Vergrote lever: symptomen en behandeling

Last Updated on 20 april 2024 by M.G. Sulman

Een vergrote lever is een lever die groter is dan normaal. De medische term is hepatomegalie. In plaats van een ziekte is een vergrote lever een teken van een onderliggend probleem, zoals een leverziekte, kanker of congestief hartfalen. Congestief hartfalen ontwikkelt zich wanneer je hart problemen heeft om het bloed naar de rest van het lichaam te pompen. Dan hoopt zich bloed op in de lever. Dit wordt leverstuwing genoemd. Hierdoor treedt leververgroting op. De behandeling van een vergrote lever richt zich op de oorzaak van de aandoening.

Veelgestelde vragen

Vergrote lever

Wat is een vergrote lever?

De medische term voor het vergroten, het merkbaar opzwellen van de lever, is hepatomegalie. Een vergrote lever is een symptoom van een onderliggende ziekte. Het kan een acute reactie op een infectie zijn of het resultaat van een gevorderde chronische leverziekte.

Wanneer is je lever te groot?

Normale omvang

Bij volwassenen weegt de lever grofweg anderhalve kilo. Dit orgaan is normaal gesproken bijna zo groot als een voetbal.

Te grote lever

Over het algemeen kan gezegd worden dat een lever is vergroot bij een spanwijdte in de rechter midclaviculaire lijn van ≥ 15 cm.¹Ned Tijdschr Geneeskd. 2000;144:835-8 Dit betreft een denkbeeldige lijn vanaf het midden van je sleutelbeen naar beneden. De normale levergrootte varieert echter van persoon tot persoon. Dit is afhankelijk van je geslacht, leeftijd, lengte, gewicht en lichaamsgrootte.

Voelbaar op zo’n vier tot twee centimeter onder de rib

Indien je lever op zo’n vier tot twee centimeter onder de rib reeds voelbaar is, dan kan gesproken worden van een vergrote lever. De arts kan dit onderzoeken. Hij of zij zal onder de ribbenboog onderzoeken of de lever voelbaar is wanneer je inademt. Als dat het geval is, dan is de kans groot dat er sprake is van een vergrote lever. Toch is een opgezwollen lever niet altijd voelbaar.

Ligging van de lever

De lever ligt rechtsboven in de buikholte, tegen het middenrif (diafragma) en onder de ribben.

Synoniemen

De medische benaming voor een abnormaal vergrote lever is ‘hepatomegalie’.

Symptomen van een leververgroting

Klachten doordat organen in de verdrukking komen

Soms kan de lever dermate groot worden, dat deze andere organen in verdrukking brengt. Je kan hierdoor klachten krijgen, zoals buikpijn, een opgezette buik, kortademigheid, misselijkheid en snel vol zitten als je eet. Dit laatste komt dan doordat je maag minder ruimte heeft.

Symptomen door onderliggende leverziekte

Wanneer een vergrote lever het gevolg is van een leverziekte, kan dit gepaard gaan met de volgende symptomen:

• buikpijn
• vermoeidheid
• misselijkheid en braken
• geel worden van de huid en het wit van de ogen (geelzucht)

Complicaties

De kans dat je een vergrote lever kunt voelen, is onwaarschijnlijk. Doordat schade aan de lever een ophoping van vocht in uw buik kan veroorzaken, ascites genaamd, kun je mogelijk merken dat je buik meer uitsteekt dan normaal. Je kunt ook andere symptomen ervaren, zoals geelzucht, verlies van eetlust en buikpijn.

Oorzaken van een vergrote lever

De lever is een groot, voetbalvormig orgaan dat zich rechtsboven in je buikholte bevindt. De grootte van de lever varieert, afhankelijk van leeftijd, geslacht en lichaamsgrootte. Veel omstandigheden kunnen ervoor zorgen dat het groter wordt, waaronder:

