TSH-producerend hypofyseadenoom: symptomen en behandeling

Last Updated on 4 februari 2025 by M.G. Sulman

TSH-producerende hypofyseadenomen zijn goedaardige tumoren in je hypofyse. Ze zorgen ervoor dat er te veel schildklierstimulerend hormoon (TSH) wordt aangemaakt, waardoor je schildklier overactief wordt en te veel schildklierhormonen produceert. Dat kan leiden tot symptomen van hyperthyreoรฏdie, zoals een snelle hartslag, gewichtsverlies en nervositeit. Soms kun je ook last hebben van hoofdpijn en gezichtsveldverlies door de vergroting van de hypofyse. Het komt zelden voor dat er geen symptomen zijn, wat ‘asymptomatisch’ genoemd wordt. Het is belangrijk om het vroegtijdig te ontdekken en juist te behandelen om complicaties te voorkomen, zoals problemen met de hypofyse en het hart, maar ook om de kans op volledig herstel te vergroten.

Een specifiek type hypofyseadenoom is de zogeheten TSH-producerend hypofyseadenoom / Bron: Freepik

Wat is een TSH-producerend hypofyseadenoom?

Een hypofyseadenoom is een goedaardige tumor die zich vormt in de hypofyse, een klein orgaan aan de basis van de hersenen. Deze tumoren groeien over het algemeen langzaam. Een specifiek type hypofyseadenoom is de zogeheten TSH-producerend hypofyseadenoom, ook bekend als ‘thyrotropinoom’. Dit zijn hypofyseadenomen die ontstaan โ€‹โ€‹in de thyrotrope cellen van de hypofyse en schildklierstimulerend hormoon (TSH) produceren. TSH stimuleert op zijn beurt de schildklier om overmatig schildklierhormoon te produceren. Dit leidt tot hyperthyreoรฏdie. Dat is een schildklier die te snel werkt.

Belangrijkste endocriene organen (Man links, vrouw rechts): 1. Pijnappelklier 2. Hypofyse 3. Schildklier 4. Thymus 5. Bijnier 6. Alvleesklier 7. Eierstok 8. Teelbal / Bron: Wikimedia Commons

Synoniemen

Synoniemen voor “TSH-producerend hypofyseadenoom” kunnen onder andere zijn:

  • Thyrotropinoma
  • Thyrotropinoom
  • TSH-afscheidend hypofysetumor
  • TSH-secreterend hypofysegezwel
  • Tumor met overproductie van schildklierstimulerend hormoon in de hypofyse

Vรณรณrkomen

Een TSH-producerend hypofyseadenoom vertegenwoordigt grofweg รฉรฉn procent van alle hypofysetumoren.

Wat gebeurt er als je hypofyse op hol slaat?

Stel je voor: je schildklier is als een goed geoliede machine. Niet te snel, niet te langzaam. Alles werkt lekker soepel, dankzij een subtiel samenspel tussen je hersenen en je hormonen. En danโ€”BOEMโ€”ineens krijgt die machine continu verkeerde instructies. Je schildklier draait overuren en jij voelt je opgejaagd, zweterig en misschien zelfs een beetje alsof je altijd vijf koppen koffie op hebt.

Dat is precies wat er gebeurt bij een TSH-producerend hypofyseadenoom: een klein, eigenwijs gezwel in je hypofyse dat zijn eigen regels bepaalt. Dit kleine ettertje geeft continu TSH (thyroid-stimulerend hormoon) af, waardoor je schildklier wordt aangespoord om als een bezetene schildklierhormonen te produceren. Het gevolg? Je lichaam schiet in de overdrive, maar zonder dat er een normale rem op zit.

De hypofyse: dirigent met een foutje in de partituur

De hypofyse is normaal gesproken de baas over je hormonale orkest. Dit piepkleine klierweefsel, verscholen in het sella turcica (een soort holletje in je schedel), regelt onder andere je schildklier via TSH. In een gezond lichaam werkt dat met een ingenieus feedbackmechanisme: zodra er genoeg schildklierhormoon in het bloed zit, krijgt de hypofyse het signaal om even rustig aan te doen.

Maar bij een TSH-producerend adenoom raakt deze feedbackloop ontregeld. De cellen in de hypofyse beginnen ongecontroleerd te delen en produceren TSH zonder zich iets aan te trekken van de normale remsystemen. Dit betekent dat je schildklier continu wordt aangespoord om meer T3 en T4 (de werkzame schildklierhormonen) aan te maken.

