Last Updated on 2 maart 2024 by M.G. Sulman
Een hypofyseadenoom is een gezwel in de hypofyse, een klein orgaan dat onderaan de hersenen hangt. Hypofyseadenomen zijn de op drie na meest voorkomende tumoren in het hoofd, na gliomen, meningeomen en schwannomen. De meeste van deze tumoren zijn goedaardig en groeien langzaam. Ze komen vaak voor bij mensen in hun dertiger of veertiger jaren, maar kunnen ook bij kinderen voorkomen. Gelukkig kunnen de meeste hypofyseadenomen succesvol behandeld worden. Deze tumoren kunnen verschillen in grootte en gedrag. Sommige produceren hormonen, wat ze ‘functionerende adenomen’ maakt, terwijl anderen dat niet doen en die worden dan ook ‘niet-functionerende adenomen’ genoemd. In het algemeen kunnen de meeste hypofysetumoren goed behandeld worden.
Wat is een hypofyseadenoom?
Een hypofyseadenoom is een goedaardige tumor die groeit in de hypofyse, een hormoonklier onder de hersenen. Via de productie van hormonen reguleert deze klier belangrijke lichaamsfuncties. Hypofyseadenomen zijn de vierde meest voorkomende tumor in het hoofd en ontstaan uit de hypofyse.
De tumoren kunnen verschillen in grootte, waarbij kleine tumoren ‘microadenomen’ worden genoemd (minder dan 1 centimeter) en grotere tumoren ‘macroadenomen’ (groter dan 1 centimeter). Sommige van deze tumoren produceren ook een overmaat aan hormonen, wat leidt tot hormonale onbalans en daaruit vloeien weer allerlei klachten voort.
Ofschoon de exacte oorzaak anno 2024 onbekend is, spelen genetische factoren en hormonale onevenwichtigheden waarschijnlijk een rol. Bepaalde hypofyseadenomen kunnen ook verband houden met genetische aandoeningen zoals multipele endocriene neoplasie type 1 (MEN1) of het Carney-complex. Bij het Carney complex kun je goedaardige gezwellen in het hart, de huid en het hormoonstelsel krijgen.
Wie krijgt het?
Hypofyseadenomen kunnen bij mensen van elke leeftijd voorkomen, maar ze komen vaker voor bij mensen tussen de dertig en veertig jaar oud. Bovendien hebben vrouwen een grotere kans op het ontwikkelen van hypofyseadenomen dan mannen.
Vóórkomen
Hypofyseadenomen vormen ongeveer 10% tot 15% van alle tumoren in de schedel. Ongeveer 77 op de 100.000 mensen hebben een hypofyseadenoom, maar mogelijk ligt dat aantal veel hoger. Veel mensen met een hypofyseadenoom, vooral de kleine (microadenoom), vertonen geen symptomen en worden vaak niet ontdekt.
Symptomen van een hypofyseadenoom
De symptomen van een hypofyseadenoom kunnen variëren, afhankelijk van een paar factoren:
- Grootte en massa-effect: Als het groot genoeg is, kan het druk uitoefenen op de hypofyse of nabijgelegen structuren, hetgeen leidt tot symptomen.
- Hormoonafscheiding: Als het een hormoonproducerend adenoom is, kunnen symptomen afhangen van het type hormoon dat het afscheidt.
Hier zijn enkele veelvoorkomende symptomen:
- Zichtproblemen: Bij grote adenomen kan het adenoom op de oogzenuw drukken, hetgeen leidt tot klachten aan het gezichtsvermogen, zoals wazig zien of dubbelzien.
- Hoofdpijn: Mensen met een hypofyseadenoom melden vaak dat ze last hebben van hoofdpijn, mogelijk als gevolg van druk op nabijgelegen weefsels.
- Hormonaal tekort: Grote adenomen kunnen de hypofyse beschadigen en leiden tot tekorten aan bepaalde hormonen, met verschillende symptomen als gevolg:
- LH- en FSH-tekort kan leiden tot hypogonadisme, met symptomen zoals opvliegers, erectiestoornissen en verminderd libido.
- TSH-tekort kan hypothyreoïdie veroorzaken, met symptomen zoals vermoeidheid, trage hartslag en droge huid.
- ACTH-tekort kan leiden tot bijnierinsufficiëntie, met symptomen zoals lage bloeddruk en misselijkheid.
- GH-tekort kan vermoeidheid en verminderde spiermassa veroorzaken, vooral bij volwassenen.
Veel mensen met een hypofyseadenoom, vooral als deze klein is, vertonen geen symptomen. In dat geval is de kans groot dat deze ook nooit ontdekt wordt.
Complicaties
Onbehandelde hypofyseadenomen, vooral de grotere macroadenomen en de hormoonuitscheidende adenomen, kunnen ernstige gezondheidsproblemen veroorzaken. Complicaties variëren afhankelijk van het type hormoon dat door het adenoom wordt uitgescheiden. Een zeldzame maar ernstige complicatie is hypofyse-apoplexie. Dit is een plotseling optredend of subacuut incident waarbij een bloeding of acute ischemie in het adenoom plaatsvindt. Symptomen kunnen zijn: ernstige hoofdpijn, verlamming van oogspieren, verlies van zicht en persoonlijkheidsveranderingen.
