Ascites (vocht in buikholte): symptomen en behandeling

Last Updated on 13 februari 2024 by M.G. Sulman

Bij ascites ontstaat er een ophoping van vocht in de buikholte. Hierdoor raakt de buik opgezwollen en uitgerekt. De buikholte is de ruimte onder je middenrif. Hier zit onder meer je lever, milt, maag en darmen. Ascites is meestal een teken van gevorderde ziekte met een slechte prognose. Levercirrose is in grofweg 75% van de gevallen de onderliggende oorzaak. De hoeveelheid vocht in de buikholte kan enorm zijn. Het kan oplopen tot ruim tien liter. Je merkt eerst een toename van de buikomvang op. Broek en riem passen niet meer. Later leidt de ascites tot gevoelens van druk en misselijkheid, soms zelfs tot kortademigheid. Dit zijn vervelende symptomen, Behandeling bestaat uit een combinatie van vochtafdrijvende middelen en een zoutarm dieet. Door middel van een punctie of drainage kan het vocht worden weggehaald.

Wat is ascites?

Ascites duidt op een pathologische ophoping van vocht in de buikholte. Pathologisch is wat op een ziekte wijst. Je lichaam bestaat voor een groot deel uit vocht in de cellen en buiten de cellen (intra- en extracellulair). Deze verdeling van de vloeistof wordt in evenwicht gehouden door een complex systeem. Als het evenwicht wordt verstoord door pathologische processen, kan dit leiden tot vochtophopingen in het weefsel. In het geval van ascites treedt deze vochtophoping zich op in de buikholte. Normaal gesproken is er op deze plek geen of zeer weinig vloeistof.

Ascites kan zich bij veel verschillende ziekten ontwikkelen. Voorbeelden zijn levercirrose, nierfunctiestoornissen of rechterhartfalen. Een pathologische verandering in het buikvlies, bijvoorbeeld door infecties of kanker, kan ook de boosdoener zijn.

Maligne ascites

Wat betekent maligne ascites?

Maligne ascites is een aandoening waarbij er vocht ophoopt in de buikholte als gevolg van een kankergezwel in het lichaam. Het kan voorkomen bij mensen met diverse soorten kanker, waaronder borstkanker, eierstokkanker en darmkanker. Patiënten met een geavanceerde of uitgezaaide vorm van kanker zijn meer vatbaar voor het ontwikkelen van maligne ascites.

Wat betekent maligne?

Maligne is een medische term die wordt gebruikt om te verwijzen naar iets dat kwaadaardig of kankerverwekkend is, zoals een maligne (kwaadaardige) tumor. Dit is in tegenstelling tot een benigne (goedaardige) tumor, die niet kwaadaardig is en niet uitzaait.

Synoniemen

Ascites staat ook bekend als ‘waterbuik’ of ‘buikwaterzucht’.

Wie krijgt het?

Vochtophoping in de buikholte komt zelden voor bij overigens gezonde mensen. Het ontwikkelt zich als gevolg van andere ziekten, meestal levercirrose. Ascites is de meest voorkomende complicatie van cirrose. Ongeveer de helft van de mensen met gedecompenseerde cirrose zal ascites ontwikkelen. Gedecompenseerde levercirrose betekent dat er een complicatie is opgetreden door de levercirrose. Cirrose is goed voor grofweg 80% van de gevallen van ascites.

Symptomen van vocht in de buikholte

Beginnende ascites

Bij een beginnende ascites zal de omvang van de buik langzaam toenemen naarmate er zich meer vocht ophoopt.¹Ned Tijdschr Geneeskd. 2001;145:260-4

Vaak is de toename van de buikomvang het eerste symptoom dat je opmerkt. De buik kan ook gespannen aanvoelen en soms pijnlijk zijn. Andere symptomen kunnen kortademigheid, vermoeidheid, verminderde eetlust en gewichtstoename zijn.