Toch is er iets geks aan de hand: vaak is de stijging van TSH maar matig verhoogd. Normaal gesproken zou je bij een hyperactieve schildklier een onderdrukt TSH verwachten, maar hier blijft het รณf normaal รณf licht verhoogd. Dat komt doordat het adenoom niet altijd superveel TSH maakt, maar vooral niet reageert op de normale remming door T3 en T4.

Hoe ontstaat zoโ€™n eigenwijs gezwel?

Waarom sommige cellen in de hypofyse besluiten om ineens hun eigen gang te gaan, is nog niet helemaal ontrafeld. Maar er zijn een paar theorieรซn.

๐Ÿ”น Genetische mutaties โ€“ In sommige gevallen wordt een TSH-producerend adenoom veroorzaakt door mutaties in genen die betrokken zijn bij celgroei en hormoonregulatie. Denk aan mutaties in het GNAS-gen, dat betrokken is bij de signaaloverdracht in de hypofyse. Wanneer dit gen ontspoort, kunnen cellen zich als een gek gaan delen en TSH blijven pompen.

๐Ÿ”น Defecte feedbackmechanismen โ€“ Normaal gesproken houden T3 en T4 de productie van TSH strak in de hand. Maar als de cellen van het adenoom ongevoelig zijn voor deze signalen, gaan ze gewoon door met TSH produceren, ongeacht hoeveel schildklierhormoon er al in het bloed zit.

๐Ÿ”น Hormonale triggers โ€“ Er zijn gevallen bekend waarbij mensen jarenlang een traag werkende schildklier hadden en ineens een TSH-producerend adenoom ontwikkelden. Dit zou erop kunnen wijzen dat langdurige stimulatie van de hypofyse (bijvoorbeeld door jodiumtekort of chronische hypothyreoรฏdie) uiteindelijk kan leiden tot het ontsporen van cellen.

Wat doet zoโ€™n adenoom met je lichaam?

Omdat je schildklier onder een constante stortvloed van TSH staat, maakt hij veel te veel schildklierhormonen aan. Dit leidt tot een vorm van hyperthyreoรฏdie, maar dan net een beetje anders dan bij de veel bekendere ziekte van Graves.

Mensen met een TSH-producerend adenoom krijgen vaak:
โœ… Een opgejaagd gevoel, hartkloppingen, en overmatig zweten
โœ… Gewichtsverlies, ondanks een onveranderd (of zelfs verhoogd) eetpatroon
โœ… Trillende handen en een overactieve darm (hallo, frequente toiletbezoekjes)
โœ… Moeheid, spierzwakte, en een beetje dat ‘uitgeput maar hyper’ gevoel

Het verschil met andere vormen van hyperthyreoรฏdie is dat hier de TSH-spiegel niet onderdrukt is, terwijl dat bij bijvoorbeeld de ziekte van Graves wรฉl zo is. Dit is dus een diagnostische sleutel!

Maar wacht, er is meerโ€ฆ Omdat dit adenoom zich in de hypofyse bevindt, kan het โ€“ als het groot genoeg wordt โ€“ ook andere structuren in de hersenen gaan irriteren. Dit kan leiden tot:
๐Ÿšจ Hoofdpijn (vooral drukkend achter de ogen)
๐Ÿšจ Problemen met het zicht, doordat het adenoom tegen de oogzenuwen drukt
๐Ÿšจ Uitval van andere hypofysehormonen, zoals een daling in geslachtshormonen (met libidoverlies en menstruatiestoornissen als gevolg)

En nu? Wat doe je eraan?

De eerste stap bij behandeling is het onderdrukken van de overproductie van TSH. Dit kan op verschillende manieren:

๐Ÿ”น Medicatie โ€“ Een somatostatine-analoog zoals octreotide of lanreotide kan helpen om de TSH-productie te verminderen. Deze middelen bootsen een natuurlijk remmend hormoon na en kunnen het adenoom enigszins onder controle houden.

๐Ÿ”น Chirurgie โ€“ Vaak wordt geprobeerd het adenoom via een transsfenoรฏdale operatie (via de neus) te verwijderen. Dit is tricky, want als het adenoom in de hypofyse is ingebed, is volledige verwijdering niet altijd mogelijk.

