De oksels verbinden de arm, schouder, borst en rug met elkaar. Om deze reden worden ze blootgesteld aan constante stress. Anatomisch gezien vertegenwoordigen de oksels een holte onder het schoudergewricht. Je oksel is een gevoelig gebied met zenuwen, bloedvaten en lymfeklieren. Het komt vrij vaak voor dat dat mensen daar ongemak en pijn ervaren. Je kan deze pijn in je linker of rechter oksel voelen. Deze vervelende sensatie kan variëren van mild tot ernstig en is vaak het gevolg van een infectie, ontsteking of irritatie. Soms vormen de klachten als pijn onder de oksel een aanwijzing voor een ernstige aandoening of complicatie. Raadpleeg bij aanhoudende of verergerende okselpijn je huisarts. Ook als de klachten frequent terugkeren, is een onderzoek door een arts gerechtvaardigd. Als je plotseling pijn onder je oksel en in je borst ervaart, moet je direct medische hulp inschakelen.
In de anatomie is de oksel de ruimte onder de schouder, die vooraan wordt begrensd door de voorste okselplooi, gevormd door de grote borstspier, achter door de achterste okselplooi, gevormd door de grote rugspier, en naar binnen door de thorax of borstkas. Als je met je vingers wat druk uitoefent in de oksel, kun je zeer wel je ribben voelen. De informele term oksel verwijst daarentegen alleen naar de huidplooi tussen de borstwand en de bovenarm, dat wil zeggen de holte onder de arm.
Welke spier vormt de voorkant van de oksel?
De musculus subclavius is een kleine driehoekige skeletspier van de thoracale wand en onder het sleutelbeen ligt. Samen met de musculus pectoralis major of grote borstspier en musculus pectoralis minor of kleine borstspier vormt deze spier de voorzijde van de oksel.
Welke spier vormt de achterwand van de oksel?
De breedste rugspier (musculus latissimus dorsi) vormt de achterwand van de okselholte. Deze brede, platte spier, is de grootste spier van de mens.
Okselharen
In de regel zijn de oksels vanaf de puberteit behaard. In verschillende culturen wordt okselhaar echter als onesthetisch beschouwd en wordt het daarom verwijderd door het te scheren of te waxen. Dit geldt in de westerse cultuur veelal voor meisjes en vrouwen.
Zweetlieren, talgklieren en lymfeklieren
In de oksel zitten veel zweet- en talgklieren, zoals de apocriene zweetklieren en geurklieren (glandulae sudoriferae apocrinae), wat in feite gespecialiseerde apocriene zweetklieren zijn, waardoor het okselhaar meer seksuele lokstoffen (feromonen) kan sturen. Met behulp van een deodorant die voornamelijk op de oksels wordt aangebracht, kan lichaamsgeur onderdrukt worden en/of kan de activiteit van de eccriene zweetklieren worden geremd.
De oksellymfeklieren liggen onder de huid. Deze spelen een belangrijke rol in het afweersysteem. In de oksel zitten ongeveer 10 tot 20 lymfeklieren.
Wat is okselpijn?
Pijn geeft over het algemeen altijd aan dat er iets mis is in het lichaam. Pijn is dikwijls een signaal in je lichaam dat ontstaat doordat er een beschadiging optreedt. In het okselgebied kan er bijvoorbeeld sprake zijn van okselpijn ten gevolge van overbelasting van de spier- en gewrichtsstructuren aldaar. Maar ook serieuzere oorzaken van pijn zoals lymfeklierkanker of borstkanker kunnen de oorzaak zijn van pijn onder de oksel. Als de symptomen aanhouden, is het belangrijk om je klachten door een arts te laten beoordelen, zodat ernstige gezondheidsproblemen tijdig met passende maatregelen en zorg kunnen worden aangepakt.
Bijkomende symptomen
Afhankelijk van de oorzaak kan okselpijn worden ervaren als drukkend, dof, stekend of brandend. Pijn onder de oksel kan permanent aanwezig zijn, of alleen optreden bij bepaalde bewegingen. Wordt de pijn bijvoorbeeld veroorzaakt door opgezette of gezwollen lymfeklieren, dan ontstaat pijn soms pas als de druk toeneemt, bijvoorbeeld wanneer je je arm naar de romp toe beweegt.
Als er sprake is van een plaatselijke infectie, gaat de pijn meestal gepaard met plaatselijke zwelling, warmte en roodheid.
Functionele beperkingen, gevoelloosheid en abnormale gewaarwordingen (vooral in het gebied van de vingers) zijn ook mogelijk.
