Kopertekort: symptomen, oorzaak en behandeling

Last Updated on 6 mei 2023 by M.G. Sulman

Koper is een essentieel mineraal dat de gezondheid van botten, zenuwen en skeletten ten goede komt. Een kopertekort kan je lichaam daarom op meerdere fronten schaden. Koper is belangrijk voor de productie van hemoglobine en rode bloedcellen. Ook is het mineraal betrokken bij de overdracht van zuurstof (oxidatiereacties). Omdat het lichaam veel koper gebruikt en het niet in voldoende hoeveelheden kan opslaan, is het eten van voedingsmiddelen met een hoog kopergehalte zoals lever, noten en zaden, in het wild gevangen vis, bonen, brood en andere graanproducten, bepaalde groenten en cacaoproducten, de beste manier om een kopertekort te voorkomen. Enkele van de meest voorkomende symptomen van een kopertekort zijn een laag aantal witte bloedcellen, neutrofielen genaamd (neutropenie), bloedarmoede, osteoporose en haar met minder pigment dan normaal.

Wat is koper?

Koper is een spoorelement. Het is betrokken bij de vorming van bindweefsel en botten. Daarnaast zorgt het voor de vorming van pigment van het haar. Tevens heb je het nodig voor een goede werking van het afweersysteem.

Er zijn ten minste 12 enzymen in het lichaam die afhankelijk zijn van koper om te functioneren. Een voorbeeld is tyrosinase, dat het lichaam gebruikt om melanine te maken, een stof die in de huidcellen aanwezig is. Het lichaam is ook afhankelijk van koper om ijzer af te breken.

Wat is een kopertekort?

Bij een kopertekort is er te weinig koper in het bloed aanwezig om te voldoen aan de behoeften van je lichaam.

Synoniemen

Een kopertekort staat ook bekend als koperdeficiëntie.

Symptomen van een kopertekort

Verschijnselen

Kopertekort kan voor artsen moeilijk te diagnosticeren zijn, omdat de symptomen vergelijkbaar zijn met veel andere aandoeningen. De symptomen die gepaard gaan met kopertekort zijn bijvoorbeeld vergelijkbaar met die van vitamine B12-tekort.

Lage koperspiegels kunnen van invloed zijn op je immuunsysteem en energieniveau. Je kunt bijvoorbeeld de volgende klachten krijgen:

• kouwelijkheid: altijd een koud gevoel hebben
• gemakkelijke botbreuken krijgen
• gemakkelijk blauwe plekken krijgen
• vermoeidheid en gevoel van zwakte
• gemakkelijk of vaak ziek worden
• bleke huid
• slechte groei (bij kinderen)
• huidontstekingen
• huidzweren
• onverklaarbare spierpijn

Zeer lage kopergehaltes kunnen ook problemen met spierbeweging veroorzaken.

Vermoeidheid en zwakte

Kopertekort kan één van de vele oorzaken zijn van vermoeidheid en algehele zwakte. Als het kopergehalte laag is, kan je lichaam minder ijzer opnemen. Dit kan bloedarmoede door ijzertekort veroorzaken. Hierdoor is je lichaam niet in staat voldoende zuurstof naar zijn weefsels te transporteren. Dit leidt tot zwakte en vermoeidheid. Bovendien gebruiken cellen koper om adenosinetrifosfaat (ATP) te genereren. Dit is de belangrijkste energiebron van je lichaam.

Vaak ziek zijn

Een tekort aan koper kan leiden tot frequent ziek zijn. Dat komt omdat koper een belangrijke rol speelt bij het in stand houden van een gezond immuunsysteem.

Kouwelijk

Mensen met een kopertekort kunnen gevoeliger zijn voor kou. Koper zorgt voor gezonde schildklierhormoonspiegels. Deze hormonen helpen bij het reguleren van je stofwisseling en lichaamswarmte. Een kopertekort kan er daarom voor zorgen dat je het koud krijgt.

Bleke huid

De huidskleur wordt sterk bepaald door het pigment melanine. Koper speelt een belangrijke rol in de aanmaak van melanine. Kopertekort kan derhalve een bleke huid veroorzaken.

