Vergrote schildklier (struma): oorzaken en behandeling

Last Updated on 3 maart 2024 by M.G. Sulman

Een vergrote schildklier, ook wel struma of krop genoemd, kan voorkomen bij mensen van alle leeftijden en beide geslachten Een vergrote schildklier kan diffuus zijn, wat betekent dat de vergroting gelijkmatig verdeeld is over de gehele schildklier. Een andere vorm van vergroting is multinodulair, wat betekent dat er onregelmatige knobbels of zwellingen in de schildklier zitten. Soms zijn deze knobbels of zwellingen voelbaar en dan wordt er gesproken van schildklierknobbels of cysten. Deze knobbels kunnen goedaardig of kwaadaardig zijn. Het is daarom belangrijk om de schildklier goed te laten onderzoeken door een arts om de juiste diagnose te stellen en de behandeling te bepalen. Er zijn verscheidene oorzaken voor een vergrote schildklier.

Vergrote schildklier (struma) / Bron: Wikimedia Commons

Wat is een schildklier?

De schildklier is een vlindervormige klier die zich bevindt in de hals, net onder het strottenhoofd. De schildklier is een belangrijk orgaan van het endocriene systeem, dat verantwoordelijk is voor de productie en afscheiding van hormonen die verschillende processen in het lichaam reguleren.
De belangrijkste hormonen die door de schildklier worden geproduceerd zijn thyroxine (T4) en trijodothyronine (T3). Deze hormonen zijn betrokken bij het regelen van de stofwisseling en spelen een rol bij de groei en ontwikkeling van het lichaam. De productie van deze hormonen wordt gereguleerd door het hormoon thyreoïd-stimulerend hormoon (TSH), dat wordt aangemaakt in de hypofyse, een kleine klier aan de basis van de hersenen.

Een te actieve of te trage schildklier kunnen verschillende klachten veroorzaken. Bij een te actieve schildklier (hyperthyreoïdie) wordt er te veel T4 en T3 geproduceerd, wat kan leiden tot symptomen zoals gewichtsverlies, hartkloppingen en nervositeit. Bij een te trage schildklier (hypothyreoïdie) wordt er daarentegen te weinig T4 en T3 geproduceerd. Dit geeft klachten zoals gewichtstoename, vermoeidheid en kouwelijkheid.

Je schildklier kan ook vergroot raken, wat bekend staat als struma of een vergrote schildklier. Dit kan optreden als gevolg van verschillende oorzaken, waaronder jodiumtekort, auto-immuunziekten en bepaalde medicijnen.

Belangrijkste endocriene organen (Man links, vrouw rechts): 1. Pijnappelklier 2. Hypofyse 3. Schildklier 4. Thymus 5. Bijnier 6. Alvleesklier 7. Eierstok 8. Teelbal / Bron: Wikimedia Commons

Wat is een vergrote schildklier of struma?

Een struma is een vergrote schildklier die vaak zichtbaar of voelbaar is als een zwelling aan de onderkant van de hals. De vergroting kan diffuus zijn, wat betekent dat de hele schildklier vergroot is, of het kan bestaan uit meerdere knobbels, wat wordt aangeduid als een multinodulair struma. Mogelijke oorzaken van een schildkliervergroting zijn onder andere de ziekte van Graves, de ziekte van Hashimoto, thyreoïditis (schildklierontsteking), jodiumgebrek, en sommige medicijnen. Soms kan een vergrote schildklier te veel schildklierhormonen produceren, wat leidt tot een te snel werkende schildklier of hyperthyreoïdie.

Is het gevaarlijk?

Het is alleszins raadzaam om medische hulp in te roepen als je een knobbeltje of bolletje voelt in de schildklier of een zwelling in je hals opmerkt. In de meeste gevallen is de zwelling niet kwaadaardig en niet gevaarlijk, maar het kan in sommige gevallen een teken zijn van een ernstiger probleem.

Een vergrote schildklier kan druk uitoefenen op omliggende structuren in de nek, zoals de slokdarm en de luchtpijp. Dit kan leiden tot symptomen zoals slikklachten, een prikkelhoest, een drukgevoel in de keel en moeite met ademhalen.

Een arts kan een lichamelijk onderzoek uitvoeren en indien nodig aanvullende onderzoeken laten uitvoeren, zoals bloedonderzoek, echografie of een biopsie om de oorzaak van de zwelling te achterhalen. Afhankelijk van de oorzaak kan de arts de beste behandeling aanbevelen.