Verschijnselen

Veelvoorkomende symptomen van ascites zijn:

• plotselinge toename van de buikomvang (een dikke buik)
• gevoel van druk of buikpijn
• misselijkheid, braken, brandend maagzuur
• kortademigheid (bij enorme ascites)
• een uitpuilende navel
• striae of verwijde bloedvaten op de buik
• verminderde eetlust

Complicaties

Mogelijke complicaties van ascites zijn:

• spontane bacteriële buikvliesontsteking of peritonitis (een levensbedreigende infectie van het ascitesvocht)
• het hepatorenaal syndroom (HRS): een ernstige aandoening, waarbij leverfalen leidt tot uitval van de nierfunctie (nierfalen)
• gewichtsverlies en eiwitondervoeding: dit treedt op wanneer er een extreem gebrek aan gezonde eiwitten in het dieet is
• hepatische encefalopathie of leverencefalopathie: een stoornis in de hersenen die veroorzaakt wordt door ziekten van de lever
• bloeding in het bovenste of onderste maagdarmkanaal
• pleurale effusie: de ophoping van vocht rond de longen, namelijk tussen de longvliezen (pleurabladen)

Oorzaken van waterbuik

Bij bepaalde ziekten wordt vochtophoping veroorzaakt door een gebrek aan eiwit waardoor er te weinig eiwit voorkomt in de bloedsomloop (bijvoorbeeld bij leverziekte of eiwitondervoeding) of vochtophoping (bijvoorbeeld bij hartfalen). Bovendien kunnenaandoeningen van het lymfestelsel tot ascites leiden. De nieren spelen een belangrijke rol in de vochthuishouding van het lichaam. Als gevolg van een nierziekte of nierschade kan vocht zich ophopen in het lichaam.

Oorzaken van ascites zijn onder meer:

• levercirrose
• hartfalen
• buikvliesontsteking of peritonitis
• alcoholische hepatitis
• Budd-Chiari-syndroom: een aandoening waarbij de afvoerende bloedvaten van de lever verstopt zitten
• hepatische veno-occlusieve ziekte, ook wel bekend als sinusoïdaal-obstructiesyndroom (SOS)
• kanker: bijvoorbeeld metastasen van het buikvlies (peritoneale metastasen) en leverkanker
• nefrotisch syndroom: hierbij werken de nierfilters niet goed meer waardoor je veel eiwitten uitplast en er een tekort aan eiwitten in het bloed optreedt
• ondervoeding (eiwittekort)
• alvleesklierontsteking of pancreatitis

Onderzoek en diagnose

De arts zal vragen stellen over je klachten en lichamelijk onderzoek verrichten. de arts zal ook je medische geschiedenis in ogenschouw nemen. Daarna kan aanvullend onderzoek plaatsvinden. Bijvoorbeeld:

• Een echografie of CT-scan van de buik.
• Een ascitespunctie, waarbij een naald door de buikwand wordt gestoken om een monster van het vocht af te nemen. Het vocht wordt vervolgens onderzocht om de oorzaak van ascites te kunnen vaststellen.

Behandeling van ascites

Behandeling van ascites kan bestaan uit de volgende maatregelen:

• Het innemen van plasmedicatie (diuretica) op doktersvoorschrift. Deze middelen drijven het te veel aan vocht uit het lichaam.
• Natriumbeperkt dieet: het verminderen van de hoeveelheid zout (natrium) in de voeding. Hierdoor voorkom je dat het lichaam onnodig veel vocht vasthoudt.
• Aangezien er bij ascites teveel vocht wordt vastgehouden, wordt er naast het natriumbeperkt dieet ook een vochtbeperking voorgeschreven.
• Een ascitesdrainage: het verwijderen van vocht uit de buikholte. Hierbij wordt de buikholte aangeprikt zodat het vocht kan weglopen.
• Je krijgt mogelijk een infuus als de ascites eiwitrijk is en er een grote hoeveelheid ascites wordt gedraineerd. Via dit infuus kunnen medicijnen gegeven worden, waardoor het eiwitgehalte in je lichaam wordt aangevuld.
• Een transjugulaire portosystemische shunt (TIPS) bij moeilijk behandelbare ascites: een buisje wordt door de lever gestoken om een verbinding te maken tussen de bloedvaten aan de ingang en aan de uitgang. Het doel is om de overdruk in de poortader (portale hypertensie) die ontstaat bij cirrose te verminderen.
• Stop met het drinken van alcohol.