Oorzaken van pijn onder de oksel
Pijn onder je oksel kan komen voor verschillende oorzaken, waaronder de volgende:
Allergische reactie
Deodorants, parfums, lotions en zepen zijn veel voorkomende stoffen die de huid kunnen irriteren. Als je een gevoelige huid hebt of je bent bekend met huidaandoeningen zoals eczeem of dermatitis, dan kan elk van deze stoffeb een reactie uitlokken en pijn veroorzaken. Andere symptomen die verband houden met huidirritatie of allergenen zijn onder meer:
ontsteking
huiduitslag
roodheid
zwelling
jeuk
warmte
Als je een allergische reactie krijgt door het gebruik van een cosmetisch product of deodorant, stop dan onmiddellijk met het gebruik ervan en raadpleeg je huisarts om ernstigere symptomen te voorkomen en om te achterhalen voor welke stof je precies allergisch bent.
Scheren
Onjuist scheren of scheren met een vies scheermesje kan ook pijn onder je oksel veroorzaken. Het gebruik van stompe mesjes of vuile mesjes kan het risico op infectie vergroten en ertoe leiden dat de haarzakjes ontstoken raken. Hierdoor kun je kleine, pijnlijke bultjes of ingegroeide haartjes krijgen.
Gebruik bij het scheren altijd een schoon, scherp mes om dit ongemak te voorkomen. Zorg er ook voor dat u je huid voldoende hydrateert om overmatige droogheid en irritatie door wrijving te voorkomen.
Infectie
Bacteriële huidinfecties kunnen ongemak onder je arm veroorzaken, waaronder okselpijn. Bacteriën gedijen in warme, vochtige omgevingen. Als gevolg hiervan kun je last krijgen van irritatie, pijn of zwelling als gevolg van een bacteriële infectie.
Andere huidinfecties kunnen optreden als gevolg van een schimmel of een chronische medische aandoening die bekend staat als hidradenitis. Hidradenitis suppurativa is een huidziekte met ontstekingen van de haarzakjes, talgkliertjes en zweetkliertjes (zie onderstaande video).
Je kunt ook last krijgen van een steenpuist in de oksel. Dit kenmerkt zich door symptomen als een harde bult en pijn. Een steenpuist duidt op een huidinfectie van de haarzakjes, talg- of zweetklieren met etterbacteriën (stafylokokken).
Er kan ook sprake zijn van kattenkrabziekte. Dit is een infectieziekte door een bacterie (Bartonella henselae) die overgebracht op een kind of volwassene door een beet of een krab van een kat. De lymfeklier die gezwollen raakt ligt meestal tussen de plaats van de krab of beet en je hart in, dikwijls in de hals, achter het oor, de oksel of de elleboog, en slechts zelden in de lies. Bij grofweg één op de zeven mensen ontstaat er een abces in deze lymfeklier, dit zorgt voor nog meer pijn, zwelling en roodheid.
Bij veel voorkomende huidinfecties zal de huisarts doorgaans antibiotica of antischimmelmedicijnen voorschrijven om de aandoening te behandelen. Bij hidradenitis krijg je waarschijnlijk ontstekingsremmende medicijnen en antibiotica voorgeschreven en bij een abces kan ontlasting ervan nodig zijn; de pus kan via een snee (incisie) afvloeien.
https://youtu.be/fpeRpT_aMsM
Spierpijn
Er is geen specifieke okselspier, dus spierpijn in de oksel is waarschijnlijk te wijten aan bijvoorbeeld een verrekte borstspier, musculus subclavius of spieren in de bovenarm. Gewichtheffen, fitnesstraining of deelnemen aan contactsporten waarbij je spieren overbelast raken, kan resulteren in pijn in de oksel. Deze pijn kan optreden in de armspieren en in het okselgebied. Bij lichte tot matige overbelasting verbetert de pijn doorgaans binnen een paar dagen tot een week.
Als de pijn langer dan zeven dagen aanhoudt en niet verbetert door te rusten, of als je een pijnlijke knobbel bij of rond uw oksel opmerkt, maak dan een afspraak met je huisarts. Verhoogde pijn of een bult kan een aanwijzing zijn voor een spanning of spierscheur die mogelijk medische behandeling vereist.