Voortijdig grijs haar

Ook je haarkleur wordt beïnvloed door het pigment melanine, waarvoor koper nodig is. Dit betekent dat een kopertekort vroegtijdig grijs haar kan bevorderen.

Verlies van gezichtsvermogen

Visusverlies is een ernstige aandoening die kan optreden bij een langdurig kopertekort. Dit komt omdat je zicht nauw verbonden is met je zenuwstelsel, dat sterk afhankelijk is van koper.

Zwakke en broze botten

Osteoporose of botontkalking is een aandoening die wordt gekenmerkt door zwakke en broze botten. Het wordt geassocieerd met koperdeficiëntie. Koper is namelijk betrokken bij processen die dwarsverbindingen in je botten creëren. Deze dwarsverbindingen zorgen ervoor dat je botten gezond en sterk zijn. Bovendien stimuleert koper de aanmaak van osteoblasten. Dit zijn cellen in het bot die botweefsel aanmaken.

Geheugen- en leerproblemen

Koper zorgt mede voor het goed functioneren van het zenuwstelsel. Koper en zink leveren een bijdrage aan de bescherming van cellen, waaronder hersencellen, tegen oxidatieve schade. Bijgevolg kan kopertekort problemen met leren en geheugen veroorzaken.

Moeilijkheden met lopen

De hersenen sturen signalen naar de spieren zodat deze in actie komen. Een dergelijk signaal verplaatst zich via zenuwcellen (neuronen) door het lichaam. Een kopertekort kan dit proces verstoren en leiden tot verlies van coördinatie en onvast ter been zijn.

Video over kopertekortsymptomen

Complicaties

De meest voorkomende complicaties van kopertekorten zijn bloedarmoede, pancytopenie en ataxie.

Bloedarmoede

Bij bloedarmoede zit er te weinig hemoglobine in het bloed. Hemoglobine (Hb) is een eiwit in je bloed dat zuurstof van je longen naar de rest van je lichaam vervoert. Een laag hemoglobinegehalte is van invloed op de hoeveelheid zuurstof die aan organen en weefsels wordt afgegeven.

Pancytopenie

Pancytopenie is een symptoom waarbij je lage tellingen hebt voor alle drie soorten bloedcellen. Deze omvatten het aantal rode bloedcellen, witte bloedcellen en bloedplaatjes. Deze aandoening kan het immuunsysteem en de algehele gezondheid van het lichaam beïnvloeden.

Ataxie

Ataxie is het verlies van controle over lichaamsbewegingen. Dit gebeurt bij een laag kopergehalte omdat dit het zenuwstelsel aantast.

Andere complicaties

Andere, minder vaak voorkomende complicaties van kopertekort zijn onder meer problemen met botontwikkeling, verlies van pigment in het haar en de huid en verstoorde groei en ontwikkeling. Een kind heeft koper nodig voor de groei.

Oorzaken van koperdeficiëntie

Omdat je lichaam koper voornamelijk in de maag en vervolgens in de dunne darm absorbeert, zijn problemen met deze organen van invloed op het vermogen om koper te absorberen. Vaak is een kopertekort het gevolg van een maagoperatie die de absorptie negatief beïnvloedt. De meest voorkomende oorzaak van kopertekort is een gastro-intestinale operatie, zoals een maagbypassoperatie. Er zijn verschillende soorten maagbypassoperaties.

Zinksuppletie is ook een veelvoorkomende oorzaak van kopertekort. Dit komt omdat zink en koper strijden om opname in de maag, waarbij zink de gebruikelijke winnaar is. Als gevolg hiervan wordt koper niet (voldoende) geabsorbeerd. Zie ook onderstaande video:

Risicogroepen

Koemelk bevat relatief weinig koper en er zijn gevallen van kopertekort gemeld bij zuigelingen en kinderen met een hoog risico die alleen flesvoeding van koemelk kregen.¹Shaw JC. Copper deficiency and non-accidental injury. Arch Dis Child. 1988;63(4):448-455. Personen met een hoog risico omvatten:

• een prematuur of te vroeg geboren baby (vooral zuigelingen met een laag geboortegewicht)
• zuigelingen met langdurige diarree
• zuigelingen en kinderen die herstellen van ondervoeding
• personen met malabsorptiesyndromen (de toestand waarbij je lichaam niet in staat is om veel van de voedingsstoffen uit het voedsel dat je eet op te nemen), zoals bij coeliakie en kortedarmsyndroom als gevolg van chirurgische verwijdering van grote delen van de darm

Patiënten met cystische fibrose (CF) hebben ook een verhoogd risico op koperinsufficiëntie. Mensen met CF hebben taai en dik slijm.

