IJzertekort: symptomen, oorzaak en behandeling

Last Updated on 5 april 2024 by M.G. Sulman

IJzertekort of ijzerdeficiëntie is een tekort aan ijzer in het lichaam. Dit kan leiden tot symptomen als vermoeidheid, duizeligheid, hartkloppingen, een bleke huid en een vermindering van je weerstand. Een ijzertekort kan voorkomen bij mensen van alle leeftijden, maar komt vooral voor bij kinderen, zwangere vrouwen en vrouwen die hevig bloeden tijdens hun menstruatie. Er zijn verschillende oorzaken van ijzertekort, waaronder onvoldoende ijzerinname, bloedverlies of een verhoogde ijzerbehoefte. De behandeling van ijzertekort bestaat meestal uit het nemen van ijzersupplementen en het aanpassen van je voeding.

Wat is een ijzertekort?

IJzertekort, ook bekend als ijzergebrek of ijzerdeficiëntie, duidt op een tekort aan ijzer in het lichaam. Dit kan leiden tot een waaier aan klachten, zoals vermoeidheid, duizeligheid, bleekheid van de huid en slijmvliezen, en een snelle hartslag. IJzerdeficiëntie kan worden veroorzaakt door een onvoldoende inname van ijzer via de voeding, bloedverlies, of een verhoogde behoefte aan ijzer (bijvoorbeeld tijdens de groei of zwangerschap). Het kan worden behandeld met ijzersupplementen en aanpassing van de voeding.

Oorzaken van een ijzertekort

Er zijn verschillende oorzaken van ijzertekort, waaronder:

Onvoldoende ijzerinname

Dit is de meest voorkomende oorzaak van ijzertekort. Mensen die weinig ijzerrijke voedingsmiddelen eten, zoals vlees, vis, volkorenproducten en groene bladgroenten, kunnen een tekort aan dit mineraal ontwikkelen.

Bloedverlies

Bloedverlies is een courante oorzaak van ijzertekort bij volwassenen. Bloedverlies kan voorkomen bij menstruatie, zwangerschap, en endometriose. Endometriose is een aandoening waarbij slijmvlies buiten de baarmoeder zit. Het bloedverlies kan ook afkomstig zijn uit de maag of darm, bijvoorbeeld bij een maagzweer, middenrifbreuk, darmpoliepen of een ontsteking.

Verhoogde ijzerbehoefte

Sommige mensen hebben een verhoogde behoefte aan ijzer, zoals menstruerende en zwangere vrouwen en vrouwen die borstvoeding geven. Maar ook kinderen in de groei en atleten (prestatiesporters) hebben over het algemeen meer ijzer nodig.

Malabsorptie

Malabsorptie duidt op een toestand waarbij je lichaam niet in staat is om voedingsstoffen uit de voeding te absorberen. Dit kan verschillende oorzaken hebben, zoals (inflammatoire) darmaandoeningen (zoals coeliakie, ziekte van Crohn en colitis ulcerosa), alvleesklieraandoeningen  (zoals pancreatitis of alvleesklierontsteking) en leverziekten (zoals levercirrose). Malabsorptie kan ook het gevolg zijn van chirurgische ingrepen in de buik, zoals een maagverkleining of een darmresectie.

Andere oorzaken

Sommige medicijnen, zoals aspirine en sommige anticonceptiepillen, kunnen leiden tot bloedverlies en ijzertekort. Ook kan het ijzergehalte in bloed afnemen door bepaalde ziekten zoals nefritis (een ontsteking aan één of beide nieren), endocriene ziekten en tumoren.

Symptomen van een ijzergebrek

Symptomen van ijzergebrek kunnen variëren. Vaak krijg je er echt last van wanneer het ijzergehalte in je bloed significant afneemt. Dit zijn enkele van de meest voorkomende symptomen van ijzergebrek:

Vermoeidheid en uitputting

IJzer is nodig om zuurstof naar de cellen te transporteren, dus een tekort kan leiden tot vermoeidheid en uitputting.

Bleekheid

Wanneer er een tekort aan ijzer is, kan er minder hemoglobine in het bloed zijn, wat kan leiden tot een bleek uiterlijk.

Duizeligheid of flauwvallen

Een ijzergebrek kan leiden tot een vermindering van de hoeveelheid zuurstof die naar de hersenen gaat, wat duizeligheid of flauwvallen tot gevolg kan hebben.

