Last Updated on 21 april 2024 by M.G. Sulman
In principe onderscheidt men twee soorten leverkanker: primaire leverkanker en secundaire leverkanker. Primaire leverkanker of hepatocellulair carcinoom (HCC) ontstaat uit levercellen en secundaire leverkanker is het gevolg van een uitzaaiing van een tumor elders in het lichaam. Primaire leverkanker is relatief zeldzaam en komt vaker voor bij mannen dan bij vrouwen. De kans op leverkanker wordt groter naarmate we ouder worden. Secundaire leverkanker komt in het Westen vaker voor. Uitzaaiingen komen vooral in de lever terecht vanuit het maag-darmkanaal, maar ook andere kankers kunnen naar de lever uitzaaien. Symptomen leverkanker zijn onder meer: afname van eetlust, vermagering, misselijkheid en braken, pijn rechts onder ribben, eventueel geelzucht en een sterk opgezwollen buik.
Wat is leverkanker?
Leverkanker is een kwaadaardige degeneratie van cellen in de lever. Veranderingen in het genetisch materiaal (DNA) zorgen ervoor dat de cellen zich ongecontroleerd vermenigvuldigen en één of meer tumoren vormen.
Negen van de tien levercarcinomen zijn het gevolg van levercirrose. Levercirrose betekent verschrompeling en verlittekening van de lever. Het wordt veroorzaakt door permanente overbelasting van de lever: levercellen sterven af en de structuur van de lever verandert. Door de verlittekening kan de lever zijn functie niet meer volledig vervullen. Ongeveer de helft van alle gevallen van levercirrose wordt veroorzaakt door alcoholgebruik en ongeveer een kwart door virale infecties.
Soorten leverkanker
Primaire leverkanker
Kwaadaardige cellen in de lever kunnen rechtstreeks uit de lever komen (primaire leverkanker). Het begint in ofwel de levercellen zelf (hepatocellulair carcinoom), de galwegen (cholangiocellulair carcinoom) of de bloedvaten in de lever (angiosarcoom). In de meerderheid van de gevallen gaat het om een hepatocellulair carcinoom (HCC). Grofweg 9 van de 10 mensen met leverkanker heeft deze soort.
Secundaire leverkanker
De meest voorkomende leverkanker zijn echter dochtertumoren (metastasen / uitzaaiingen) vanuit kanker in andere organen (secundaire leverkanker). Kankercellen migreren bijvoorbeeld vanuit het maagdarmkanaal, de longen of de borstkas naar de lever en vormen daar een tumor. Bij uitgezaaide kanker in de lever is de behandeling anders dan die van primaire leverkanker.
Goedaardige levertumoren
Er zijn ook verschillende vormen van goedaardige levertumoren (bijvoorbeeld leverceladenoom, hemangioom). Hierbij gaat het dus niét om kanker.
Vóórkomen
In 2019 kregen volgens Kanker.nl ongeveer 600 mensen in Nederland de diagnose HCC. De meesten hunner zijn ouder dan 60 jaar.
Wie krijgt het?
Leverkanker is relatief zeldzaam in Nederland. In sommige andere delen van de wereld, zoals Afrika en Zuidoost-Azië, is het de meest voorkomende vorm van kanker vanwege de wijdverbreide prevalentie van hepatitis. Ongeveer 1-4% van de patiënten met levercirrose hier te lande ontwikkelt elk jaar leverkanker. Over het algemeen treft leverkanker aanzienlijk meer mannen dan vrouwen. Het aantal mensen met leverkanker in Europa blijft ieder jaar toenemen; in de afgelopen 15 jaar is het bijna verdubbeld (peildatum: anno 2024). De reden hiervoor kan het verhoogde aantal hepatitis C-infecties zijn.
Oorzaak en risicofactoren
Artsen en wetenschappers weten anno 2024 (nog) niet precies wat leverkanker veroorzaakt, maar er zijn een aantal factoren die het risico kunnen verhogen. Zelfs als je een of meer risicofactoren op jou van toepassing is, betekent dat nog niet dat je de ziekte ook zult krijgen. De volgende risicofactoren zijn er:
Levercirrose en alcohol
Cirrose betekent verlittekening van de lever als gevolg van eerdere schade. Deze littekens kunnen leiden tot problemen met de manier waarop de lever werkt. Levercirrose verhoogt het risico op het krijgen van leverkanker (hepatocellulair carcinoom of HCC). Het risico is afhankelijk van de oorzaak van de cirrose. Cirrose kan worden veroorzaakt door:
- (langdurige) virusinfectie van de lever (hepatitis B en/of hepatitis C);
- Langdurig overmatig alcoholgebruik;
- Erfelijke ziekten zoals ijzerstapelingsstoornis (hemochromatose) en alfa-1-antitrypsine-deficiëntie (een afwijking waarbij het eiwit alfa-1-antitrypsine in het bloed te laag is als gevolg van een erfelijke aandoening van de lever).
