is opgebouwd uit lymfeklieren, lymfeklierweefsel en lymfevaten. Lymfeklieren zitten onder meer in de hals, oksels en liezen. De lymfeklieren helpen infecties te bestrijden. Als je een flinke virale of bacteriële infectie in je lichaam ontwikkelt, kunnen je lymfeklieren opzwellen en pijn veroorzaken, bijvoorbeeld onder de oksel. Een pijnlijke okselklier is dan het gevolg.

Borstkanker

Borstkanker kan een andere oorzaak zijn van zwelling en pijn onder de oksels. In de vroege stadia van borstkanker kun je weinig tot geen klachten ervaren. Losgeraakte kankercellen kunnen via het lymfevocht in ons lichaam uitzaaien. Bij borstkanker is bekend dat de uitzaaiingen als eerste in de oksel terechtkomen. Hierbij kun je een kleine knobbel in de oksel opmerken. Deze vergrote lymfeklieren kunnen ongemak veroorzaken.

Angina pectoris

Angina is de benaming voor de pijn die optreedt wanneer er onvoldoende (zuurstofrijk) bloed bij het hart terechtkomt. Dit veroorzaakt ernstige pijn op de borst. De pijn treedt op omdat de hartspier niet genoeg zuurstofrijk bloed ontvangt om zijn werk naar behoren te kunnen uitvoeren. Symptomen van deze aandoening kunnen pijn onder je linker oksel en schouder veroorzaken, evenals:

Angina wordt behandeld met medicijnen of een operatie, samen met leefstijlveranderingen. Doch bij lichte vernauwingen is behandeling met medicijnen en leefstijlveranderingen vaak voldoende. Stoppen met roken, hoge bloeddruk onder controle houden, cholesterol verlagen, diabetes onder controle houden en dagelijkse lichaamsbeweging maken allemaal deel uit van het behandelplan.

Pijn vanuit de schouder naar de oksel

Pijn in het schoudergebied kan zich uitstrekken naar verschillende delen van het lichaam, waaronder de bovenarm, het schouderblad, de borststreek, de oksel en soms zelfs de nek. Dit komt omdat het schoudergewricht verbonden is met deze andere gebieden via spieren, pezen en zenuwen.

Er zijn veel verschillende oorzaken van pijn in het schoudergebied, waaronder artrose, verrekkingen, beknelde zenuwen, rotator cuff-aandoeningen, schouderinstabiliteit en schouderblessures.

Schouderartrose

Schouderartrose kan leiden tot okselpijn en kan zeer invaliderend zijn.
Schouderartrose is een vorm van slijtage van het schoudergewricht en kan leiden tot pijn, stijfheid en beperkte beweeglijkheid in de schouder. Deze aandoening kan ook uitstralen naar de oksel, wat extra pijn en ongemak kan veroorzaken. Het veroorzaakt vaak een constante diepe pijn rond de voorkant en achterkant van de oksel die verergert wordt door bewegingen van de schouder en dikwijls je slaap verstoort.

schouderinstabiliteit

Schouderinstabiliteit kan leiden tot okselpijn, links of rechts. Dat hangt af van de schouder die is aangedaan. Schouderinstabiliteit is een aandoening waarbij het schoudergewricht niet stevig op zijn plaats zit, waardoor de schouder beweeglijker wordt dan normaal. Het treedt op als de schouderkop uit de schouderkom schiet óf dreigt te schieten. Deze instabiliteit kan leiden tot pijn, stijfheid en verminderde kracht in de schouder en de oksel.

Huisarts raadplegen

Bij veel patiënten treden de pijn en zwelling in de oksel plotseling op. Afhankelijk van de oorzaak kunnen deze klachten binnen enkele dagen vanzelf verdwijnen of aanhouden. Als je een infectie ontwikkelt, kan dit de zwelling veroorzaken. Nadat de infectie is genezen, moeten de lymfeklieren weer krimpen tot hun oorspronkelijke grootte. Raadpleeg in geval van een infectie de huisarts.