๐Ÿ”น Bestraling โ€“ Als het adenoom na een operatie blijft terugkomen of als iemand geen kandidaat is voor chirurgie, kan bestraling een optie zijn.

Oorzaak van een thyrotropinoom: waarom raakt de hypofyse van slag?

Een TSH-producerend hypofyseadenoom, ook wel een thyrotropinoom genoemd, is een zeldzaam maar koppig gezwel dat zich in de hypofyse nestelt en als een rebelse dirigent de schildklier op hol laat slaan. Maar waarom ontstaat zoโ€™n eigenzinnig adenoom? Waarom besluit een groepje cellen in de hypofyse om de regie over te nemen en TSH te blijven produceren, ongeacht de hormonale stoplichten die op rood springen?

Nou, dat is dus de grote vraag. In 2025 hebben we er nog steeds geen pasklaar antwoord op. Wat we wรฉl weten, is dat er meerdere theorieรซn zijn. Genetische mutaties, hormonale triggers, en defecte feedbackmechanismen spelen allemaal een rol in dit duistere spel. Laten we er dieper in duiken.

Genetische chaos: wanneer cellen hun eigen wetboek schrijven

Soms komt een thyrotropinoom voort uit een genetische fout. Een soort programmeerfout in het DNA van de hypofysecellen waardoor ze hun โ€˜normale baanโ€™ als verantwoordelijke TSH-producerende werkers opzeggen en besluiten om een eindeloze overproductie van TSH te starten.

Een van de verdachten is een mutatie in het GNAS-gen. Dit gen regelt normaal gesproken de signaaloverdracht binnen de cel. Maar als het ontspoort, kan het ervoor zorgen dat de hypofysecellen ongecontroleerd blijven delen รฉn continu TSH blijven produceren. Alsof iemand de โ€˜uitโ€™-knop heeft verwijderd.

Daarnaast wordt bij sommige patiรซnten met een thyrotropinoom een mutatie in het MEN1-gen gevonden. Dit gen is betrokken bij de regulatie van celgroei en celdeling. Als het beschadigd raakt, kan dat leiden tot ongeremde celdeling en het ontstaan van een adenoom.

Maar hier komt het lastige: niet alle patiรซnten met een thyrotropinoom hebben deze mutaties. Dat betekent dat er meer aan de hand moet zijn. Iets dat we nog niet helemaal begrijpen.

Genetische factoren / Bron: Pixabay

Defecte feedback: een hormonale telefoonlijn die uitvalt

De hypofyse werkt normaal met een slim feedbacksysteem. Als de schildklier genoeg hormonen (T3 en T4) produceert, krijgt de hypofyse het signaal om minder TSH te maken. Dit voorkomt overproductie en houdt alles keurig in balans.

Bij een thyrotropinoom gaat dat mis. De hypofyse reageert niet of onvoldoende op de remmende werking van T3 en T4. Het is alsof de hypofyse doof is geworden voor de signalen uit het bloed. Dit kan komen doordat:

โœ” De TSH-producerende cellen in het adenoom minder receptoren hebben voor T3 en T4, waardoor de remmende signalen simpelweg niet binnenkomen.
โœ” De signaalroute in de cel verstoord is, waardoor de cellen de โ€˜stopโ€™-boodschap niet begrijpen.
โœ” Er een genetisch defect is waardoor het feedbackmechanisme sowieso niet goed werkt.

Wat het gevolg is? De hypofyse blijft TSH aanmaken, zelfs als er al genoeg schildklierhormoon in het bloed zit. De schildklier krijgt constant het sein om door te werken, en voilร : hyperthyreoรฏdie.

Hormonale overbelasting: de hypofyse die tรฉ hard heeft gewerkt

Sommige onderzoekers vermoeden dat een thyrotropinoom ook kan ontstaan door chronische stimulatie van de hypofyse. Met andere woorden: als de hypofyse jarenlang hard moet werken om TSH te produceren (bijvoorbeeld door een traag werkende schildklier), zou dat kunnen leiden tot het ontstaan van een adenoom.

Hoe dan?

๐Ÿ‘‰ Stel, iemand heeft chronische hypothyreoรฏdie (een te trage schildklier) door bijvoorbeeld jodiumtekort of een schildklierontsteking. De hypofyse moet dan jarenlang extra TSH produceren om de schildklier โ€˜aan de praatโ€™ te houden. Dit zou kunnen leiden tot celgroei en uiteindelijk ontsporing van bepaalde cellen in de hypofyse.