Niet-alcoholische leververvetting
Niet-alcoholische leververvetting (NAFLD) is onderdeel van het metabool syndroom en de belangrijkste oorzaak van chronische leverziekte in het Westen, waaronder dus ook Nederland. Het betreft een groep van aandoeningen, waarbij zich vet opstapelt in de lever. Het vet veroorzaakt ontsteking en schade. Niet alcoholische leververvetting komt vaak voor bij mensen met het metabool syndroom, een combinatie van vier frequent voorkomende aandoeningen. Deze aandoeningen zijn:
- hoge bloeddruk
- diabetes
- verhoogd cholesterol (hoge cholesterolwaarden)
- overgewicht
Onderzoek heeft aangetoond dat mensen met een niet alcoholische leververvetting vier keer meer risico lopen op leverkanker, dan mensen zonder deze aandoening.
Infectie met hepatitis-virussen
Langdurige virusinfectie van de lever (hepatitis B en/of hepatitis C) verhoogt het risico op het ontwikkelen van primaire leverkanker, omdat het schade veroorzaakt aan de lever (cirrose). Als je hepatitis B of C hebt, dan is het belangrijk om geen alcohol eer te drinken. Als je dat wel doet, dan vergroot je daarmee het risico op het ontwikkelen van cirrose of leverkanker.
Hepatitis A en hepatitis E lijken niet het risico van leverkanker te verhogen.
Roken
Roken verhoogt het risico op leverkanker. Rokers die ook geïnfecteerd zijn met hepatitis C of hepatitis B, vergroten daarmee het risico op leverkanker. Rokers die grote hoeveelheden alcohol drinken, hebben een tot 10 keer hoger risico dan mensen die niet roken of drinken.
Lage immuniteit
Bij mensen met een verlaagde immuniteit wordt vaker leverkanker gezien. Hiv en aids geven lagere immuniteit. Het blijkt dat mensen met hiv of aids een vijf keer hoger risico lopen op leverkanker dan mensen die deze ziekte niet hebben. Een belangrijke risicogroep zijn mensen die een orgaantransplantatie hebben ondergaan en om die reden medicijnen slikken om orgaanafstoting te voorkomen. Het verhoogde risico op leverkanker kan ook voortkomen uit het feit dat mensen met een verlaagde immuniteit meer kans hebben om besmet raken met hepatitis B of C.
Familiegeschiedenis
Een Amerikaanse studie wees uit dat mensen die een eerstegraads familielid (ouder, broer of zus) hebben die is gediagnosticeerd met leverkanker, een twee keer zo groot risico hebben om het ook te krijgen. Een andere studie heeft een verhoogd risico op leverkanker aangetoond bij mensen met een vader en broer die zijn gediagnosticeerd met prostaatkanker.
Diabetes
Mensen met diabetes (suikerziekte) hebben een hoger risico op leverkanker dan mensen die geen diabetes hebben. Het hogere risico kan worden veroorzaakt door de hogere niveaus van insuline bij mensen met diabetes of door leverbeschadiging veroorzaakt door diabetes.
Metformine, een veelgebruikt medicijn bij suikerziekte, blijkt volgens onderzoek het risico op het ontwikkelen van leverkanker bij patiënten met type diabetes 2 significant te verlagen.
Galblaasverwijdering (cholecystectomie)
Mensen die hun galblaas hebben laten verwijderd (cholecystectomie) omdat ze last hadden van galstenen, hebben een verhoogd risico op leverkanker.
Lichaamsgewicht
Twee reviews hebben aangetoond dat het risico van leverkanker is hoger bij mensen met overgewicht. Diabetes komt vaker voor bij mensen die te zwaar zijn, dus dit kan gedeeltelijk de relatie tussen overgewicht en leverkanker verklaren.