Als er klachten als zwellingen of pijn ontstaan zonder enige eerdere ziekte of belasting van het zenuw-, bewegingsapparaat of spierstelsel van de schouder en borst, moet je huisarts worden geraadpleegd om de symptomen en oorzaken op te helderen. De huisarts zal de oksel onderzoeken. Lymfeklieren zijn gemakkelijk voelbaar. Als het goedaardige knobbels of zwellingen zijn, kunnen deze gemakkelijk worden verplaatst. Niet-verplaatsbare, maar pijnloze knopen duiden op een infectie.

Zwelling na vaccinatie is ook mogelijk. Als beweegbare of vaste knobbels echter langer dan twee weken aanhouden, moet je huisarts worden geraadpleegd; de meeste knobbels zijn binnen deze periode verdwenen. De arts kan de exacte oorzaak van de zwelling bepalen en andere ziekten uitsluiten. Als de bulten opzwellen, hoeft er niet per se een arts te worden geraadpleegd.

De huisarts zet zo nodig onderzoek in zoals bloedonderzoek, echografie, computertomografie en weefselverwijdering voor onderzoek en verwijst de patiënt indien nodig door naar een specialist.

Bloedonderzoek
Bloedonderzoek / Bron: Science photo/Shutterstock.com

Onderzoek en diagnose

De diagnose van pijn onder de oksel begint met een vraaggesprek over je klachten en de arts zal je medische geschiedenis in ogenschouw nemen. De behandelende arts voert vervolgens een lichamelijk onderzoek uit waarbij hij ook se oksel zal palperen, dat wil zeggen het uitwendig bevoelen van de oksel met de hand. Dit verschaft hem informatie over de aangedane oksel en het optreden van de knobbels en pijn. Als de arts verplaatsbare knobbels voelt, wat duidt op een onschadelijke infectie, wordt meestal geen verder onderzoek uitgevoerd, hooguit bloedonderzoek. Het CRP-gehalte geeft een aanwijzing over de aanwezigheid van een ontstekingsproces of infectie in het lichaam. Als de knobbels echter niet binnen enkele dagen vanzelf opzwellen of als er veranderingen of vergrotingen optreden, zal de huisarts verder onderzoek instellen.

Typerend voor een onderzoek van de oksel en lymfeklieren zijn bloed- en echografisch onderzoek, evenals een weefselmonster of biopsie. Op basis van de onderzoeksresultaten kan de arts een nauwkeurige diagnose stellen en de oorzaken van de zwelling en pijn vaststellen.

Behandeling van okselpijn

Aangezien verschillende aandoeningen okselpijn en gezwollen lymfeklieren onder de oksel kunnen veroorzaken, kunnen deze alleen worden behandeld na een nauwkeurige diagnose door een arts. Afhankelijk van de diagnose zal de arts een afwachtend beleid voorstaan of een medicamenteuze behandeling dan wel operatieve ingreep voorstellen.

In het geval van een kwaadaardige tumor of uitzaaiingen vindt chirurgische behandeling plaats. Chemotherapie of bestraling kunnen worden gestart nadat de kwaadaardige gezwellen zijn geopereerd.

Onschuldige ziekten die ervoor zorgen dat de lymfeklieren opzwellen, behoeven vaak geen behandeling. Vaak zijn voldoende rust en slaap en het vermijden van lichamelijke inspanning en stress voldoende, aangezien het lichaam de klachten zelf bestrijdt.

Bij een blessure is het raadzaam om rust in acht te nemen en de aangedane schouder en oksel te ontzien. Belast je arm en schouder op geleide van klachten.

Indien nodig kun je je immuunsysteem verbeteren en aanzienlijk versterken door voedingssupplementen en gezonde voeding. Bovendien kunnen desgewenst pijnstillers en koortsverlagende medicijnen worden ingenomen. Paracetamol is daarbij de eerste keuze. Het werkt pijnstillend en koortsverlagend.