• leverziekten:
  • levercirrose
  • hepatitis veroorzaakt door een virus, waaronder hepatitis A, B en C en soms veroorzaakt door klierkoorts (ziekte van Pfeiffer)
  • niet-alcoholische leververvetting (NAFLD/NASH)
  • alcoholische leververvetting
  • amyloïdose: een aandoening die ervoor zorgt dat abnormaal eiwit zich ophoopt in de lever
  • ziekte van Wilson: een genetische aandoening die ervoor zorgt dat koper zich ophoopt in je lever
  • hemachromatose: een aandoening die ervoor zorgt dat ijzer zich ophoopt in je lever
  • ziekte van Gaucher: een aandoening die ervoor zorgt dat vetstoffen zich ophopen in je lever
  • levercysten: een levercyste is een met vocht gevulde holte in je lever
  • niet-kwaadaardige levertumoren, waaronder hemangioom en adenoom
  • obstructie van de galblaas of galwegen
  • toxische hepatitis: een ontsteking van de lever veroorzaakt door blootstelling aan gifstoffen
• kankers:
  • secundaire kanker: meestal aangeduid met de term levermetastasen (uitzaaiingen in de lever) en dat is kanker die in een ander deel van het lichaam begint en zich naar de lever verspreidt
  • leukemie
  • leverkanker
  • lymfoom, een gezwel van het lymfestelsel
• hart- en bloedvatproblemen
  • Budd-Chiari-syndroom: een zeldzame aandoening waarbij de afvoerende bloedvaten van de lever verstopt zitten
  • hartfalen, waarbij het hart niet genoeg bloed rondpompt
  • pericarditis: een ontsteking van het hartzakje (pericard)

Risicofactoren

Verschillende factoren, waaronder genetische – en leefstijlfactoren, kunnen de kans op een gezwollen lever vergroten.

Genetische risicofactoren

Genetische factoren zijn onder meer:

• een familiegeschiedenis van auto-immuunziekten, vooral aandoeningen die de lever treffen
• inflammatoire darmziekten²Mensen met inflammatoire darmziekten kunnen te kampen krijgen met aandoeningen van de lever of de galwegen. De meest bekende is primaire scleroserende cholangitis (PSC). Dat is een auto-immuunziekte waarbij de (grote) galwegen gaandeweg beschadigd raken. Bron: UZ Gent. IBD en lever- en galwegziekten. https://www.uzgent.be/ibd-en-lever-en-galwegziekten (ingezien op 6-6-2022)
• chronische leverziekte
• leverkanker
• sikkelcelziekte (door het vastlopen van rode bloedcellen in de lever kan er leverschade ontstaan)
• zwaarlijvigheid / obesitas³Van de mensen met obesitas heeft ongeveer 90% een leververvetting. In deze groep heeft ongeveer 20 tot 30% een leververvetting gecombineerd met een ontsteking van de lever (NASH). Bron: MLDS. Niet-alcoholische leververvetting (NAFLD NASH). https://www.mlds.nl/chronische-ziekten/niet-alcoholische-leververvetting-nafld-nash/ (ingezien op 6-6-2022)

Leefstijlfactoren

Leefstijlfactoren die het risico op hepatomegalie kunnen verhogen, zijn onder meer:

• te veel alcohol drinken
• een virale, bacteriële of parasitaire infectie hebben (zoals hepatitis B of hepatitis C)
• consumptie van overmatige hoeveelheden vitamines, supplementen of medicijnen
• het hebben van overgewicht
• ongezond eten
• kruiden nemen zoals ma huang  (ephedra sinica), smeerwortel en maretak

Relatie tussen stress en een vergrote lever

De relatie tussen stress en je levergezondheid is complex en indirect van aard. Er is geen directe oorzaak-gevolgrelatie tussen stress en het ontstaan van een vergrote lever. Wel een indirect verband. Langdurige of chronische stress kan namelijk indirecte gevolgen hebben op de gezondheid van je lever.

Een stressreactie combineert een snelle reactie van het autonome zenuwstelsel met een langzamere reactie via de HPA-as: Hypothalamus – hypofyse (Pituitary) – bijnierschors (Adrenals). Dit leidt tot de uitscheiding van stresshormonen zoals cortisol. De HPA-as is een langzame respons op stress: het duurt ongeveer 30 minuten voordat cortisol in het bloed gemeten kan worden. Cortisol is een stresshormoon, net als adrenaline. Stress heeft dus gevolgen voor het cortisolpeil, waardoor deze stijgt. Deze stresshormonen hebben verschillende effecten op het lichaam.  Stresshormonen stimuleren reflexen, ze verhogen de hartslag en de bloeddruk, en ze zorgen ervoor dat er extra energie vrijkomt in de spieren zodat je op de situatie kan reageren door te ‘vluchten’ of te ‘vechten’. De zogeheten vecht-of-vluchtreactie is een verdedigingsmechanisme dat optreedt wanneer het brein acuut gevaar detecteert. Te veel cortisol kan (dus) leiden tot verhoogde bloeddrukwaarden. Het tast ook je immuunsysteem aan en het veroorzaakt verhoogde bloedsuikerwaarden.