Symptomen van een vergrote schildklier

Een struma groeit meestal langzaam en veroorzaakt in de beginfase dikwijls geen klachten. Als er klachten ontstaan, zijn dat meestal moeite met slikken, een piepende ademhaling (vooral ’s nachts), of een drukkend gevoel in de hals. Soms kan heesheid optreden. Het kan ook zijn dat de zwelling in de hals zichtbaar aanwezig is. Bij een versnelde werking van de schildklier, zoals bij hyperthyreoïdie, kunnen er ook klachten optreden zoals vermoeidheid, rusteloosheid en hartkloppingen.

Schildklier
Schildklier / Bron: wikimedia Commons

Oorzaken van een struma

Ofschoon jodiumtekort wereldwijd de meest voorkomende oorzaak van struma is, zijn er ook andere aandoeningen die tot een vergrote schildklier kunnen leiden.

Jodiumtekort

Een jodiumtekort treedt op wanneer er je onvoldoende jodium via de voeding binnenkrijgt om schildklierhormoon te produceren. Als gevolg van dit tekort maakt de schildklier meer cellen aan met als doel om meer schildklierhormoon te kunnen produceren. Het eten van voedingsmiddelen zoals zeevruchten, zuivelproducten en gejodeerd zout kan de aanbevolen hoeveelheid jodium leveren. Jodiumsupplementen zijn over het algemeen niet nodig en kunnen negatieve bijwerkingen hebben.

Ziekte van Graves

De ziekte van Graves is een auto-immuunziekte die de schildklier treft, wat een vergrote schildklier of struma tot gevolg kan hebben. Deze aandoening wordt veroorzaakt door een overactieve schildklier, waardoor er te veel schildklierhormonen aangemaakt worden.

De symptomen van de ziekte van Graves kunnen onder meer zijn: gewichtsverlies, hartkloppingen, toegenomen zweten, angstgevoelens, nervositeit en trillende handen. Een vergrote schildklier is een ander veelvoorkomend symptoom. Dit kan leiden tot zwelling in de hals, moeite met slikken en een ongemakkelijk gevoel.

Behandeling van de ziekte van Graves bestaat vaak uit medicijnen die de schildklierfunctie onderdrukken en het schildklierhormoonniveau in het bloed normaliseren. Er kan ook radioactief jodium worden gebruikt om de overactieve cellen in de schildklier te vernietigen. In ernstige gevallen zal de arts een operatie overwegen om de schildklier geheel of gedeeltelijk te verwijderen.

Ziekte van Hashimoto

De ziekte van Hashimoto is een auto-immuunziekte waarbij het immuunsysteem de schildklier aanvalt, waardoor deze ontstoken raakt en geleidelijk aan minder schildklierhormonen produceert. Dit kan leiden tot een vergrote schildklier doordat de schildklier harder werkt om voldoende hormonen te produceren.

Symptomen van de ziekte van Hashimoto zijn onder meer vermoeidheid, gewichtstoename, kouwelijkheid, haarverlies, obstipatie, depressie en een vergrote schildklier. Bij sommige mensen veroorzaakt de ziekte van Hashimoto echter geen symptomen.

De behandeling van de ziekte van Hashimoto bestaat vaak uitl het nemen van schildklierhormoonvervangende medicatie om de hormoonniveaus in het bloed te normaliseren. Levothyroxinum is een kunstmatig schildklierhormoon. Het heeft dezelfde werking als natuurlijk voorkomende schildklierhormonen.

Schildklierkanker

Schildklierkanker kan een vergrote schildklier veroorzaken. Er zijn verschillende soorten schildklierkanker en de meest voorkomende vormen zijn papillair en folliculair carcinoom. Het verschil tussen papillaire schildklierkanker en folliculaire schildklierkanker is alleen onder de microscoop waar te nemen.

In de beginfase van schildklierkanker kunnen er geen symptomen aanwezig zijn. Naarmate de kanker groeit, kan de vergrote schildklier druk uitoefenen op de luchtpijp, de slokdarm of nabijgelegen zenuwen, wat kan leiden tot symptomen zoals hoesten, heesheid, moeite met slikken of kortademigheid.

De behandeling van schildklierkanker hangt af van het type kanker, de grootte van de tumor, of deze is uitgezaaid naar andere delen van het lichaam en andere factoren. De behandeling kan bestaan uit operatie, radioactief jodiumtherapie, radiotherapie (bestraling) en/of chemotherapie.

Zwangerschap

Tijdens de zwangerschap kan de schildklier van een vrouw vergroot raken als gevolg van veranderingen in de hormoonspiegels, waaronder het hormoon humaan choriongonadotrofine (hCG). HCG wordt geproduceerd door de placenta en stimuleert de schildklier om meer schildklierhormonen te produceren. Dit kan leiden tot een tijdelijke toename van de grootte van de schildklier.