De kans op leverkanker lijkt hoger te zijn bij mensen met veel vet rond hun taille (de appel figuur).
Aflatoxine
Bij inname van te grote hoeveelheden aflatoxine kunnen levertumoren ontstaan. Aflatoxine is een stof die voorkomt in beschimmelde pinda’s, tarwe, sojabonen, aardnoten, maïs en rijst. Mensen uit Afrika en Azië die deze gedurende een langere periode hebben gegeten, hebben een verhoogd risico hepatocellulaire leverkanker. Het risico wordt verder verhoogd bij mensen die ook een hepatitis B-infectie hebben.
Chemicaliën
Als beroepsmatige oorzaak voor leverkanker is vinylchloride monomeer (VCM) bekend. Deze stof, die wordt gebruikt bij de productie van polyvinylchloride (PVC), staat op de lijst van kankerverwekkende stoffen voor de mens. Het veroorzaakt bij herhaalde of langdurige blootstelling het zeldzame speciaal type leverkanker, het angiosarcoom van de lever.
Anabole steroïden
Te veel inname van mannelijke hormonen of anabole steroïden verhoogt het risico op leverkanker. Deze hormonen, die spieren opbouwen, worden als een risicofactor beschouwd.
Symptomen van leverkanker
De klachten bij leverkanker zijn:
- afname van eetlust en gewichtsverlies
- misselijkheid en braken (overgeven)
- het slecht kunnen verdragen van voedsel / verminderde eetlust
- onverklaarbaar gewichtsverlies
- spontane bloedingen door stollingsstoornissen.
- een opgezette lever en (vage) pijn in de bovenbuik (pijn rechts onder de ribbenboog)
- ernstige vermoeidheid
- later kan geelzucht ontstaan, soms gepaard gaande met jeuk
- de buik kan sterk opzetten als gevolg van vochtophoping in de buikholte (ascites)
Onderzoek en diagnose
Eerste onderzoek
De arts stelt vragen over je leefstijl en mogelijke eerdere ziekten. Ook zal de arts vragen naar je klachten: welke klachten ervaar je, hoe lang heb je deze klachten en wat id de ernst ervan? De arts zal daarna lichamelijk onderzoek doen en daarbij bijzondere aandacht hebben voor je buik en leverstreek. Ook kan er bloedonderzoek plaatsvinden om te bepalen hoe goed de lever werkt.
Tumormarkers worden onderzocht. Tumormarkers zijn eiwitten die vaak door kankercellen worden geproduceerd. Als de waarden in het afgenomen bloed worden verhoogd, kan dit duiden op een tumor. De tumormarker alfa-fetoproteïne (AFP) is vaak verhoogd in levertumoren. Tumormarkers zijn echter niet altijd betrouwbaar. Ze worden dan ook alleen geraadpleegd in combinatie met andere onderzoeksmethoden of om het verloop van de ziekte of de behandeling na te gaan.
Beeldvormingsonderzoek
Leverkanker kan worden gediagnosticeerd met behulp van beeldvormende procedures zoals echografie, computertomografie (CT-scan) en magnetische resonantie beeldvorming (MRI-scan). Het echografisch onderzoek van de buik laat zien of er sprake is van een levertumor en zo ja, waar deze zich in het orgaan bevindt. Vervolgens kunnen een MRI en een CT informatie geven over de exacte positie en omvang van de leverkanker en hoe het zich verhoudt met aangrenzende vaten en weefsels.
Met een fibroscan kan de ernst van de leverbeschadiging worden onderzocht. Er wordt bekeken hoe snel echogolven zich door de lever voortplanten. Hoe sneller, hoe meer beschadigingen. Beeldvormend radiografisch onderzoek van galwegen en lever met behulp van een kleine hoeveelheid radioactieve stof, is ook mogelijk. Dit wordt een HIDA-scan of cholescintigrafie genoemd.
Leverpunctie
Soms is de beeldvormingsprocedure niet helemaal duidelijk, dan kan een weefselmonster door de buikwand worden genomen en onder een microscoop worden onderzocht. Het weghalen van weefsel uit de lever en het gezwel wordt leverpunctie genoemd.
Behandeling van leverkanker
De behandelingsmogelijkheden van leverkanker hangen samen met de grootte van de tumor, de plaats van de tumor in de lever en met je leeftijd en algehele conditie.