๐Ÿ‘‰ Iets vergelijkbaars wordt gezien bij mensen die jarenlang schildklierhormoon gebruiken (bijvoorbeeld als medicatie) maar een onjuiste dosering krijgen. Dit zou in theorie de hypofyse kunnen beรฏnvloeden, al is hier nog geen hard bewijs voor.

๐Ÿ‘‰ Er zijn gevallen bekend waarin mensen met een goedaardig TSH-tekort ineens een thyrotropinoom ontwikkelden. Mogelijk is dit een overreactie van de hypofyse die eerst te weinig TSH maakte en daarna โ€˜doorsloegโ€™ in de andere richting.

Celdeling zonder rem: wanneer de hypofyse โ€˜geen zinโ€™ heeft om te stoppen

Normaal gesproken is de celdeling in de hypofyse heel strak gereguleerd. Er zijn remmechanismen ingebouwd die zorgen dat cellen niet zomaar onbeperkt kunnen groeien. Maar bij een thyrotropinoom gaat dat mis.

๐Ÿ”น Soms ontstaan spontane mutaties in genen die de celdeling controleren, waardoor cellen in de hypofyse zich ongecontroleerd gaan vermenigvuldigen.
๐Ÿ”น De cellen in het adenoom lijken ongevoelig voor apoptose (geprogrammeerde celdood), waardoor ze blijven groeien en niet vanzelf afsterven.
๐Ÿ”น Er zijn aanwijzingen dat bepaalde groeifactoren overactief kunnen zijn in de hypofyse, wat de ontwikkeling van een adenoom kan stimuleren.

Dit verklaart waarom een thyrotropinoom meestal langzaam groeit, maar toch niet vanzelf verdwijnt. Het is als een machine die blijft draaien zonder dat iemand de stekker eruit trekt.

Samenspel van factoren: geen simpele oorzaak, maar een complex proces

Een thyrotropinoom is dus niet het gevolg van รฉรฉn enkele oorzaak. Het is eerder een samenloop van omstandigheden, waarbij genetische mutaties, hormonale verstoringen en defecte feedbacksystemen allemaal een rol spelen.

In sommige gevallen lijkt een genetisch defect de aanstichter te zijn, terwijl in andere gevallen hormonale overbelasting of een defect in de remmechanismen de boosdoener is. Maar hoe het precies begint? Dat blijft anno 2025 nog steeds een medisch raadsel.

Wat we wรฉl weten: zodra een thyrotropinoom zich eenmaal heeft gevormd, neemt het de controle over de TSH-productie over en wordt de schildklier gedwongen om als een overwerkte machine te blijven draaien. En dรกt is waar de problemen beginnen.

Symptomen van een TSH-producerend hypofyseadenoom

De symptomen van een TSH-producerend hypofyseadenoom zijn hetzelfde als die van hyperthyreoรฏdie. Deze symptomen kunnen onder andere zijn:

  • Snelle hartslagย  / hartkloppingen
  • Trillingen / trillende handen
  • Onverklaarbaar gewichtsverlies
  • Verhoogde eetlust
  • Nachtzweten / overmatig transpireren
  • Moeite met inslapen
  • Spanning / nervositeit
  • Frequente stoelgang
  • Een knobbel aan de voorkant van de hals als gevolg van een vergrote schildklier
  • Vermoeidheid
  • Verminderd bloedverlies tijdens de menstruatie of het uitblijven van menstruatie

Andere symptomen die verband houden met hypofysetumoren zijn:

    • Verlies van gezichtsvermogen
    • Hoofdpijn

De hypofyse bevindt zich vlakbij de zenuwen die van de ogen komen, en deze zenuwen lopen net boven de hypofyse langs. Als een hypofyseadenoom groter wordt, kan het druk uitoefenen op de oogzenuwen. Je kunt dan merken dat je zicht waziger wordt (wazig zien). Hoofdpijnklachten kunnen ook voorkomen bij zowel kinderen als volwassenen als gevolg van het hebben van een hypofyseadenoom. Meestal gaat het om een zeurende hoofdpijn in het hele hoofd.

