Astma: symptomen, oorzaak en behandeling

Last Updated on 11 november 2023 by M.G. Sulman

Astma is een chronische ontstekingsziekte van de luchtwegen. Dit betekent dat het bronchiale ongemak herhaaldelijk of regelmatig optreedt. Het wordt gekenmerkt door terugkerende symptomen, belemmering van de luchtstroom en bronchospasme. Tijdens een astma-aanval vernauwen de luchtwegen zich en is het moeilijk om in en uit te ademen. Je lijdt aan hevige hoestaanvallen, een beklemmend gevoel op de borst en kortademigheid. De redenen zijn spasmen van de bronchiale spieren, zwelling van de slijmvliezen in de luchtwegen en verhoogde slijmproductie in de bronchiën. Astma treft vaak niet alleen volwassenen, maar ook kinderen, tieners en adolescenten. Jonge patiënten lijden vaak aan allergisch astma, met symptomen als benauwdheid, kortademigheid en een piepende ademhaling. Deze klachten komen door een blijvende ontsteking in de luchtwegen, die ze prikkelbaar maakt. Als gevolg hiervan reageren de luchtwegen heftiger op prikkels zoals pollen en huisstofmijt.. Daarentegen worden patiënten die pas op volwassen leeftijd bronchiale problemen hebben, meestal getroffen door niet-allergisch astma (intrinsiek astma). De prikkels lokken geen allergische reactie uit, maar ze irriteren wel de luchtwegen. 

Prikkelgevoelige luchtwegen

Bij astma is er sprake van ontstoken kleine luchtwegen, waardoor deze erg prikkelgevoelig zijn. Al bij een geringe prikkel vernauwen de luchtwegen zich, terwijl dit bij mensen zonder astma niet gebeurt. Deze grotere gevoeligheid van de luchtwegen wordt hyperreactiviteit genoemd. Deze vernauwing van de kleine luchtwegen leidt tot benauwdheidsklachten en/of hoestklachten.

Er wordt onderscheid gemaakt tussen allergische of specifieke prikkels en niet-allergische of niet-specifieke prikkels. Een allergische prikkel kan bijvoorbeeld de huidschilfers van een kat zijn. Niet-allergische prikkels zijn prikkels waar in feite iedereen last van heeft, maar als je astma hebt ben je er gevoeliger voor. Sigarettenrook is een bekend voorbeeld hiervan. Mensen met astma kunnen hier sterk op reageren.

Vaak krijgen mensen met astma al binnen enkele minuten last van klachten, nadat ze in aanraking zijn gekomen met een prikkel. Als de prikkel verdwijnt, nemen de klachten vaak binnen een uur weer af, maar het kan ook veel langer duren. Soms treedt de reactie veel later op, wat ‘late reactie’ wordt genoemd. De reactie duurt in zo’n geval ook veel langer en na 8 uur zijn de klachten op hun hoogtepunt en na 24-36 uur zijn de klachten pas verdwenen. Zo’n late reactie maakt het soms erg moeilijk om te achterhalen op welke prikkels je zo heftig reageert.

Oorzaak van astma

Het grootste probleem bij astma is je immuunsysteem. Deze is bedoeld om je lichaam te beschermen tegen indringers en schadelijke omgevingsprikkels. Dit is precies wat het doet in geval van astma, zij het veel te overdreven. Het immuunsysteem reageert op omgevingsfactoren en stoffen die niet bedreigend of gevaarlijk zijn voor het lichaam. Hierdoor worden overmatige (en onnodige) afweerreacties in gang gezet met als doel de trigger zo snel mogelijk uit het lichaam te krijgen.

Dit omvat zwelling van de bronchiën (luchtwegen), de productie van overmatige hoeveelheden slijm en uitgesproken kramp van de ademhalingsspieren. Je krijgt hierdoor last van de kenmerkende symptomen van astma: kortademigheid en hoesten.

In het algemeen kunnen onder meer de volgende factoren een astma-aanval uitlokken:

• lichamelijke inspanning (veroorzaakt inspanningsastma)
• luchtweginfecties
• bepaalde medicijnen (bijvoorbeeld sommige pijnstillers)
• sigarettenrook en uitlaatgassen
• sterke geuren
• koude omgevingslucht
• mist en wind
• stress en spanning

Niet elke mogelijke trigger veroorzaakt dezelfde symptomen bij elke astmapatiënt.