Subscapularis tendinopathie
De term tendinopathie is samengesteld uit de Griekse woorden tendon-, wat pees betekent, en –pathie, hetgeen duidt op ziekte, aandoening of afwijking. Een subscapularis tendinopathie betekent dat de pees van de subscapularis aangedaan is, één van de vier rotatorcuff spieren die er gezamenlijk voor zorgen dat de bewegingen in de schouder goed verlopen. Dit kan kan komen door een ontsteking of degeneratie van de pees. Het ontstaat veelal door overbelasting. Een kenmerkend symptoom van subscapularis tendinopathie is pijn in de okselregio of aan de voorzijde van de schouder. De okselpijn wordt erger bij het naar binnen draaien van de bovenarm. Ook het rekken van de spier door de bovenarm naar buiten te draaien kan de klachten verergeren. ’s nacht kan de pijn ook de kop opsteken.
Musculus subscapularis (in het rood) / Bron: wikimedia Commons
Gordelroos
Gordelroos is een infectie die wordt veroorzaakt door het varicella zoster-virus, hetzelfde virus dat waterpokken veroorzaakt. Het geeft een pijnlijke uitslag die vaak op de borst, rug en oksels wordt gezien. Andere tekenen van gordelroos zijn:
Een behandeling met medicijnen is bij gordelroos meestal niet nodig. Het gaat in veel gevallen vanzelf over. Op de blaasjes kun je desgwwenst zinkzalf smeren of een neutrale zalf als koelzalf, cetomacrogolzalf of lanettezalf.
Bij gordelroos is één zijde van het lichaam aangetast / Bron: Wikimedia Commons
Gezwollen lymfeklieren
Het lymfestelsel in ons lichaam is opgebouwd uit lymfeklieren, lymfeklierweefsel en lymfevaten. Lymfeklieren zitten onder meer in de hals, oksels en liezen. De lymfeklieren helpen infecties te bestrijden. Als je een flinke virale of bacteriële infectie in je lichaam ontwikkelt, kunnen je lymfeklieren opzwellen en pijn veroorzaken, bijvoorbeeld onder de oksel. Een pijnlijke okselklier is dan het gevolg.
Borstkanker
Borstkanker kan een andere oorzaak zijn van zwelling en pijn onder de oksels. In de vroege stadia van borstkanker kun je weinig tot geen klachten ervaren. Losgeraakte kankercellen kunnen via het lymfevocht in ons lichaam uitzaaien. Bij borstkanker is bekend dat de uitzaaiingen als eerste in de oksel terechtkomen. Hierbij kun je een kleine knobbel in de oksel opmerken. Deze vergrote lymfeklieren kunnen ongemak veroorzaken.
Angina pectoris
Angina is de benaming voor de pijn die optreedt wanneer er onvoldoende (zuurstofrijk) bloed bij het hart terechtkomt. Dit veroorzaakt ernstige pijn op de borst. De pijn treedt op omdat de hartspier niet genoeg zuurstofrijk bloed ontvangt om zijn werk naar behoren te kunnen uitvoeren. Symptomen van deze aandoening kunnen pijn onder je linker oksel en schouder veroorzaken, evenals:
vermoeidheid
duizeligheid
ademhalingsproblemen
pijn op de borst, kaak en nek
zweten
misselijkheid en braken
buikpijn
Angina wordt behandeld met medicijnen of een operatie, samen met leefstijlveranderingen. Doch bij lichte vernauwingen is behandeling met medicijnen en leefstijlveranderingen vaak voldoende. Stoppen met roken, hoge bloeddruk onder controle houden, cholesterol verlagen, diabetes onder controle houden en dagelijkse lichaamsbeweging maken allemaal deel uit van het behandelplan.
Huisarts raadplegen
Bij veel patiënten treden de pijn en zwelling in de oksel plotseling op. Afhankelijk van de oorzaak kunnen deze klachten binnen enkele dagen vanzelf verdwijnen of aanhouden. Als je een infectie ontwikkelt, kan dit de zwelling veroorzaken. Nadat de infectie is genezen, moeten de lymfeklieren weer krimpen tot hun oorspronkelijke grootte. Raadpleeg in geval van een infectie de huisarts.
Als er klachten als zwellingen of pijn ontstaan zonder enige eerdere ziekte of belasting van het zenuw-, bewegingsapparaat of spierstelsel van de schouder en borst, moet je huisarts worden geraadpleegd om de symptomen en oorzaken op te helderen. De huisarts zal de oksel onderzoeken. Lymfeklieren zijn gemakkelijk voelbaar. Als het goedaardige knobbels of zwellingen zijn, kunnen deze gemakkelijk worden verplaatst. Niet-verplaatsbare, maar pijnloze knopen duiden op een infectie.