Hartkloppingen

IJzer is nodig voor de productie van hemoglobine en daarom kan een (ernstig) tekort leiden tot hartkloppingen, vooral bij inspanning. Bij mensen met een hartziekte kan het soms leiden tot pijn op de borst.

Branderige tong of mond

IJzertekort kan een branderige tong of mond veroorzaken.

IJzertekort en je ogen

Wist je dat je aan je ogen kunt zien of je mogelijk last hebt van een ijzertekort? Een eenvoudige truc is om je onderste ooglid naar beneden te trekken en te kijken naar de binnenkant ervan.

Normaal gesproken hoort de binnenkant van je ooglid rood te zijn. Maar als je ziet dat het meer zachtroze of zelfs gelig van kleur is, dan kan dit een teken zijn dat je lichaam een tekort aan ijzer heeft.

Deze test is niet 100% nauwkeurig. Andere factoren kunnen een rol spelen bij de verkleuring. Maar als je dit opmerkt, is het alleszins verstandig om je ijzergehalte te laten controleren.

Haaruitval of een droge en schilferige huid

IJzer is nodig voor de productie van collageen, een eiwit dat verantwoordelijk is voor de elasticiteit van de huid en gezond haar. Een ijzergebrek kan derhalve leiden tot haaruitval of een schilferige, droge huid.

Vermindering van weerstand

IJzertekort kan ook leiden tot een vermindering van de weerstand, waardoor je vatbaarder bent voor infecties. Voor een goed functionerende immuunfunctie heb je ijzer nodig. Een tekort zorgt dat er minder witte bloedcellen worden aangemaakt en deze cellen vormen een belangrijk deel van je afweersysteem.

Rustelozebenensyndroom en tintelingen

Bij het rustelozebenensyndroom (restless legs syndroom of RLS) ervaar je vervelende kriebels, tintelingen of pijn in de benen. RLS kan soms veroorzaakt worden door ijzertekort. Uit onderzoek blijkt datgrofweg 25% van de mensen met RLS ook bloedarmoede heeft. Des te lager de ijzerwaarden in je bloed, des te ernstiger de symptomen kunnen zijn.

RLS wordt gekenmerkt door een sterke drang om je benen te bewegen wanneer ze in rust zijn. Dit kan gepaard gaan met onaangename tintelingen of jeuk in de voeten en benen, vooral ‘s nachts, waardoor het moeilijk wordt om goed te slapen.

Als je vermoedt dat rusteloze benen jouw slaap verstoren, is het verstandig om je ijzergehalte te laten controleren.

Nagelafwijkingen

Ernstig ijzertekort kan leiden tot lepeltjesnagels, wat verwijst naar de aanwezigheid van een nagelafwijking in de vorm van dunne en holronde nagels. Koilonychia is de medische term hiervoor. Het staat ook wel bekend als ‘holle nagels’.

Is er een verband tussen een ijzertekort en gewichtstoename?

Er is geen direct verband tussen ijzertekort en gewichtstoename. IJzertekort kan echter wel leiden tot vermoeidheid en uitputting, waardoor je minder actief bent en minder beweegt. Dit kan uiteindelijk gewichtstoename tot gevolg hebben. Vermoeidheid leidt bovendien tot een verhoging van het hormoon ghreline. In de volksmond wordt dit het hongerhormoon genoemd. Dat vertelt je lichaam juist dat je honger hebt. Logisch dus dat je tijdens een periode van moeheid meer trek hebt en dan is de kans groot dat je te veel eet. Aankomen in gewicht komt natuurlijk primair doordat je meer calorieën binnenkrijgt dan je nodig hebt.

IJzertekort kan echter ook leiden tot een verstoorde eetlust en een verminderde opname van voedingsstoffen. Met gewichtsverlies tot gevolg.

Waarvoor heeft je lichaam ijzer nodig?

Functie van ijzer

Je lichaam heeft ijzer nodig voor verschillende belangrijke functies, waaronder:

• Transport van zuurstof: IJzer speelt een belangrijke rol bij de productie van hemoglobine, een eiwit dat zuurstof van de longen naar de rest van het lichaam transporteert.
• Immuunsysteem: IJzer is nodig ten behoeve van de productie van witte bloedcellen, die essentieel zijn voor een gezond immuunsysteem en het bestrijden van infecties.
• Celgroei en ontwikkeling: IJzer is ook nodig voor de productie van DNA en de groei en ontwikkeling van cellen.
• Energieproductie: IJzer speelt een rol bij de productie van energie in de cellen.