Belangrijkste endocriene organen (Man links, vrouw rechts): 1. Pijnappelklier 2. Hypofyse 3. Schildklier 4. Thymus 5. Bijnier 6. Alvleesklier 7. Eierstok 8. Teelbal / Bron: Wikimedia Commons

Onderzoek en diagnose

Voor het stellen van de diagnose van TSH-producerende hypofysetumoren kunnen verschillende diagnostische stappen worden gezet:

Bloedtesten

Bloedtesten worden uitgevoerd om abnormale niveaus van schildklierstimulerend hormoon (TSH) en schildklierhormonen te detecteren. Afwijkende niveaus kunnen wijzen op de aanwezigheid van een TSH-producerende hypofysetumor.

MRI-scan van de hersenen

Teneinde de exacte grootte en locatie van de tumor te bepalen, kan een MRI-scan van de hersenen worden uitgevoerd. De hypofyse, waar deze tumoren zich bevinden, kan hiermee tot in detail in beeld worden gebracht.

De combinatie van bloedtesten en beeldvormende onderzoek stelt de arts in staat een nauwkeurige diagnose te stellen en de beste behandelingsaanpak te bepalen.

Behandeling van een TSH-producerend hypofyseadenoom

Behandeling van een TSH-producerend hypofyseadenoom kan bestaan uit verschillende benaderingen, afhankelijk van je individuele situatie. Dit zijn de mogelijke behandelingsopties:

๐Ÿ”น Medicatie โ€“ Een somatostatine-analoog zoals octreotide of lanreotide kan helpen om de TSH-productie te verminderen. Deze middelen bootsen een natuurlijk remmend hormoon na en kunnen het adenoom enigszins onder controle houden.

๐Ÿ”น Chirurgie โ€“ Vaak wordt geprobeerd het adenoom via een transsfenoรฏdale operatie (via de neus) te verwijderen. Dit is tricky, want als het adenoom in de hypofyse is ingebed, is volledige verwijdering niet altijd mogelijk.

๐Ÿ”น Bestraling โ€“ Als het adenoom na een operatie blijft terugkomen of als iemand geen kandidaat is voor chirurgie, kan bestraling een optie zijn.

Medicatie

Medicatie kan worden voorgeschreven om de TSH-productie door de tumor te verminderen. Dit leidt tot lagere TSH- en schildklierhormoonspiegels. Deze behandeling kan de tumor soms verkleinen, maar vernietigt deze niet. Voortdurend gebruik van medicatie is derhalve vereist.

Operatie

De meest gebruikelijke behandeling voor TSH-afscheidende hypofyseadenomen, is chirurgie. De gebruikelijke behandeling is een zogeheten transfenoรฏdale resectie, waarbij de tumor via de neusholte wordt verwijderd. Bij een zeer grote tumor kan een transcraniรซle (via de schedel) resectie worden overwogen, met een gemiddelde ziekenhuisverblijfsduur van 5 tot 7 dagen.

Bestraling

Bestralingstherapie of radiochirurgie kan worden overwogen als alternatief of aanvulling op medicatie. Conventionele radiotherapie duurt doorgaans 4-6 weken. Het Gamma knife is een medisch instrument dat wordt gebruikt voor de behandeling van fysieke aandoeningen in de hersenen. Dit is een apparaat waarmee afwijkingen in het hoofd bestraald worden. Het is hierbij mogelijk om plekken te bestralen die moeilijk bereikbaar zijn.

Een arts die Gamma Knife Radiochirurgie uitvoert / Bron: Wikimedia Commons

Na succesvolle behandeling

Na volledige verwijdering van de tumor herstellen je schildklierhormoonspiegels vaak binnen enkele dagen, maar symptomen kunnen nog enkele dagen tot weken aanhouden. In sommige gevallen kunnen zeer lage TSH-waarden na de operatie aanleiding geven tot langdurige of permanente noodzaak van schildklierhormoonvervangende therapie.

Regelmatige follow-up

Regelmatige controles en MRI-scans zijn nodig om hormoonspiegels en eventuele terugkeer van de tumor te controleren. Als de tumor terugkomt, kan deze weer behaneld worden.

Reacties en ervaringen

Hieronder kun je reageren op dit artikel. Je kunt bijvoorbeeld je ervaringen delen over een TSH-producerend hypofyseadenoom, of tips geven. Wij stellen reacties zeer op prijs. Reacties worden niet automatisch (direct) gepubliceerd. Dit gebeurt nadat ze door de redactie gelezen zijn. Dit om โ€˜spamโ€™ of anderszins ongewenste c.q. ongepaste reacties eruit te filteren. Daar kunnen soms enige uren overheen gaan.