Langdurige of chronische stress kan leiden tot ongezond gedrag en een ongezonde leefstijl. Ongezonde stress kan veranderingen in het gedrag van mensen veroorzaken. Denk hierbij aan overmatig alcoholgebruik, ongezonde eetgewoonten, gebrek aan lichaamsbeweging en inactiviteit, en slechte slaapgewoonten (geen vast slaapritme, te laat naar bed gaan, overdag slapen, etc.). Al deze factoren zijn weer van invloed op de gezondheid van je lever.

Alcoholmisbruik is bijzonder schadelijk voor de lever en kan leiden tot leververvetting. Bij langdurig alcoholgebruik kan leververvetting evolueren in een ontsteking van de lever (hepatitis) en uiteindelijk tot levercirrose. Bij levercirrose is er zoveel littekenweefsel aanwezig in de lever, dat dit de structuur van de lever heeft aangetast. Stressklachten kunnen je triggeren om naar de fles te grijpen als een manier om met de stress om te gaan, een zogeheten copingmechanisme. Dit belast je lever danig.

Stress kan gepaard gaan met slechte voedingsgewoonten, zoals het eten van vetrijk en suikerrijk voedsel. Je gaat snoepen en krijgt zin in vette snacks. En slechte eetgewoonten werkt gewichtstoename en overgewicht of zelfs obesitas in de hand. De extra stoffen worden namelijk opgeslagen als vetten en dit leidt tot gewichtstoename. Dit bevordert de ontwikkeling van leververvetting, wat op zijn beurt kan leiden tot leverontsteking en andere leveraandoeningen wat weer aanleiding kan geven tot een vergrote lever.

Onderzoek en diagnose

Vraaggesprek en lichamelijk onderzoek

Een vergrote lever wordt vaak gevonden tijdens een routineonderzoek. De arts zal een anamnese afnemen en een lichamelijk onderzoek uitvoeren op zoek naar risicofactoren voor een leverziekte. De arts kan soms de lever voelen door zijn hand van onder, net achter de ribbenboog te duwen. Hij zal je dan vragen diep in te ademen, waardoor de lever naar beneden verplaatst wordt en de rand net voelbaar wordt. De arts zal ook op zoek gaan naar symptomen die de oorzaak van een vergrote lever kunnen onthullen. In veel gevallen kan de oorzaak van leververgroting  al vanuit je medische geschiedenis afgeleid worden.

Bloedonderzoek

Bloedonderzoek kan worden gebruikt om te bepalen of er sprake is van een aanhoudende leverontsteking.

Beeldvormend onderzoek

Beeldvormende tests kunnen worden gebruikt om leververgroting te bevestigen. Vaak gaat het om abdominale echografie. Dit type onderzoek maakt gebruik van geluidsgolven om afbeeldingen van je organen te maken. Indien nodig kan er aanvullende, complexere beeldvormend onderzoek uitgevoerd worden, waaronder een CT-scan of MRI-scan.

Ascitespunctie

Meer invasieve testen zijn soms nodig, afhankelijk van de resultaten van bloedonderzoek en beeldvorming. Als er bijvoorbeeld vocht in de vrije buikholte wordt ontdekt, ascites genaamd , kan een ascitespunctie worden gedaan. Dit is een onderzoek waarbij vocht uit de buikholte wordt afgenomen. Dit gebeurt door met een punctienaald links of rechts onder in de buikholte te prikken. Het vocht wordt vervolgens in het laboratorium onderzocht.

Leverbiopsie

Soms is een leverbiopsie nodig om tot een definitieve diagnose te komen. Een biopsie is een procedure waarbij een kleine hoeveelheid weefsel wordt weggenomen voor onderzoek onder een microscoop.