Een vergrote schildklier tijdens de zwangerschap wordt ook wel zwangerschapsstruma genoemd en komt voor bij ongeveer 5-10% van de zwangere vrouwen. In de meeste gevallen heeft het geen invloed op de gezondheid van de moeder of de baby en verdwijnt het struma na de bevalling vanzelf.

Sporadisch leidt een zwangerschapsstruma tot hyperthyreoïdie, wat kan resulteren in symptomen zoals hartkloppingen, overmatig zweten, gewichtsverlies en nervositeit. In zeldzame gevallen kan een zwangerschapsstruma ook leiden tot hypothyreoïdie, wat klachten kan geven als vermoeidheid, gewichtstoename en kouwelijkheid.

Schildklierontsteking

Thyroiditis is een ontsteking van de schildklier zelf, wat een vergrote schildklier kan veroorzaken. Er zijn verschillende vormen van thyroiditis, of schildklierontsteking, waaronder:

  • Acute thyroiditis: een zeldzame vorm van thyroiditis die wordt veroorzaakt door een bacteriële infectie. Het kan leiden tot pijn en zwelling in de schildklier, koorts en algehele malaise.
  • Subacute thyroiditis: een ontsteking van de schildklier die vaak wordt veroorzaakt door een virale infectie. Ja kunt hierbij last krijgen van een vergrote schildklier, pijn en gevoeligheid in de hals en soms ook koorts.
  • Chronische thyroiditis: een langdurige schildklierontsteking die kan leiden tot een vergrote schildklier en uiteindelijk tot hypothyreoïdie (een tekort aan schildklierhormonen).
  • Stille thyroiditis: een ontsteking van de schildklier die niet gepaard gaat met pijn of zwelling van de schildklier, maar wel kan leiden tot een vergrote schildklier en uiteindelijk tot hyperthyreoïdie (een teveel aan schildklierhormonen).

De behandeling van thyroiditis hangt af van het type en de ernst van de aandoening. Acute thyroiditis wordt meestal behandeld met antibiotica, terwijl subacute en stille thyroiditis vaak geen behandeling nodig hebben en vanzelf verdwijnen. Bij chronische thyroiditis kan een behandeling met schildklierhormonen nodig zijn om een tekort aan schildklierhormonen te compenseren.

Suppuratieve thyroïditis

Suppuratieve thyroïditis, ook bekend als acute bacteriële thyroïditis, is een zeldzame aandoening waarbij als gevolg van een bacteriële infectie de schildklier ontstoken raakt. Dit geeft klachten als een vergrote schildklier die pijnlijk aanvoelt, rood is en warm aanvoelt bij aanraking. Andere symptomen zijn onder meer koorts, zwelling en moeite met slikken.

Suppuratieve thyroïditis is veelal het gevolg van een bacteriële infectie van de schildklier, maar kan ook optreden als complicatie na een operatie of biopsie van de schildklier. De behandeling bestaat in de meeste gevalle uit antibiotica om de bacteriële infectie te behandelen. Een enkele keer is een chirurgische drainage nodig om de pus te verwijderen die zich heeft opgebouwd in de ontstoken schildklier.

TSH-producerend hypofyseadenoom

Gewichtsverlies zonder duidelijke reden, hartkloppingen, vermoeidheid en slaapproblemen kunnen verontrustende symptomen zijn met diverse oorzaken. Een zeldzame oorzaak van deze klachten is een TSH-producerend hypofyseadenoom.

Dit adenoom, een goedaardige tumor in de hypofyse (gelegen in het hoofd), produceert het hormoon TSH. Dit hormoon stimuleert de schildklier tot het afgegeven van thyroxine, een hormoon dat je nodig hebt voor het reguleren van het metabolisme en het handhaven van de algemene fysiologische balans in het lichaam. Ofschoon je lichaam TSH nodig heeft, kan overproductie ervan de schildklier overactiveren, wat leidt tot hyperthyreoïdie.

Deze hypofysetumoren zijn niet kwaadaardig. Desalniettemin is behandeling nodig om de hormoonspiegels te reguleren en andere gezondheidsproblemen te voorkomen.

Schildklierhormoonresistentie (syndroom van Refetoff)

Schildklierhormoonresistentie, ook bekend als het syndroom van Refetoff, is een zeldzame erfelijke aandoening waarbij lichaamsweefsels ongevoelig zijn voor schildklierhormoon. Dit kan symptomen veroorzaken die lijken op zowel hypothyreoïdie als hyperthyreoïdie, maar sommige patiënten ervaren geen klachten. Opvallend zijn de bloedwaarden, waarbij de TSH normaal of verhoogd is en de FT4 (en FT3) verhoogd zijn, wat vergelijkbaar is met een TSH-producerend adenoom.

