Colitis ulcerosa: symptomen, oorzaak en behandeling

Last Updated on 9 februari 2024 by M.G. Sulman

Colitis ulcerosa (CU) is een chronische ontsteking in je dikke darm die vaak levenslang aanhoudt. De ontsteking begint meestal in het onderste deel van je dikke darm, dichtbij de anus, ook bekend als de endeldarm. Na verloop van tijd kan de ontsteking zich verspreiden naar andere delen van je dikke darm. Bij de meeste mensen is vooral het linkerdeel van de dikke darm ontstoken, direct aansluitend op de endeldarm.

Wat is colitis ulcerosa?

Bij colitis ulcerosa is een deel of zelfs de hele dikke darm ontstoken. Klachten die kunnen optreden zijn onder andere diarree met bloed en slijm, evenals pijn in de onderbuik. Om de ontstekingen te behandelen, worden medicijnen voorgeschreven. Het verloop van de ziekte varieert, waarbij de meeste mensen periodes ervaren met klachten en periodes zonder klachten. Een gezonde levensstijl kan ook bijdragen aan het verminderen van klachten.

Verschil met de ziekte van Crohn

In tegenstelling tot de ziekte van Crohn, waarbij ontstoken gebieden van de darm onafhankelijk zijn, versmelten bij colitis ulcerosa de ontstoken delen van de dikke darm en de endeldarm. Bovendien ontstaan er bij colitis ulcerosa zweren in de darmwand, maar deze zweren dringen niet zo diep door als bij de ziekte van Crohn. Ze blijven meer aan de oppervlakte, waardoor fistels en vernauwingen bijna niet voorkomen.

Symptomen van colitis ulcerosa

Algemene symptomen

• Diarree, vaak met bloed of etter.
• Rectale bloeding: een kleine hoeveelheid bloed uitscheiden met de ontlasting.
• Buikpijn en buikkrampen.
• Rectale pijn.
• Drang om te poepen.
• Onvermogen om te poepen ondanks drang.
• Gewichtsverlies.
• Vermoeidheid.
• Koorts.
• Bij kinderen: groeiachterstand.

Variatie in symptomen

De symptomen van colitis ulcerosa kunnen sterk variëren en zijn afhankelijk van de ernst en locatie van de ontsteking. De meeste mensen ervaren milde tot matige symptomen. Colitis ulcerosa kent periodes van remissie waarin de symptomen verminderen of verdwijnen.

Onvoorspelbaarheid van klachten

Het beloop van de ziekte verschilt per persoon. Klachten kunnen geleidelijk of plotseling (acuut) beginnen. Perioden zonder symptomen kunnen worden afgewisseld met plotselinge verergering van klachten.

Overlapping met ziekte van Crohn

Enkele symptomen van colitis ulcerosa overlappen met de ziekte van Crohn, waaronder buikpijn, diarree met bloed en slijm, obstipatie (verstopping), bloedarmoede, vermoeidheid en gewichtsverlies.

Bijkomende symptomen

• Het niet kunnen ophouden van de ontlasting.
• Opgezette buik.
• Pijnlijke ontstoken ogen.
• Pijnlijke ontstoken gewrichten.
• Pijnlijke ontstekingen op de huid.

Mogelijke complicatie

Ongeveer tien procent van de patiënten ontwikkelt ‘primaire scleroserende cholangitis’ (PSC), een ontsteking van de galwegen in en buiten de lever. Andere complicaties zijn ook mogelijk.

Complicaties

Mogelijk complicaties van colitis ulcerosa zijn:

Langdurige complicaties

• Bloedarmoede: Ernstige bloedingen uit de dikke darm kunnen leiden tot een afname van rode bloedcellen.
• Darmkanker: Verhoogd risico, afhankelijk van de locatie en duur van ontsteking in de dikke darm.
• Osteoporose: Ontsteking die zich naar botten verspreidt, kan leiden tot verzwakking van botten of osteoporose (botontkalking).
• Primaire scleroserende cholangitis: Ontsteking die naar de lever verspreidt, kan littekens veroorzaken en de leverfunctie beïnvloeden.
• Groei- en ontwikkelingsproblemen bij kinderen: Beperkte opname van voedingsstoffen kan leiden tot groei- en ontwikkelingsproblemen.