Ten slotte kan overmatige zinkinname leiden tot koperdeficiëntie bij personen die zinksupplementen gebruiken.

Onderzoek en diagnose

Om een kopertekort vast te stellen, informeert de arts naar je klachten en vraagt hij of zij welke soorten medicijnen en supplementen je gebruikt. De arts neemt je medische geschiedenis in ogenschouw en onderzoek of er sprake is van risicofactoren, waaronder:

• overmatige zinksuppletie
• geschiedenis van bariatrische chirurgie of obesitas-chirurgie, zoals maagbypass
• voorgeschiedenis van gastrectomie (een geheel of gedeeltelijke chirurgische verwijdering van de maag)
• geschiedenis van bovenste gastro-intestinale chirurgie
• malabsorptiesyndroom, zoals coeliakie (glutenintolerantie) of een inflammatoire darmziekte, waarbij je mogelijk niet alle voedingsstoffen uit je voeding volledig opneemt

Een arts kan ook een bloedtest uitvoeren om te bepalen of je bloedkoperspiegels laag zijn. De referentiewaarden voor koper in bloed zijn voor volwassenen 11-23 μmol/l. Dit is echter geen definitieve diagnostische test voor koperdeficiëntie. Dit komt doordat andere factoren je kopergehalte in het bloed ten onrechte kan verhogen.

Behandeling van een tekort aan koper

Suppletie

De behandeling van een kopertekort hangt mede af van de oorzaak van het tekort. Als je bijvoorbeeld te veel zink inneemt, zal je moeten minderen of stoppen met de inname van zinksupplementen.

Artsen bevelen vaak een kopersupplement aan als behandeling bij een tekort. Kopersupplementen zijn er onder meer in de vorm van kopergluconaat, kopersulfaat en koperchloride. De arts bepaalt dan de juiste dosering. Het kan ook helpen om je inname van koperrijk voedsel te verhogen. Bij een ernstig tekort kan intraveneuze toediening van koper nodig zijn.

Koperrijke voedingsmiddelen

De aanbevolen dagelijkse hoeveelheid (ADH) voor volwassenen is vastgesteld op 0,9 mg. Als je gezond en gevarieerd eet volgens de Schijf van Vijf krijg je volgens het Voedingscentrum voldoende koper binnen.²Voedingscentrum. Koper. https://www.voedingscentrum.nl/encyclopedie/koper.aspx (ingezien op 6-5-2023)

Koperrijke voedingsmiddelen zijn:

• oesters en andere schaaldieren
• volle granen
• bonen
• noten
• aardappelen
• orgaanvlees (nieren, lever)
• donkere bladgroenten
• gedroogde vruchten zoals pruimen
• cacao(producten)
• zwarte peper
• gist

Prognose

Een kopertekort komt in Nederland zelden voor. Het wordt vooral (maar niet uitsluitend) gezien bij personen die een maagoperatie hebben ondergaan. Gelukkig is de aandoening goed te behandelen door veranderingen in het dieet en kopersuppletie. De correctie van een kopertekort kan 4 tot 12 weken duren.

Reacties en ervaringen

Hieronder kun je reageren op dit artikel. Je kunt bijvoorbeeld je ervaringen delen over een kopertekort. Of tips geven. Wij stellen reacties zeer op prijs. Reacties worden niet automatisch (direct) gepubliceerd. Dit gebeurt nadat ze door de redactie gelezen zijn. Dit om ‘spam’ of anderszins ongewenste c.q. ongepaste reacties eruit te filteren. Daar kunnen soms enige uren overheen gaan.