Zwelling na vaccinatie is ook mogelijk. Als beweegbare of vaste knobbels echter langer dan twee weken aanhouden, moet je huisarts worden geraadpleegd; de meeste knobbels zijn binnen deze periode verdwenen. De arts kan de exacte oorzaak van de zwelling bepalen en andere ziekten uitsluiten. Als de bulten opzwellen, hoeft er niet per se een arts te worden geraadpleegd.
De huisarts zet zo nodig onderzoek in zoals bloedonderzoek, echografie, computertomografie en weefselverwijdering voor onderzoek en verwijst de patiënt indien nodig door naar een specialist.
Bloedonderzoek / Bron: IvanRiver/Shutterstock.com
Onderzoek en diagnose
De diagnose van pijn onder de oksel begint met een vraaggesprek over je klachten en de arts zal je medische geschiedenis in ogenschouw nemen. De behandelende arts voert vervolgens een lichamelijk onderzoek uit waarbij hij ook se oksel zal palperen. Dit verschaft hem informatie over de aangedane oksel en het optreden van de knobbels en pijn. Als de arts verplaatsbare knobbels voelt, wat duidt op een onschadelijke infectie, wordt meestal geen verder onderzoek uitgevoerd. Als de knobbels echter niet binnen enkele dagen vanzelf opzwellen of als er veranderingen of vergrotingen optreden, zal de huisarts verder onderzoek instellen.
Typerend voor een onderzoek van de oksel en lymfeklieren zijn bloed- en echografisch onderzoek, evenals een weefselmonster of biopsie. Op basis van de onderzoeksresultaten kan de arts een nauwkeurige diagnose stellen en de oorzaken van de zwelling en pijn vaststellen. De diagnose van verdere onderzoeksprocedures kan enkele dagen duren.
Behandeling van okselpijn
Aangezien verschillende aandoeningen okselpijn en gezwollen lymfeklieren onder de oksel kunnen veroorzaken, kunnen deze alleen worden behandeld na een nauwkeurige diagnose. Afhankelijk van de diagnose zal de arts ene afwachtend beleid voorstaan of een medicamenteuze behandeling dan wel operatieve ingreep voorstellen. Vooral ernstige immuunsysteemaandoeningen worden medicamenteus behandeld.
In het geval van een kwaadaardige tumor of uitzaaiingen vindt chirurgische behandeling plaats. Chemotherapie of bestraling kunnen worden gestart nadat de kwaadaardige gezwellen zijn geopereerd. Onschuldige ziekten die ervoor zorgen dat de lymfeklieren opzwellen, behoeven vaak geen behandeling. Vaak zijn voldoende rust en slaap en het vermijden van lichamelijke inspanning en stress voldoende, aangezien het lichaam de klachten zelf bestrijdt.
Indien nodig kun je je immuunsysteem verbeteren en aanzienlijk versterken door vitaminepreparaten en gezonde voeding. Bovendien kunnen desgewenst pijnstillers en koortsverlagende medicijnen alleen worden ingenomen. Antibiotica worden alleen voorgeschreven bij een bacteriële infectie. Het kan wel twee maanden duren voordat onschadelijke infecties volledig genezen. Gedurende deze periode kunnen de lymfeklieren nog steeds pijnlijk of gevoelig zijn.
Prognose en herstel
Als de lymfeknopen gemakkelijk verplaatsbaar zijn en niet steeds groter worden, verdwijnen ze binnen een periode van enkele dagen tot weken. Omdat het ongeveer twee maanden duurt voordat infecties volledig zijn verdwenen, kunnen de zwellingen in deze periode aanhouden. Als de infectie langzaam afneemt, zal de zwellin gook allengs afnemen. Als de knobbels echter worden veroorzaakt door een ernstige ziekte zoals een ernstige infectie, kanker of verwondingen aan de rotator cuff (rotatoren manchet), die bestaat uit de vier dieper liggende schouderspieren waarvan de pezen als een manchet rondom de schouderkop zitten, dan is de kans op herstel sterk afhankelijk van een tijdige diagnose en adequate behandeling.
Hoe eerder je een arts raadpleegt en aangevangen wordt met behandeling, hoe groter de kans op (spoedig) herstel. Vooral bij kanker met gezwollen lymfeklieren als secundair symptoom dient tijdig een arts te worden geraadpleegd. De oncoloog kan vervolgens behandeling inzetten in de vorm van bestraling of medicamenteuze behandeling of een operatie initiëren, die niet alleen de kansen op herstel aanzienlijk vergroten, maar ook de overlevingskansen.