Noodcomplicaties die onmiddellijke behandeling vereisen

• Uitdroging: Regelmatige diarree kan leiden tot ernstige uitdroging, mogelijk vereist IV-vloeistoffen.
• Darmperforatie: Een gat in de dikke darm is een medisch noodgeval dat onmiddellijke behandeling vereist.
• Ernstige Bloedingen: Afhankelijk van bloedverlies, kan een bloedtransfusie nodig zijn.
• Toxisch megacolon: Ernstige ontstekingen leiden tot dikke darmfalen, waardoor gifstoffen in de bloedbaan terechtkomen.
• Bloedstolsels: Verhoogd risico op stolling in bloedvaten, potentieel levensbedreigend afhankelijk van locatie.

Soorten colitis ulcerosa

De volgende soorten colitis ulcerosa worden onderscheiden:

Ulceratieve proctitis

De ontsteking treft alleen het rectum of de endeldarm. Het begint dichtbij de anus.

Proctosigmoiditis

De ontsteking treft zowel het rectum als het sigmoïd, het “S-vormige” deel van de dikke darm.

Linkszijdige colitis

Alleen het linkerdeel van de dikke darm (het afdalende deel) is ontstoken.

Pancolitis

Als de darmontsteking de hele dikke darm betreft, spreekt men van pancolitis.

Ernst van UC

De ernst van UC kan variëren: mild, matig of ernstig, afhankelijk van de symptomen. De meest ernstige vorm is fulminante colitis ulcerosa, maar deze komt gelukkig zelden voor.

Fulminante colitis ulcerosa kan levensbedreigende complicaties veroorzaken en vereist dringende medische behandeling.

Ernstige of fulminante colitis ulcerosa betekent dat iemand meer dan 6 keer per dag bloederige diarree heeft, samen met hevige buikkrampen. Het gaat ook gepaard met symptomen die passen bij een algemene ontstekingsreactie in het lichaam, zoals koorts, snelle hartslag, lage bloeddruk, bloedarmoede, lage hoeveelheid albumine en een verhoogde bezinkingssnelheid van de erytrocyten (BSE).

Oorzaak van colitis ulcerosa

De oorzaak van colitis ulcerosa is complex en wordt beïnvloed door verschillende factoren. De meeste wetenschappers zijn het erover eens dat het verband houdt met een overactieve immuunrespons. Colitis ulcerosa wordt dan ook beschouwd als een auto-immuunziekte. Normaal gesproken beschermt je immuunsysteem je tegen ziektekiemen en schadelijke stoffen. Echter, bij colitis ulcerosa lijkt het immuunsysteem het lichaam onterecht aan te vallen, wat leidt tot ontstekingen en schade aan het weefsel.

Risicofactoren

Risicofactoren voor colitis lcerosa zijn:

• Leeftijd: Verhoogd risico tussen 15 en 30 jaar oud of na 60 jaar.
• Etniciteit: Hoger risico bij blanken, vooral bij Asjkenazisch-joodse afkomst.
• Genetica: Verhoogd risico als een eerstegraads familielid (ouder, broer, zus of kind) colitis ulcerosa heeft.
  Ongeveer 20% van de mensen met UC heeft een familielid met UC of de ziekte van Crohn.
• Darmmicrobioom: Verschillen in darmmicrobioom (bacteriën, virussen, schimmels in de darmen) bij mensen met UC vergeleken met mensen zonder UC. Oorzaken van deze verschillen zijn anno 2024 nog niet volledig begrepen.

Opmerking: Andere factoren zoals stress en dieet verhogen het risico niet op het ontwikkelen van UC, maar kunnen wel de symptomen verergeren.

Onderzoek en diagnose

De diagnose van colitis ulcerosa wordt gesteld op basis van:

Stap 1: Medische geschiedenis en familiegeschiedenis:

Arts vraagt naar de symptomen, neemt je medische geschiedenis in ogenschouw, informeert naar je medicijngebruik en leefstijlfactoren. Je medische familiegeschiedenis wordt ook beoordeeld.