Prognose

Ascites is vaak een teken dat je lever niet naar behoren werkt. De overlevingskans vijf jaar na een diagnose van ascites is ongeveer 30% tot 40%.

Preventie

De beste manier om ascites te voorkomen, is door een gezonde leefstijl te leiden. Zorg ervoor dat je gezond en gevarieerd eet, beperk alcohol en zout, rook niet en beweeg regelmatig.

Ervaringsverhalen

5 liter vocht in de buik door eierstokkanker

Op Olijf.nl deelt Joke (71) haar ervaringsverhaal.²Olijf.nl. Joke (71): ‘Angst is maar voor even, spijt is voor altijd’. https://olijf.nl/ervaringsverhalen/joke (ingezien op 3-12-2023) We geven hieronder een korte samenvatting:

2018 was een struggle. Regelmatig sporten, Nordic walken, maar ademhaling werd moeilijker en mijn buik dikker. Vage buikpijn, obstipatie, eten en drinken ging downhill.

Longontsteking in 2018, antibiotica hielp niet. Nieuwe huisarts, internist in Lelystad, snel onderzoeken. Diagnose: kanker met uitzaaiingen. Spoed naar ziekenhuis Harderwijk. Onderzoeken bevestigen eierstokkanker, stadium III, dikke buik door ascites (5 liter vocht).

Behandelplan: 3 chemokuren, operatie in AVL, 3 extra chemokuren. Ondervoed, sondevoeding, darmproblemen. Chemoreactie, allergie, maar scan na 2e chemo positief.

April: OVHIPEC-operatie. Succesvol, 2 kleine tumoren verwijderd. Snelle genezing, sondevoeding hield me sterk. Thuiskomst na 8 dagen. Bezoek, kaarten, goede berichten hielden me op de been.

Mei: 2e serie chemo’s met bijwerkingen. Eind juli klaar, terug naar sportschool. Feest in september voor mijn 70e verjaardag en man’s 75e.

Maar het is nog niet voorbij. Psychologische klachten dit jaar. Altijd onzeker, kanker blijft in achterhoofd. Begeleiding via AVL en Care for Cancer. Steun van man en dochter, mooie woorden van artsen en liedtekst helpen me om door te gaan. “Angst is maar voor even, spijt is voor altijd.” Op naar de volgende fase.

6 liter vocht in de buik door (erfelijke) maagkanker

Op de webstite Kanker.nl staat een ander ervaringsverhaal:³Kanker.nl. Erfelijke maagkanker. https://www.kanker.nl/ervaringen-van-anderen/blogs/erfelijke-maagkanker/erfelijke-maagkanker (ingezien op 3-12-2023)

November vorig jaar kreeg mijn zoon, slechts 27 jaar jong, de harde diagnose maagkanker. Het begon met moeilijk eten, maar niemand verwachtte zoiets ernstigs. Na maagonderzoek volgde het schokkende nieuws: uitzaaiingen in buik en darmen. Een klap voor ons allemaal.

Een kijkoperatie onthulde 6 liter vocht in zijn buik. Een zware weg volgde, met chemokuren en hoopvolle momenten. Ook ontdekte ik, als vader, dat het genetisch is. Erfelijkheid speelde een rol; ik liet mijn maag verwijderen. De impact op ons leven is enorm.

Mijn zoon vocht dapper, maar helaas overleed hij recent. Zijn positiviteit blijft een inspiratie. Zonder maag leven is voor mij nu de realiteit. Het blijkt moeilijk, met gewichtsproblemen en galzuurongemakken. Een zware weg, maar ik deel mijn ervaringen.

Reacties en ervaringen

Hieronder kun je reageren op dit artikel. Je kunt bijvoorbeeld je ervaringen delen over ascites, of tips geven. Wij stellen reacties zeer op prijs. Reacties worden niet automatisch (direct) gepubliceerd. Dit gebeurt nadat ze door de redactie gelezen zijn. Dit om ‘spam’ of anderszins ongewenste c.q. ongepaste reacties eruit te filteren. Daar kunnen soms enige uren overheen gaan.