Struma van Riedel

Het struma van Riedel is een zeldzame aandoening waarbij de schildklier en de omliggende structuren worden aangetast door een overmatige vorming van bindweefsel. Dit veroorzaakt vaak obstructieve symptomen zoals ademhalingsproblemen, slikproblemen en heesheid.

Toxisch multinodulair struma

Een toxisch (multi)nodulaire struma wordt ook wel de ziekte van Plummer genoemd. ‘Nodulair’ betekent simpelweg dat het knobbels heeft, en een struma staat voor een vergrote schildklier. Die knobbels zijn meestal wel goedaardig, maar het wordt ’toxisch’ genoemd omdat het te veel hormonen produceert. De symptomen zijn niet zo opvallend als bij de ziekte van Graves.

Syndroom van Pendred

Het syndroom van Pendred is een erfelijke aandoening die geleidelijk gehoorverlies veroorzaakt en vaak gepaard gaat met struma, voornamelijk veroorzaakt door een tekort aan schildklierhormonen (hypothyreoïdie).

Onderzoek en diagnose

Een vergrote schildklier, ook wel struma genoemd, kan worden gediagnosticeerd door middel van een vraaggesprek met de arts over je klachten, bloedonderzoek, lichamelijk onderzoek en aanvullend onderzoek zoals een echografie van de schildklier. Soms kan er een punctie worden gedaan om materiaal op te zuigen voor verder onderzoek, hoewel het zelden kwaadaardig is. Een schildklierscan kan ook worden uitgevoerd om te beoordelen of er sprake is van één of meerdere bobbels en of deze actief zijn. Bij de schildklierscan kan worden gekeken of het struma met radioactief jodium kan worden verkleind.

Onderzoek van de schildklier
Onderzoek van de schildklier / Bron: Satyrenko/Wikimedia Commons

Behandeling schildkliervergroting

De behandeling van een vergrote schildklier hangt af van het type struma, in welke mate het van invloed is op de werking en het functioneren van de schildklier en of het klachten veroorzaakt bij slikken en/of ademhalen. Vaak is een jaarlijkse controle bij de huisarts voldoende, waarbij bloed wordt afgenomen om je schildklierfunctie te controleren en waarbij eventuele klachten worden besproken. Als het struma klachten veroorzaakt door een te snelle werking van de schildklier, kunnen medicijnen of radioactief jodium worden voorgeschreven. In het geval van slik- of ademhalingsklachten kan er radioactief jodium worden gegeven of kan er worden gekozen voor een operatie.

Prognose

De prognose hangt af van de onderliggende oorzaak van de schildklierzwelling. In geval de vergrote schildklier wordt veroorzaakt door een jodiumtekort, is de prognose vaak gunstig als het tekort wordt gecorrigeerd met jodiumsupplementen of door jodiumrijke voedingsmiddelen te eten. Als het tekort aan jodium echter niet wordt behandeld, kan de schildklier blijvend vergroot raken en kunnen er symptomen van hypothyreoïdie (een traag werkende schildklier) optreden.

Bij een schildkliervergroting als gevolg van een overactieve schildklier (hyperthyreoïdie), hangt de prognose af van de onderliggende oorzaak en de ernst van de hyperthyreoïdie. Behandelingsopties zijn onder meer medicatie, radioactief jodium en chirurgie.

Bij een struma als gevolg van een goedaardige tumor (nodulair struma), is de prognose over het algemeen positief indien de tumor geen symptomen veroorzaakt en niet kwaadaardig is. Chirurgie kan nodig zijn als de tumor groot is of vervelende klachten veroorzaakt.

De prognose van een vergrote schildklier die wordt veroorzaakt door een kwaadaardige tumor (schildklierkanker), hangt af van het type kanker, de grootte van de tumor, de mate van uitzaaiing, je leeftijd en je algehele gezondheid. Behandelingsopties bestaan onder meer uit chirurgie, radioactief jodium, bestraling en chemotherapie.

Reacties en ervaringen

Hieronder kun je reageren op dit artikel. Je kunt bijvoorbeeld je ervaringen delen over een vergrote schildklier, of tips geven. Wij stellen reacties zeer op prijs. Reacties worden niet automatisch (direct) gepubliceerd. Dit gebeurt nadat ze door de redactie gelezen zijn. Dit om ‘spam’ of anderszins ongewenste c.q. ongepaste reacties eruit te filteren. Daar kunnen soms enige uren overheen gaan.