Erythema nodosum: symptomen, oorzaken en behandeling

Last Updated on 23 maart 2024 by M.G. Sulman

Erythema nodosum is waarschijnlijk een reactie van het immuunsysteem op verschillende triggers, zoals auto-immuunziekten, infecties of medicatie. Deze huidaandoening resulteert in plotselinge, pijnlijke rode bulten, meestal aan de voorzijde van de onderbenen. De bulten ontstaan door ontstekingen in het onderhuidse vet en kunnen een reactie zijn op een eerdere infectie, een andere ziekte of bepaalde medicijnen. Gelukkig geneest het meestal vanzelf. Het komt vooral voor bij vrouwen (4 keer vaker), meestal tussen 15 en 40 jaar.

Wat is erythema nodosum?

Erythema nodosum is een reactie van het lichaam op bepaalde stoffen, die zich kenmerkt door plotselinge pijnlijke rode zwellingen onder de huid aan de voorkant van de onderbenen. Volwassenen ontwikkelen het vaak als gevolg van onderliggende aandoeningen zoals sarcoidose of de ziekte van Crohn, terwijl streptokokkeninfecties bij kinderen een veelvoorkomende oorzaak zijn. De ontstekingen voelen warm aan en doen pijn bij aanraking. Ze bevinden zich diep in het onderhuidse vet en zijn lastig te bereiken voor een normaal biopt. De diagnose wordt meestal gesteld op basis van de symptomen, aangezien een biopt weinig toegevoegde waarde heeft.

Wie krijgt er last van?

Onderzoeken tonen aan dat deze aandoening iedereen van elke leeftijd kan treffen, maar het komt het meest voor bij vrouwen, vooral tussen de leeftijden van 20 en 30 jaar. Je hebt een verhoogd risico op erythema nodosum als je een infectie hebt, lijdt aan inflammatoire darmaandoeningen of bepaalde medicijnen gebruikt.

Vóórkomen

Erythema nodosum treft naar schatting 1 tot 5 op de 100.000 mensen.

Oorzaken van erythema nodosum

Erythema nodosum is een reactie van het lichaam op verschillende prikkels, zoals infecties, medicijnen of ziekten zoals sarcoïdose en de ziekte van Crohn. Soms wordt de specifieke oorzaak, zoals bij een keelontsteking, wel gevonden, maar bij veel patiënten blijft de prikkel onbekend.

Erythema nodosum kan al met al verschillende onderliggende oorzaken hebben, waaronder:

1. Idiopathisch: In grofweg 30% tot 50% van de gevallen wordt er geen duidelijke oorzaak gevonden.
2. Infecties:
   • Bacterieel: Streptokokkeninfecties (vaak streptokokkenfaryngitis), tuberculose, lepra, Yersinia, salmonella, campylobacter gastro-enteritis, Mycoplasma-longontsteking, tularemie (of hazenpest, ook bekend als de konijnenkoorts), kattenkrabziekte, leptospirose, brucellose, papegaaienziekte (psittacose), Chlamydia trachomateus, lymfogranuloma venereum.
   • Viraal: Klierkoorts, hepatitis B, hepatitis C, humaan immunodeficiëntievirus (HIV), herpes simplex-virus (HSV), Epstein-Barr-virus (EBV), paravaccinia.
3. Schimmel: Coccidioidomycose, histoplasmose, blastomycose.
4. Parasitair: Amebiasis, giardiasis.
5. Niet-infectieuze oorzaken:
   • Medicatie: Antibiotica (penicillines, sulfonamiden), diverse medicijnen zoals orale anticonceptiva, bromiden, jodiden, TNF-alfa-remmers.
   • Maligniteit: Leukemie, lymfoom, occulte kwaadaardige aandoeningen.
   • Inflammatoire darmziekte: Ziekte van Crohn, colitis ulcerosa.
   • Gemengd: Syndroom van Löfgren (een ziekte die valt onder de verzamelnaam sarcoïdose), zwangerschap, ziekte van Whipple, ziekte van Behçet.

Bij sommige zwangere vrouwen kan erythema nodosum zich ontwikkelen tijdens het tweede trimester. Een recidief (herhaling) kan ook optreden bij toekomstige zwangerschappen.

Is het besmettelijk?

Neen, erythema nodosum is niet besmettelijk. Ofschoon het een reactie kan zijn op bacteriën, zoals bij een keelontsteking, bevatten de plekken zelf geen bacteriën die overgedragen kunnen worden van persoon tot persoon.