Antibiotica worden alleen voorgeschreven bij een bacteriële infectie. Ze doden de bacteriën of remmen hun groei. Het kan wel twee maanden duren voordat een infectie volledig is genezen en je nergens meer last van hebt. Gedurende deze herstelperiode kunnen de lymfeklieren nog steeds pijnlijk of gevoelig zijn.

De behandeling van schouderartrose is afhankelijk van de ernst van de aandoening en bestaat meestal uit pijnbestrijding, fysiotherapie en eventueel chirurgie. Pijnstillers zoals ibuprofen of paracetamol kunnen de pijn verlichten. Fysiotherapie kan helpen bij het verbeteren van de beweeglijkheid en de spierkracht en kan ook bestaan uit oefeningen die je thuis moet doen. In sommige gevallen kan een operatie nodig zijn om het beschadigde gewricht te repareren of te vervangen.

De behandeling van schouderinstabiliteit omvat meestal conservatieve behandelingen zoals fysiotherapie en pijnbeheersing. Fysiotherapie kan de spierkracht en de stabiliteit van het schoudergewricht verbeteren. Je kunt pijnstillers innemenen tegen de pijn. In sommige gevallen kan een operatie nodig zijn om het schoudergewricht te repareren of te stabiliseren.

Prognose en herstel

Als de lymfeknopen gemakkelijk verplaatsbaar zijn en niet steeds groter worden, verdwijnen ze binnen een periode van enkele dagen tot weken. Omdat het ongeveer twee maanden duurt voordat infecties volledig zijn verdwenen, kan de zwelling in deze periode aanhouden. Als de infectie langzaam afneemt, zal de zwelling ook allengs afnemen. Als de knobbels echter worden veroorzaakt door een ernstige ziekte zoals een ernstige infectie, kanker of verwondingen aan de rotator cuff (rotatoren manchet), die bestaat uit de vier dieper liggende schouderspieren waarvan de pezen als een manchet rondom de schouderkop zitten, dan is de kans op herstel sterk afhankelijk van een tijdige diagnose en adequate behandeling.

Hoe eerder je een arts raadpleegt en aangevangen wordt met behandeling, hoe groter de kans op (spoedig) herstel. Vooral bij kanker met gezwollen lymfeklieren als secundair symptoom dient tijdig een arts te worden geraadpleegd. De oncoloog kan vervolgens behandeling inzetten in de vorm van bestraling (radiotherapie) of medicamenteuze behandeling of een operatie initiëren, die niet alleen de kansen op herstel aanzienlijk vergroten, maar ook de overlevingskansen.

Radiotherapie / Bron: Adriaticfoto/Shutterstock.com

Resumé

Okselpijn kan aan beide kanten van het lichaam voorkomen, dus zowel links als rechts. Het is een veelvoorkomend symptoom van verschillende aandoeningen. Het kan bijvoorbeeld veroorzaakt worden door een ontsteking, verrekking, verstuiking of letsel aan de spieren, pezen of gewrichten in de oksel. Het kan ook het gevolg zijn van aandoeningen zoals artrose, schouderinstabiliteit, gordelroos of een zenuwbeknelling. Het is verstandig om bij aanhoudende of verergerende okselpijn je huisarts te raadplegen, teneinde de oorzaak van de pijn te achterhalen en de juiste behandeling te krijgen.

Reacties en ervaringen

Hieronder kun je reageren op dit artikel. Je kunt bijvoorbeeld je ervaringen delen over okselpijn of tips geven. Wij stellen reacties zeer op prijs. Reacties worden niet automatisch (direct) gepubliceerd. Dit gebeurt nadat ze door de redactie gelezen zijn. Dit om ‘spam’ of anderszins ongewenste c.q. ongepaste reacties eruit te filteren. Daar kunnen soms enige uren overheen gaan.