In het geval van allergisch astma zijn er ook andere mogelijke oorzaken. Bijvoorbeeld:

• stuifmeel en graanstof (mensen die werkzaam zijn in de opslag en overslag van graan en in de diervoederindustrie ademen daar graanstof in)
• huisstofmijt
• schimmelsporen
• dierenhaar, -veren en -uitwerpselen
• bepaalde voedingsmiddelen (zoals noten)
• chemische stoffen (zoals chloor, verf of ontsmettingsmiddelen)

Afhankelijk van de astmapatiënt kunnen deze allergenen de oorzaak zijn van allergisch astma.

Symptomen en klachten van astma

De klachten variëren van persoon tot persoon en kan heel licht zijn, maar ook ernstig. De klachten hebben vaak te maken met de vernauwing van de luchtwegen, en zijn:

• aanvallen van benauwdheid en kortademigheid
• geluid bij de ademhaling, zoals piepende, brommende of zagende ademhaling
• hoesten
• opgeven van slijm (vaak taai slijm)
• drukkend of beklemmend gevoel op de borst

Andere klachten die kunnen optreden zijn een loopneus of een verstopte neus, niezen, jeukende en tranende ogen, prikkelbaarheid, vermoeidheid en eczeem, wat vooral gezien wordt bij kinderen.

Nogal wat mensen met astma hebben ’s nachts en ’s ochtends de meeste klachten (nachtelijk astma). De klachten kunnen per dag wisselen. Heb je de ene dag i sterke mate last van een bepaalde prikkel, een dag later kun je hier minder last van hebben. De klachten wisselen per seizoen en met de leeftijd. Kinderen hebben vaak andere klachten dan volwassenen en tijdens de puberteit kunnen de klachten verdwijnen. Per situatie kunnen de klachten wisselen. Als je ontspannen op vakantie bent, zal je waarschijnlijk minder last hebben van klachten dan tijdens een stressvolle werkweek. In de dagen voor je menstruatie en tijdens een zwangerschap kunnen de klachten veranderen.

Onderzoek en diagnose

Vraaggesprek en lichamelijk onderzoek

Er vindt eerst een vraaggesprek plaats met de arts over je klachten. De arts vraagt naar je symptomen, de frequentie van de klachten en naar de omstandigheden die leiden tot een astma-aanval. Hij zal ook je medische geschiedenis in ogenschouw nemen. Om andere aandoeningen van de luchtwegen uit te sluiten, zal de arts een lichamelijk onderzoek doen.

Longfunctietesten

Verschillende longfunctietesten kunnen worden gebruikt om specifieke symptomen te identificeren. Omdat het uitademen vaak wordt belemmerd bij bronchiale astma, worden tijdens dit proces de kracht en het luchtvolume bepaald. Een peakflowmeter, ofwel een piekstroommeter, is een apparaat met een mondstuk waarop geblazen kan worde. Een peakflow meter meet de longcapaciteit en geeft informatie over het ademhalingsstelsel. Spirometrie is een andere testmethode. Bij dit onderzoek wordt het volume van je longen en de snelheid waarmee je uitademt gemeten.

Inspanningstest

Om het effect van lichamelijke inspanning op de ziekte te meten, zijn inspanningstesten op de ergometer ideaal. Een inspanningstest wordt meestal op de fiets (hometrainer) gedaan. Soms is het mogelijk de test op een loopband te doen.

Provocatietest

Bij een provocatietest wordt een milde astma-aanval gesimuleerd door bepaalde stoffen (meestal histamine) in te ademen om de longfunctie te controleren. Er kan ook een methacholine provocatietest uitgevoerd worden. Met dit onderzoek kan vastgesteld worden of je luchtwegen ook gevoelig zijn.

Allergieonderzoek

Bij gemengd astma en allergisch astma kan een allergietest nodig zijn. Bij allergisch astma toont de bloedtest meestal verhoogde niveaus van antilichamen van het type immunoglobuline E. Het verantwoordelijke allergeen kan worden bepaald door huid- of inhalatietests.