Stap 2: Lichamelijk onderzoek

• Controle van bloeddruk, hartslag en temperatuur.
• Luisteren naar buikgeluiden met een stethoscoop.
• Drukken op de buik om pijn of massa te voelen.
• Mogelijk digitaal rectaal onderzoek om bloed in ontlasting te controleren.

Tests

De arts kan de volgende tests (laten) uitvoeren:

Bloedtests

Bloedonderzoek om te controleren op tekenen van colitis ulcerosa en de gevolgen ervan, zoals bloedarmoede. Dit kan ook tekenen van infectie of andere spijsverteringsziekten onthullen.

Ontlastingstests

Uitvoeren van ontlastingsonderzoek om andere aandoeningen uit te sluiten. En om te controleren op tekenen van ontsteking in de darmen.

Endoscopie van de dikke darm

• Gebruik van een endoscoop met een camera om de dikke darm te bekijken.
• Biopsieën worden genomen voor nader onderzoek.

Twee soorten endoscopie:

• Colonoscopie (volledige dikke darm).
• Flexibele sigmoïdoscopie (onderste dikke darm en rectum).

Deze tests helpen artsen om de diagnose van colitis ulcerosa te bevestigen, de ernst ervan te bepalen en andere mogelijke gezondheidsproblemen uit te sluiten.

Behandeling van colitis ulcerosa

Medicijnen:

• Aminosalicylaten:
  • Voor milde tot matige colitis ulcerosa.
  • Helpt ontstekingen verminderen.
• Corticosteroïden (steroïden):
  • Voor matige tot ernstige colitis ulcerosa.
  • Kortdurend gebruik vanwege ernstige bijwerkingen.
• Immunosuppressiva:
  • Voor matige tot ernstige colitis ulcerosa.
  • Helpt ontstekingen verminderen en remissie handhaven.
• Biologische geneesmiddelen:
  • Voor matige tot ernstige colitis ulcerosa.
  • Gericht op specifieke immuunreacties.
• tsDMARD’s:
  • Medicijnen die behoren tot de categorie ’targeted synthetic DMARD’s’ (tsDMARD’s) zijn goedgekeurd voor de behandeling van matige tot ernstige actieve colitis ulcerosa.
  • Voor volwassenen met matige tot ernstige colitis ulcerosa.
  • Voor diegenen die niet reageren op andere medicijnen.

Chirurgie:

• Overwogen bij:
  • Colorectale kanker.
  • Dysplasie (precancereuze cellen).
  • Levensbedreigende complicaties.
  • Onvoldoende reactie op medicijnen.
• Ileoanale pouch:
  • Creatie van een intern reservoir van de dunne darm.
  • Bevestigd aan de anus.
• Ileostoma:
  • Verbinding van ileum naar stoma in de buikwand.
  • Gebruik van stomazakje voor ontlasting.
• Operatie kan laparoscopisch of open zijn, afhankelijk van de situatie.

Behandeling van symptomen en complicaties:

• Pijn:
  • Paracetamol aanbevolen in plaats van NSAID’s.
• Botverlies en osteoporose:
  • Calcium, vitamine D-supplementen of medicijnen indien nodig.

Poeptransplantatie

Poeptransplantatie bij colitis ulcerosa-patiënten kan ook uitkomst bieden. Fecaal microbiota transplantatie (FMT), waarbij ontlasting van een gezonde donor wordt ingebracht bij een patiënt met colitis ulcerosa, kan ontstekingsreacties verminderen. Dit gebeurt via een neussonde, zodat de patiënt niets proeft of ruikt tijdens de procedure.

Ziekenhuisbehandeling voor ernstige complicaties:

• Antibiotica:
  • Bij infecties door ernstige colitis ulcerosa of complicaties.
• Bloedtransfusies:
  • Voor ernstige bloedarmoede.
• IV-vloeistoffen en elektrolyten:
  • Voorkomen en behandelen van uitdroging.