In principe zijn er twee behandelmethoden:
- Bij curatieve behandeling is het doel om de kanker te genezen.
- Bij palliatieve behandeling is het carcinoom te ver gevorderd en is genezing niet meer mogelijk. Het doel is om kanker zo lang mogelijk onder controle te houden, dat wil zeggen om het leven te verlengen en symptomen te verlichten
Er zal worden bekeken of een operatie mogelijk is waarbij een deel van de lever (inclusief de tumor) wordt verwijderd. Dit kan alleen als de tumor klein is of wanneer zich enkele kleine gezwellen aanwezig zijn in één leverkwab. Indien de leverkanker zich te ver heeft uitgebreid en als de resterende lever niet goed genoeg meer functioneert, dan kan een levertransplantatie een uitkomst zijn.
Andere behandelingsmogelijkheden zijn:
- Radiotherapie in de vorm van chemo-embolisatie (TACE) en radio-embolisatie. Dit laatste is afsluiting (embolisatie) van de leverslagader, als gevolg waarvan de tumor gebrek aan zuurstof en voedingsstoffen krijgt. TACE is een vorm van chemotherapie bij leverkanker.
- Radiofrequente Ablatie (RFA: het vernietigen van kankercellen door ze te verhitten.
Leverkanker is moeilijk te genezen en heeft niet zelden een dodelijke afloop.
Prognose en overleving
Overlevingspercentages zijn afhankelijk van verschillende factoren, waaronder het stadium van de ziekte. Voor de 44% van de mensen bij wie in een vroeg stadium leverkanker wordt vastgesteld, is de 5-jaarsoverleving 34%. Als de kanker is uitgezaaid naar omliggende weefsels of organen en/of de regionale lymfeklieren, is de 5-jaarsoverleving 12%.
Preventie
Gezonde voeding, geen alcohol, niet roken en overgewicht voorkomen
De meest voorkomende oorzaken van leverkanker (in Nederland) zijn blijvende schade aan leverweefsel door overmatig alcoholgebruik, niet-alcoholische leververvetting en chronische infectie met hepatitis B (chronische HBV-infectie) of hepatitis C (HCV-infectie). Om de belasting van de lever zo laag mogelijk te houden, wordt een uitgebalanceerde, vetarm dieet aanbevolen, met matige of geen alcoholconsumptie. Het is vooral belangrijk om voldoende verse groenten en fruit te eten om aan de dagelijkse vitaminebehoefte te voldoen, evenals volle granen en volwaardige voedingsmiddelen die veel vezels bevatten. Obesitas (fors overgewicht) moet worden vermeden. Roken wordt ook geassocieerd met een verhoogd risico op HCC.
Dagelijks bewegen
Regelmatige lichaamsbeweging (minimaal 30 minuten per dag) helpt niet alleen hart- en vaatziekten te voorkomen, maar vermindert ook het risico op kanker. Gewichtsverlies voorkomt de progressie van niet-alcoholische leververvetting.
Metformine voor diabetici met niet-insulineafhankelijke diabetes
Patiënten met niet-insulineafhankelijke diabetes mellitus moet worden geadviseerd om het diabetesgeneesmiddel metformine in te nemen als er geen contra-indicaties zijn. Metformine verlaagt het risico op HCC bij niet-insulineafhankelijke diabetes mellitus. Metformine verlaagt je bloedsuiker.
Cholesterolverlagende medicijnen
Het gebruik van cholesterolverlagende medicijnen, de zogenaamde statines, verlagen het risico op HCC aanzienlijk.
Vaccinatie tegen hepatitis B
Vaccinatie tegen hepatitis B wordt in Nederland gratis aangeboden aan kinderen en risicogroepen. Deze vaccinatie is zeer effectief in de bescherming tegen leverkanker veroorzaakt door hepatitis B (HBV-HCC). De hepatitis B-vaccinatie wordt ook aanbevolen voor volwassenen met een chronische leverziekte.
Reacties en ervaringen
Hieronder kun je reageren op dit artikel. Je kunt bijvoorbeeld je ervaringen delen over leverkanker, of tips geven. Wij stellen reacties zeer op prijs. Reacties worden niet automatisch (direct) gepubliceerd. Dit gebeurt nadat ze door de redactie gelezen zijn. Dit om ‘spam’ of anderszins ongewenste c.q. ongepaste reacties eruit te filteren. Daar kunnen soms enige uren overheen gaan.