Symptomen van erythema nodosum

• Plotselinge verschijning van zeer pijnlijke, warme, rode bulten op de benen, soms ook op de armen.
• Plekken zijn meestal 1 tot 5 centimeter groot, maar kunnen samensmelten tot één grote plek.
• Vaak op beide benen, met zwelling van enkels en onderbenen.
• Na verloop van tijd worden de plekken blauwer en verdwijnen zonder littekens achter te laten.
• Gedurende 3 tot 6 weken kunnen nieuwe rode, warme bulten ontstaan, mogelijk met koorts, vermoeidheid, hoofdpijn, oogontstekingen of gewrichtspijn.
• Het verdwijnt vanzelf zonder blijvende problemen.

Onderzoek en diagnose

Diagnostiek bij erythema nodosum:

1. Klinisch beeld:
   • De meeste gevallen kunnen worden herkend door simpelweg naar de huid te kijken. Een diep weefselmonster (biopt) is meestal niet nodig, behalve als de dokter twijfelt aan de diagnose.
2. Bloedonderzoek:
   • Simpele bloedtests om te kijken naar ontstekingsindicatoren (BSE en/of CRP), het aantal rode bloedcellen (Hb) en witte bloedcellen.
3. Beeldvorming:
   • Een röntgenfoto van de borstkas kan worden gemaakt om te zoeken naar mogelijke problemen in de longen of klieren.
4. Keelkweek:
   • Een monster van de keel kan worden genomen om te kijken naar bepaalde bacteriën die keelontsteking kunnen veroorzaken.
5. Diarree-gerelateerde tests:
   • Als er diarree is, kan een ontlastingsmonster worden onderzocht op bacteriën die dit veroorzaken.
6. Bloedkweken:
   • Als er hoge koorts is, kunnen bloedmonsters worden genomen om te zien of er bacteriën in de bloedbaan zijn.
7. Specifieke serologische tests:
   • Extra bloedtests kunnen worden uitgevoerd als er vermoedens zijn van specifieke infecties, zoals tuberculose, Yersinia, Bartonella, syfilis, of virussen zoals EBV, CMV, Chlamydia, Rickettsia.
8. Tuberculose screening:
   • Tests zoals de Mantoux-test kunnen worden uitgevoerd om tuberculose uit te sluiten.
9. Sarcoïdose markers:
   • Bloedtesten zoals ACE en lysozym kunnen worden gedaan om te kijken naar tekenen van sarcoidose.
10. Aanvullende tests:
    • Afhankelijk van de situatie kunnen er extra tests worden gedaan, zoals het meten van amylase of tumormarkers.

Behandeling van erythema nodosum

Aangezien het vanzelf weer overgaat, richt de behandeling zich op symptoombestrijding:

1. Rust:
   • Neem rust en houd het aangedane been omhoog.
2. Verkoeling:
   • Breng verkoelende kompressen aan op de rode bulten.
3. Pijnbestrijding:
   • Gebruik ontstekingsremmende pijnstillers (NSAID’s) zoals:
     • Paracetamol: 4 keer per dag 2 tabletten van 500 mg.
     • Acetylsalicylzuur (aspirine): 4-8 keer per dag 500 mg of 4 keer per dag 1000 mg (maximaal 4 g per dag).
     • Andere NSAID’s zoals diclofenac, ibuprofen, of indometacine.
4. Milde compressie:
   • Draag eventueel een milde compressiekous (Tubigrip).
5. Alternatief voor NSAID’s:
   • Voor patiënten die geen NSAID’s mogen gebruiken: Tramal (tramadol) 50 mg, maximaal 8 tabletten van 50 mg per dag.
6. Corticosteroïden:
   • Systemische corticosteroïden (starten met 40 mg) alleen gebruiken bij ernstige gevallen.

Bij chronisch recidiverende erythema nodosum kunnen andere anti-inflammatoire middelen worden overwogen:

• Dapson (een antibioticum): 50-200 mg, dagelijks.
• Colchicine (een anti-inflammatoire en pijnstillende werking): 2-3 keer per dag 0.6 mg.
• Plaquenil (hydroxychloroquine remt ontstekingen en doodt bepaalde bacteriën en parasieten): 1 keer per dag 200-400 mg.
• Thalidomide (een middel dat de afweerreactie van het lichaam wijzigt).

Prognose

Bij de meeste mensen verdwijnt erythema nodosum vanzelf binnen 3 tot 6 weken, en komt het nooit meer terug. Het kan echter bij sommige mensen langer aanhouden of na verloop van tijd terugkeren.

Reacties en ervaringen

Hieronder kun je reageren op dit artikel. Je kunt bijvoorbeeld je ervaringen delen over erythema nodosum. Of tips geven. Wij stellen reacties zeer op prijs. Reacties worden niet automatisch (direct) gepubliceerd. Dit gebeurt nadat ze door de redactie gelezen zijn. Dit om ‘spam’ of anderszins ongewenste c.q. ongepaste reacties eruit te filteren. Daar kunnen soms enige uren overheen gaan.