Soorten
Er zijn verschillende soorten hypofyseadenomen, die worden ingedeeld op basis van grootte, gedrag en de hormonen die ze produceren. De belangrijkste typen zijn:
- Prolactinomen: Produceren overmatig prolactinehormoon.
- Groeihormoon-afscheidende adenomen: Produceren te veel groeihormoon.
- ACTH-producerend adenoom: Produceren overmatig adrenocorticotroop hormoon.
- Niet-functionerende adenomen: Produceren geen overmatige hormonen, maar vanwege hun grootte of locatie kunnen ze toch klachten veroorzaken.
Oorzaak van hypofyseadenomen
De meeste hypofyseadenomen ontstaan vanzelf, wat betekent dat ze niet erfelijk zijn. Er zijn wel enkele gevallen bekend van familiale hypofysetumoren, waarbij er een erfelijke aanleg is voor het ontwikkelen van hypofyseadenomen. Deze situaties zijn echter niet heel gebruikelijk. In families waar dit voorkomt, zien we vaak dat gigantisme of een vroege vorm van acromegalie vaker optreedt. Acromegalie is een zeldzame aandoening waarbij te veel groeihormoon wordt geproduceerd, vaak als gevolg van een goedaardige hypofysetumor.
Er is ook een zeldzame aandoening genaamd meervoudige endocriene neoplasie type 1 (MEN 1). Het MEN1-syndroom is een zeldzame erfelijke ziekte die wordt gekenmerkt door gelijktijdige tumoren in de hypofyse, alvleesklier en bijschildklieren. Ongeveer 25 procent van de patiënten met MEN 1 ontwikkelt hypofyseadenomen.
Onderzoek en diagnose
de arts kan bepalen of je een hypofyseadenoom hebt op basis van de symptomen die je ervaart, samen met:
- resultaten van laboratoriumtests (bloedonderzoek en urineonderzoek)
- een MRI-scan (magnetische resonantie beeldvorming) van de hypofyse
Behandeling van hypofysetumoren
Behandeling van hypofysetumoren kan bestaan uit:
Operatie
- Transsfenoïdale benadering, via de neusholte met microchirurgie of endoscopie, vaak voor kleine “functionele” adenomen en de meeste macroadenomen.
- Transcraniële benadering (craniotomie) voor grote en invasieve tumoren.
Bestralingstherapie (radiotherapie)
- Standaard externe radiotherapie met fotonen.
- Behandeling met protonenbundels voor gerichtere straling.
- Stereotactische radiochirurgie (Gamma Knife, Novalis BrainLab, en CyberKnife) voor gerichte bestraling.
Medicamenteuze behandeling
- Voor prolactinomen: bromocriptine of cabergoline om de prolactinespiegel te normaliseren.
- Voor groeihormoon-afscheidende tumoren: ocreotide, lanreotide, cabergoline, bromocriptine, en pegvisomant.
- Voor ACTH-producerende tumoren: ketoconazol, mitotaan, metyrapon, en mifepriston.
Vroegtijdige interventie biedt de beste kans op genezing of controle van de tumor en de bijbehorende symptomen.
Prognose
De prognose van een hypofyseadenoom hangt af van de grootte en het type dat je hebt. Als de behandeling succesvol is, kun je doorgaans terugkeren naar een gezond leven. Doch in sommige gevallen zal je levenslang hormoongeneesmiddelen moeten gebruiken.
Het kan zijn dat het adenoom terugkomt, wat bij ongeveer 18% van de mensen met niet-functionerende adenomen en 25% met prolactinomen gebeurt. Als het adenoom klein is en geen symptomen veroorzaakt, kun je er in principe mee leven, maar als het groeit of symptomen veroorzaakt, is behandeling vaak noodzakelijk, vooral bij grote of functionerende adenomen die invloed kunnen hebben op je gezondheid en levenskwaliteit.
Preventie
Helaas is er geen manier om de ontwikkeling van een hypofyse-adenoom te voorkomen, omdat de meeste gevallen willekeurig optreden. Er zijn wel zeldzame genetische aandoeningen die ermee geassocieerd worden, dus als een eerstegraads familielid deze aandoening heeft, kan genetisch onderzoek en regelmatig bloedonderzoek naar hypofysehormonen worden overwogen om vroegtijdig op te sporen en in te grijpen als dat nodig is.
Reacties en ervaringen
Hieronder kun je reageren op dit artikel. Je kunt bijvoorbeeld je ervaringen delen over een hypofyseadenoom, of tips geven. Wij stellen reacties zeer op prijs. Reacties worden niet automatisch (direct) gepubliceerd. Dit gebeurt nadat ze door de redactie gelezen zijn. Dit om ‘spam’ of anderszins ongewenste c.q. ongepaste reacties eruit te filteren. Daar kunnen soms enige uren overheen gaan.