Ander onderzoek

Meer zelden, en meestal alleen om andere ziekten uit te sluiten, wordt een röntgenonderzoek van de longen uitgevoerd. Hetzelfde geldt voor een ECG, een echografisch onderzoek en een bloedgasanalyse om het zuurstofgehalte in het bloed te bepalen. Bij sputumdiagnostiek wordt het opgehoeste slijm onderzocht op ziektekiemen.

Behandeling van astma

De meeste mensen met astma komen vaak met hoest- en benauwdheidsklachten bij de huisarts. Deze kan de diagnose stellen, je aanmelden voor een longfunctietest, of je zo nodig doorverwijzen naar de longarts.

Astma is in het algemeen goed te behandelen, waardoor je weinig of geen last hebt van de klachten en zo normaal mogelijk kan functioneren. Je houdt altijd wel wat klachten, maar door behandeling kunnen deze beperkt worden. De behandeling wordt afgestemd op de ernst van je astma en je persoonlijke omstandigheden.

Behandeling bestaat uit:

• leefregels
• medicatie
• aanvullende behandelingen

Leefregels

Leefregels zijn gerichte en concrete adviezen van de huisarts of longarts om zo prikkels te vermijden. Stoppen met roken, het aanschaffen van een allergeenwerende matras- en kussenhoes zijn hier voorbeelden van. De adviezen verschillen per persoon, want iedereen is gevoelig voor weer andere prikkels.

Medicijnen

Vaak krijg je ook medicijnen voorgeschreven, zoals ontstekingsremmers om de ontsteking van de luchtwegen te remmen. Hierdoor worden de luchtwegen minder prikkelbaar en zullen de klachten afnemen. Daarnaast zijn er luchtwegverwijders, welke worden ingenomen met een inhalator. Er zijn korte- en langwerkende luchtwegverwijders. Voorts zijn er combinatiemedicijnen. Meestal gaat het om een combinatie van een ontstekingsremmer en een luchtwegverwijder. Als je last hebt van allergieën, kun je ook medicijnen voorgeschreven krijgen tegen acute allergieverschijnselen.

Aanvullende behandelingen

Aanvullende behandelingen kunnen bestaan uit fysiotherapie, immunotherapie of longrevalidatie. Verder zoeken veel mensen hun toevlucht in alternatieve behandelwijzen.

Fysiotherapie (ademhalingskinesitherapie)

Sommige astmapatiënten hebben baat bij fysiotherapie om hun ademhalingstechniek te verbeteren. Zogeheten ‘ademhalingskinesitherapie’ wordt aangewend om secreties en slijmen los te maken zodat je deze kunt ophoesten. Het is niet enkel de bedoeling slijm op te hoesten, maar ook om de longfunctie te verbeteren.

Immunotherapie of hyposensibilisatie

Immunotherapie of hyposensibilisatie betekent dat je geleidelijk minder gevoelig wordt gemaakt voor bepaalde allergische prikkels. Je krijgt bij deze therapie steeds iets grotere hoeveelheden van de stof toegediend waar je allergisch voor bent. Hierdoor neemt de overgevoeligheid af zal je minder last hebben van klachten. Deze behandeling kan jaren duren en is niet altijd even effectief.

Longrevalidatie

Longrevalidatie wordt vooral aangeboden aan mensen bij wie de reguliere behandelingen weinig effect hebben. Longrevalidatie vindt vaak plaats in een astmacentrum of een polikliniek van een ziekenhuis, waar je behandeld wordt door een team van specialisten.

Prognose

De meeste volwassenen met astma bereiken een (zeer) goede controle over hun ziekte (als ze medicatietrouw zijn) en kunnen een normaal leven leiden, wat alleen zo nu en dan wordt onderbroken door incidentele exacerbaties. Astma kan in bepaalde tijden van het jaar of in bepaalde jaren ernstiger zijn dan andere. Er zijn bepaalde factoren die astma verergeren, zoals virale infecties (zoals griep en verkoudheid).

Reacties en ervaringen

Hieronder kun je reageren op dit artikel. Je kunt bijvoorbeeld je ervaringen delen over astma, of tips geven. Wij stellen reacties zeer op prijs. Reacties worden niet automatisch (direct) gepubliceerd. Dit gebeurt nadat ze door de redactie gelezen zijn. Dit om ‘spam’ of anderszins ongewenste c.q. ongepaste reacties eruit te filteren. Daar kunnen soms enige uren overheen gaan.