Behandeling van een vergrote lever

De behandeling van een leververgroting is afhankelijk van de onderliggende oorzaak. Mogelijke behandelingen zijn:

• medicijnen en behandelingen voor leverfalen of infecties zoals hepatitis C
• chemotherapie, operatie of bestraling (radiotherapie) voor leverkanker
• een levertransplantatie bij vergevorderde leverschade
• de bron van uitgezaaide kanker behandelen
• behandeling voor lymfoom of leukemie, afhankelijk van het type, de mate van verspreiding en je algehele gezondheid
• stoppen met alcohol- en/of drugsgebruik

De arts kan leefstijlveranderingen aanbevelen ten behoeve van je algehele gezondheid en die van je lever, bijvoorbeeld:

• stop met het drinken van alcohol
• gezond en gevarieerd eten met veel fruit en groenten
• regelmatig aan lichaamsbeweging doen
• afvallen als je te zwaar bent
• rook niet

Prognose

De vooruitzichten voor herstel en vermindering van klachten hangen af van de onderliggende oorzaak. de prognose kan gunstiger zijn als de vergrote lever in een vroeg stadium ontdekt en de onderliggende oorzaak snel wordt behandeld. Er zijn behandelingen (zoals medicijnen) beschikbaar om de symptomen van aandoeningen, zoals congestief hartfalen en leverfalen, te verminderen. Soms verschijnen de symptomen van hepatomegalie pas in en later of vergevorderd stadium. Ernstige leverschade kan leiden tot levenslange complicaties.

Preventie

De volgende maatregelen kunnen helpen om het risico op een leverziekte te verminderen:

Eet gezond en gevarieerd

Kies voor een dieet vol fruit, groenten en volkoren producten. Bij voorkeur een onbewerkt en plantaardig dieet (whole food plant based).

Drink met mate

Drink geen alcohol. En als je toch drinkt, dan niet meer dan 1 glas per dag, zo luidt het advies van het Voedingscentrum.

Lees de bijsluiter

Lees de bijsluiter en de aanwijzingen van je arts op bij het nemen van medicijnen, vitamines of supplementen. Beperk jezelf tot de aanbevolen doseringen.

Beperk contact met chemicaliën

Gebruik spuitbussen, insecticiden en andere giftige chemicaliën alleen in goed geventileerde ruimtes. Draag handschoenen, lange mouwen en een masker.

Zorg voor een gezond gewicht

Eet een uitgebalanceerd dieet dat je voorziet van alle essentiële macro- en micronutriënten en beperk voedingsmiddelen met veel suiker en (onverzadigde) vetten. Val af als je te zwaar bent.

Stop met roken

Roken is slecht voor je lever. Chemicaliën die door roken worden gecreëerd kunnen leiden tot de ontwikkeling van leverfibrose.⁴El-Zayadi A. R. (2006). Heavy smoking and liver. World journal of gastroenterology, 12(38), 6098–6101. https://doi.org/10.3748/wjg.v12.i38.6098 Dit is de ophoping van overmatig bindweefsel in littekenweefsel in de lever, als reactie op chronische, herhaalde schade aan de cellen in de lever.

Gebruik met de nodig voorzichtigheid supplementen

Praat met uw arts over de risico’s en voordelen van kruidensupplementen voordat u ze gebruikt. Sommige alternatieve geneeswijzen kunnen uw lever schaden.

Vermijd bepaalde kruiden en supplementen

Kruiden en supplementen waar je voorzichtig mee moet zijn, zijn zilverkaars, ma huang (Ephedra sinica), smeerwortel, echte gamander, stinkende gouwe, kava, de polei (Mentha pulegium), Amerikaans glidkruid (scutellaria lateriflora) en valeriaan.  Deze geneeskrachtige planten en kruiden kunnen bij voortdurend gebruik een (mogelijk) dodelijk leverprobleem opleveren.

Reacties en ervaringen

Hieronder kun je reageren op dit artikel. Je kunt bijvoorbeeld je ervaringen delen over een vergrote lever, of tips geven. Wij stellen reacties zeer op prijs. Reacties worden niet automatisch (direct) gepubliceerd. Dit gebeurt nadat ze door de redactie gelezen zijn. Dit om ‘spam’ of anderszins ongewenste c.q. ongepaste reacties eruit te filteren. Daar kunnen soms enige uren overheen gaan.