Longvlekken: oorzaken en behandeling van longknobbels

Last Updated on 31 augustus 2024 by M.G. Sulman

Longvlekken, ook wel longknobbels genoemd, kunnen direct zorgen oproepen. Het idee dat een klein plekje op een longscan ernstige gevolgen kan hebben, zoals longkanker, is begrijpelijk beangstigend. Toch zijn longknobbels vaak onschuldig. Ze kunnen ontstaan door littekens van oude infecties, goedaardige gezwellen, of andere niet-ernstige oorzaken. Veel knobbels vormen geen gevaar, maar het is belangrijk om ze goed te onderzoeken. Een subtiel verschil kan soms op een groter probleem wijzen. In dit artikel verkennen we wat longknobbels zijn, waarom ze ontstaan en wat het betekent als ze op een scan worden gevonden.

Wat zijn longvklekken of longknobbels?

Longvlekken zijn kleine afwijkingen die zichtbaar worden op een longscan. Ze lijken op donkere of lichte plekjes in het longweefsel. Deze vlekken kunnen allerlei oorzaken hebben. Soms zijn ze een restant van een oude infectie, andere keren een goedaardige zwelling. Ze worden ook wel longknobbels genoemd.

Het zien van zo’n vlek kan schrik aanjagen. Toch is het belangrijk te weten dat niet elke vlek iets ernstigs betekent. Veel vlekken zijn onschuldig en verdwijnen vanzelf. Maar soms moeten ze beter worden onderzocht om zeker te weten wat er speelt.

Vóórkomen

Longvlekken komen verrassend vaak voor. Bijna elke longscan kan wel een vlekje onthullen. In feite wordt geschat dat één op de vier volwassenen vroeg of laat een longvlek krijgt te zien. De ontdekking van zo’n vlek hoeft niet meteen reden te zijn tot paniek. De overgrote meerderheid van deze vlekken blijkt onschuldig te zijn. Het gaat dan bijvoorbeeld om een stille getuige van vroegere infecties of eenvoudige goedaardige afwijkingen.

Met de toenemende verfijning van beeldvormende technieken, zoals de CT-scan, worden longvlekken steeds vaker opgemerkt. Soms worden ze ontdekt bij toeval, tijdens onderzoeken die eigenlijk om een andere reden worden uitgevoerd. De frequentie waarmee longvlekken opduiken, neemt ook toe met de leeftijd. Oudere longen hebben immers meer tijd gehad om littekens en andere sporen van het leven te verzamelen.

Kortom, longvlekken zijn geen zeldzaam fenomeen. Ze behoren bijna tot de ‘landkaart’ van het longweefsel, een tekening van het verleden die zich soms pas laat zien als we met een scherp oog kijken.

Oorzaken van een longvlek

Longvlekken kunnen door verschillende factoren worden veroorzaakt. Hier zijn enkele veelvoorkomende oorzaken:

• Oude infecties: Littekens of verkalkingen in de longen na een eerdere infectie, zoals longontsteking of tuberculose, kunnen vlekken achterlaten.
• Goedaardige gezwellen: Soms zijn longvlekken het gevolg van goedaardige tumoren, zoals hamartomen, die geen kanker zijn maar toch zichtbaar zijn op scans.
• Ontstekingen: Chronische ontstekingen door aandoeningen zoals sarcoïdose of reuma kunnen vlekken in de longen veroorzaken.
• Blootstelling aan schadelijke stoffen: Langdurige blootstelling aan stoffen zoals asbest of tabaksrook kan vlekken en littekens in het longweefsel veroorzaken.
• Bloedvaten: Soms worden bloedvaten in de longen op een scan gezien als vlekken, hoewel ze geen probleem vormen.
• Longkanker: In sommige gevallen kan een longvlek wijzen op een kwaadaardig gezwel, zoals longkanker.
• Longembolie: Een bloedprop in de longen kan ook een vlek op een scan veroorzaken.
• Longabces: Een ophoping van pus in de longen door een infectie kan een vlek vormen op een longscan.
• Schimmelinfecties: Infecties door schimmels, zoals aspergillose, kunnen vlekken in de longen veroorzaken, vooral bij mensen met een verzwakt immuunsysteem.
• Cyste: Een met vloeistof gevulde holte, of cyste, kan als een vlek op een longscan verschijnen.
• Fibrose: Verharding of littekenvorming van longweefsel, zoals bij idiopathische pulmonale fibrose, kan vlekken veroorzaken.
• Vasculaire afwijkingen: Bepaalde afwijkingen in de bloedvaten van de longen, zoals arterioveneuze malformaties, kunnen ook vlekken vertonen.
• Lymfeklieren: Vergrote lymfeklieren in of nabij de longen kunnen op een scan lijken op vlekken.
• Medicamenteuze bijwerkingen: Sommige medicijnen kunnen als bijwerking schade aan het longweefsel veroorzaken, wat zichtbaar wordt als vlekken.
• Inademing van vreemde stoffen: Het inademen van kleine deeltjes, zoals stof, chemicaliën of rook, kan leiden tot ontsteking en vlekken in de longen.
• Hematomen: Bloedingen in de longen door trauma of andere oorzaken kunnen vlekken vormen op een scan.
• Auto-immuunziekten: Ziekten zoals lupus of reumatoïde artritis kunnen longvlekken veroorzaken door ontstekingen in het longweefsel.