ADH: hoeveel ijzer heb je dagelijks nodig?

Het aanbevolen dagelijkse ijzerinname (ADH) varieert afhankelijk van leeftijd, geslacht en zwangerschap/borstvoeding. Mannen hebben een aanbevolen dagelijkse hoeveelheid van 11 milligram ijzer per dag. Bij vrouwen voor de overgang (tussen de 16 en 50 jaar), is dit 16 milligram per dag.

Complicaties van een gebrek aan ijzer

Een tekort aan ijzer kan leiden tot verschillende complicaties, afhankelijk van de ernst van het tekort en hoe lang het aanhoudt. Hier zijn enkele mogelijke complicaties van ijzertekort:

Bloedarmoede (anemie)

IJzertekort kan bloedarmoede of anemie veroorzaken. Dit is een aandoening waarbij er een tekort is aan rode bloedcellen en er dus minder zuurstof naar de organen gaat.

Groeiachterstand

Bij kinderen kan ijzertekort leiden tot groeiachterstand en ontwikkelingsproblemen.

Verminderde weerstand

IJzergebrek kan leiden tot een vermindering van de weerstand, waardoor je vatbaarder bent voor infecties, zoals griep en verkoudheid.

Verminderde prestaties

IJzertekort kan leiden tot verminderde prestaties (slechter uithoudingsvermogen) en zwakte, met name bij sporten of andere fysieke activiteiten. Een ijzertekort belemmert ook het spierherstel na een work-out en dit komt omdat er minder zuurstof beschikbaar is.

Verminderd cognitief functioneren

IJzertekort kan ook leiden tot een verminderd cognitief functioneren en concentratieproblemen.

Verminderde vruchtbaarheid

Een ijzertekort kan in zeer serieuze gevallen leiden tot verminderde vruchtbaarheid.

Vroeggeboorte en laag geboortegewicht

De kans op een laag geboortegewicht en vroeggeboorte wordt door een ijzertekort groter.

Waarden en diagnose van ijzergebrek

Er zijn verschillende bloedwaarden die gebruikt worden om ijzertekort te diagnosticeren. Hier zijn enkele van de belangrijkste waarden die meestal worden gebruikt:

• Hemoglobine: Hemoglobine is een eiwit in rode bloedcellen dat zuurstof transporteert. Een lage hemoglobine concentratie kan wijzen op ijzergebreksanemie.
• Ferritine: Ferritine is een eiwit dat ijzer opslaat in het lichaam. Een lage ferritine concentratie kan duiden op een ijzertekort.
• Transferrine: Transferrine is een eiwit dat ijzer in het bloed transporteert. Een verhoogde transferrineconcentratie kan een teken zijn van ijzertekort.
• IJzer: De hoeveelheid ijzer in het bloed. Een verlaagd ijzergehalte kan een teken zijn van ijzertekort.
• TIBC (de totale ijzerbindingscapaciteit): TIBC is een meting van hoeveel ijzer in het bloed beschikbaar is om te worden opgenomen.
• UIBC (ongebonden ijzerbindende capaciteit): UIBC is een meting van hoeveel ijzer in het bloed beschikbaar is om te worden opgenomen.

Er kan ook aanvullend onderzoek worden uitgevoerd, zoals een darmonderzoek of een endoscopie, teneinde de oorzaak van het ijzertekort te achterhalen.

Behandeling van ijzerdeficiëntie

Er zijn verschillende manieren om een ijzergebrek te behandelen, afhankelijk van de oorzaak van het gebrek en de ernst ervan. Enkele van de belangrijkste behandelingsopties zijn:

• IJzersupplementen: Dit zijn pillen of poeders die ijzer bevatten en worden vaak voorgeschreven aan mensen met een ijzergebrek. Dit kan oraal worden ingenomen of intraveneus.
• Voeding: Een dieet dat rijk is aan ijzerrijke voedingsmiddelen, zoals vlees, vis, eieren, volkorenproducten, groene bladgroenten en peulvruchten, kan een ijzergebrek verhelpen.
• Bloedtransfusie: In sommige gevallen kan een bloedtransfusie nodig zijn om het ijzergehalte in het bloed snel aan te vullen.
• Endoscopie: Als bloedverlies de oorzaak van ijzertekort is, kan endoscopie worden uitgevoerd om de oorzaak van het bloedverlies te identificeren en te behandelen.
• Chirurgie: In sommige gevallen kan een operatieve ingreep nodig zijn om een aandoening te behandelen die leidt tot ijzergebrek.
• Aanpassing van het dieet: Een diëtist kan zo nodig een speciaal dieet opstellen om de ijzerinname te verhogen.
• Behandelen van een onderliggende aandoening: Als het gebrek aan ijzer komt door een onderliggende aandoening, dan zal deze behandeld moeten worden.