Let op:

• Overleg met de arts voordat je zelfzorggeneesmiddelen gebruikt.
• Vermijd NSAID’s voor pijn, omdat ze symptomen kunnen verergeren.

Belang van overleg met de arts:

• Type behandeling hangt af van de ernst en uitgebreidheid van colitis ulcerosa.
• Risico’s en voordelen van operatie moeten worden besproken.

Dieet en voeding

Als je colitis ulcerosa hebt, is het belangrijk om een gezond en uitgebalanceerd dieet te volgen. Praat met je arts over een geschikt eetplan, vooral omdat symptomen zoals verlies van eetlust en verminderde voedselinname kunnen optreden.

Het is niet bewezen dat specifieke voedingsmiddelen colitis ulcerosa veroorzaken of verergeren, maar gezonde voeding wordt geassocieerd met een lager risico op het ontwikkelen van inflammatoire darmziekten.

Houdt eventueel een voedingsdagboek bij om voedingsmiddelen te identificeren die mogelijk invloed hebben op je symptomen. Afhankelijk van je symptomen en medicatie kan je arts aanpassingen in je dieet voorstellen en eventueel voedingssupplementen aanbevelen.

Prognose

Als je colitis ulcerosa hebt, kunnen de verwachtingen variëren. Sommige mensen ervaren slechts één opflakkering en hebben nooit meer symptomen, terwijl anderen chronische en moeilijk te beheersen symptomen hebben. Voor de meeste mensen wisselen symptomen af tussen opflakkeringen en periodes van remissie. Ongeveer 30% kan echter een verslechtering van symptomen ervaren en uiteindelijk een operatie nodig hebben waarbij de dikke darm en rectum worden verwijderd.

De behandeling omvat vaak het vermijden van triggers, regelmatige inname van medicijnen om ontstekingen te voorkomen en regelmatige controles bij de zorgverlener. Afhankelijk van het risico kunnen regelmatige colonoscopieën nodig zijn om te screenen op darmkanker.

Colitis ulcerosa kan niet genezen worden. Desalniettemin kunnen de meeste mensen hun symptomen beheersen met medicatie of operatie. Het doel van de behandeling is het bereiken en handhaven van remissie. Een operatie waarbij de dikke darm en rectum worden verwijderd, is de enige definitieve manier om af te reken met deze ziekte, maar veel mensen kunnen succesvol worden behandeld zonder deze forse ingreep.

Preventie: opflakkeringen voorkomen

Om opflakkeringen van colitis ulcerosa te voorkomen, is het belangrijk om je triggers te identificeren en te vermijden. Hier zijn enkele tips om veelvoorkomende triggers te ontwijken:

1. Omgaan met stress:
   • Zorg voor minimaal zeven uur slaap per nacht.
   • Beweeg regelmatig.
   • Vind gezonde manieren om stress te verlichten.
2. Vermijd NSAID’s:
   • Gebruik voor pijnverlichting of koorts paracetamol in plaats van NSAID’s, zoals ibuprofen, naproxen of diclofenac. Deze kunnen de symptomen verergeren.
3. Vermijd voedsel dat klachten uitlokt:
   • Er is geen dieet specifiek voor colitis ulcerosa, maar sommige mensen vermijden zuivel en suikers.
   • Werk samen met een diëtist om een persoonlijk maaltijdplan te ontwikkelen dat trigger-voedsel vermijdt zonder essentiële voedingsstoffen te missen.

Het bijhouden van een dagboek om je triggers te ontdekken kan nuttig zijn. Bespreek dit dagboek met een diëtist om samen strategieën te ontwikkelen voor het vermijden van situaties die opflakkeringen kunnen veroorzaken.

Reacties en ervaringen

Hieronder kun je reageren op dit artikel. Je kunt bijvoorbeeld je ervaringen delen over colitis ulcerosa, of tips geven. Wij stellen reacties zeer op prijs. Reacties worden niet automatisch (direct) gepubliceerd. Dit gebeurt nadat ze door de redactie gelezen zijn. Dit om ‘spam’ of anderszins ongewenste c.q. ongepaste reacties eruit te filteren. Daar kunnen soms enige uren overheen gaan.