Zelfzorg en voeding

Er zijn een aantal zelfzorgmaatregelen die je kunt nemen om een ijzertekort te voorkomen of te behandelen, waaronder:

• Eet een dieet dat rijk is aan ijzerrijke voedingsmiddelen, zoals vlees, vis, eieren, volkorenproducten, groene bladgroenten en peulvruchten.
• Vermijd het drinken van koffie, thee of cola tijdens de maaltijd, omdat deze dranken de opname van ijzer in het lichaam kunnen verminderen.
• Voeg vitamine C toe aan je dieet. Vitamine C zorgt er namelijk voor dat je non-heemijzer (dat vooral in plantaardige voeding zit) beter opneemt in het lichaam. Als je bij elke maaltijd groente of fruit eet, neemt je lichaam ijzer gemakkelijker op.
• Gebruik geen antacida of zuurremmers, omdat dit de ijzeropname kan tegengaan.
• Niet roken, aangezien dit de ijzeropname kan verminderen.
• Overleg met je huisarts voordat je ijzersupplementen gaat gebruiken, omdat een teveel aan ijzer ook schadelijk kan zijn voor je gezondheid.
• Een diëtist kan helpen met het samenstellen van een dieet waarbij je voldoende ijzer binnenkrijgt.

Prognose

De prognose voor ijzertekort hangt af van de oorzaak van het ijzergebrek en hoe snel en adequaat het wordt behandeld. In het algemeen is de prognose goed als ijzertekort snel wordt opgespoord en behandeld.

Als ijzertekort wordt veroorzaakt door een dieet met te weinig ijzer, kan het ijzergehalte in het bloed snel worden hersteld met een dieet met meer ijzerrijk voedsel en eventueel ijzersupplementen.

In geval van een ijzergebrek als gevolg van bloedverlies, zoals bij menstruatie, zwangerschap of interne bloedingen, zal de oorzaak van het bloedverlies opgespoord en behandeld dienen te worden.

Als ijzertekort wordt veroorzaakt door een onderliggende aandoening, zoals een inflammatoire darmaandoening of een maagzweer, dan is het belangrijk om deze aandoening te behandelen om het ijzergebrek op te lossen.

Preventie

Er zijn verschillende maatregelen die je kunt nemen om een ijzertekort te voorkomen:

• Gezond en gevarieerd eten: Eet voedingsmiddelen die rijk zijn aan ijzer, zoals vlees, vis, eieren, volkoren granen, peulvruchten, groene bladgroenten en gedroogd fruit.
• Vermijd ijzerbindende voedingsmiddelen: Beperk het gebruik van producten die ijzer binden. Producten zoals thee, koffie en melkproducten beperken de opname van ijzer.
• Bij een (dreigend) tekort, kan suppletie zinvol zijn. Het is niet raadzaam om ijzerpillen met veel ijzer te nemen, tenzij je (huis)arts of verloskundige dit adviseert. Neem niet meer dan eenmaal de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid (ADH).
• Vermijd bloedverlies: Bloedverlies is een van de meest voorkomende oorzaken van ijzertekort. Zorg ervoor dat je je huisarts raadpleegt bij symptomen die wijzen op bloedverlies, zoals bloed in de ontlasting of bloed in de urine.
• Zorg voor voldoende vitamine C: Vitamine C helpt bij de opname van ijzer in het lichaam. Het is daarom verstandig om voldoende vitamine C via voeding of supplementen te consumeren.

Reacties en ervaringen

Hieronder kun je reageren op dit artikel. Je kunt bijvoorbeeld je ervaringen delen over een ijzertekort, of tips geven. Wij stellen reacties zeer op prijs. Reacties worden niet automatisch (direct) gepubliceerd. Dit gebeurt nadat ze door de redactie gelezen zijn. Dit om ‘spam’ of anderszins ongewenste c.q. ongepaste reacties eruit te filteren. Daar kunnen soms enige uren overheen gaan.