Risicofactoren

Roken

Roken is misschien wel de meest invloedrijke risicofactor voor het ontwikkelen van longvlekken. Tabaksrook beschadigt het longweefsel op een subtiele maar destructieve manier, waardoor de kans op zowel goedaardige als kwaadaardige knobbels toeneemt. Zelfs passief roken kan deze risico’s met zich meebrengen, alsof je zonder het te weten meedoet aan een gevaarlijk spel.

Leeftijd

Naarmate we ouder worden, hebben onze longen meer blootstelling aan invloeden van buitenaf ondergaan. Littekens van oude infecties of andere beschadigingen kunnen in de loop van de jaren longvlekken veroorzaken. De leeftijd brengt niet alleen wijsheid, maar soms ook de sporen van het leven in de vorm van deze kleine knobbels.

Beroepsmatige blootstelling

Voor mensen die werken in omgevingen met schadelijke stoffen, zoals asbest, steenkool of bepaalde chemicaliën, vormen longvlekken een reëel risico. Deze stoffen worden dagelijks ingeademd en kunnen na verloop van tijd het longweefsel beschadigen. Vaak zijn de effecten hiervan pas na vele jaren zichtbaar, als de sporen al diep zijn getrokken.

Genetische aanleg

Soms liggen de risico’s in onze genen besloten. Een familiegeschiedenis van longziekten kan betekenen dat je een grotere kans hebt om longvlekken te ontwikkelen. Deze genetische aanleg is een stille kracht die de gevoeligheid voor bepaalde longafwijkingen kan vergroten.

Luchtvervuiling

Het leven in gebieden met hoge luchtvervuiling kan ook bijdragen aan het ontstaan van longvlekken. De fijne deeltjes en chemicaliën in vervuilde lucht vinden hun weg naar de longen en kunnen daar blijvende schade aanrichten. Het is een onzichtbare vijand die je longen langzaam maar zeker kan tekenen.

Wie krijgen er longvlekken?

Longvlekken kunnen in principe bij iedereen voorkomen. Bepaalde groepen mensen lopen echter een groter risico. De belangrijkste groepen die vatbaar zijn voor het ontwikkelen van longvlekken zijn:

Rokers en ex-rokers

Mensen die roken of ooit gerookt hebben, vormen de grootste groep die longvlekken kan ontwikkelen. Tabaksrook bevat talloze schadelijke stoffen die het longweefsel beschadigen, wat leidt tot de vorming van knobbels of littekens. Zelfs na het stoppen met roken kunnen deze vlekken nog jaren later op scans verschijnen.

Ouderen

Met het voortschrijden der jaren neemt de kans op het ontstaan van longvlekken toe. Dit komt doordat de longen gedurende het leven blootgesteld zijn aan verschillende schadelijke factoren zoals infecties, blootstelling aan schadelijke stoffen en simpelweg de slijtage van het longweefsel door de jaren heen.

Mensen met eerdere longinfecties

Mensen die in het verleden ernstige longinfecties hebben gehad, zoals longontsteking of tuberculose, hebben een grotere kans op het ontwikkelen van longvlekken. Deze infecties kunnen littekens achterlaten die later als vlekken op een longscan zichtbaar worden.

Beroepsgroepen die zijn blootgesteld aan schadelijke stoffen

Bepaalde beroepsgroepen, zoals bouwvakkers, mijnwerkers, en fabrieksarbeiders, lopen een hoger risico op longvlekken. Deze mensen worden vaak blootgesteld aan stoffen zoals asbest, silicium, en andere chemische dampen, die schade aan het longweefsel kunnen veroorzaken.

Mensen met een familiegeschiedenis van longziekten

Genetische factoren kunnen ook een rol spelen. Mensen met een familiegeschiedenis van longziekten, zoals longkanker of chronische obstructieve longziekte (COPD), lopen een verhoogd risico op het ontwikkelen van longvlekken.

Mensen die leven in gebieden met zware luchtvervuiling

Mensen die langdurig in gebieden met veel luchtvervuiling wonen, zoals grote steden of industriële gebieden, hebben meer kans op longvlekken. De voortdurende blootstelling aan vervuilde lucht beschadigd het longweefsel en kan de vorming van longknobbels in de hand werken.

Longvlekken zijn dus niet exclusief voor een bepaalde groep; ze kunnen bij veel mensen voorkomen. De kans op het ontwikkelen ervan wordt vooral bepaald door leefstijl, genetische aanleg en omgevingsfactoren.

Symptomen van longvlekken

Longvlekken geven vaak geen symptomen. Veelal worden ze bij toeval ontdekt tijdens een scan die om een andere reden is gemaakt. Toch zijn er enkele symptomen die, als ze optreden, kunnen wijzen op iets ernstigers. Mogelijke symptomen zijn:

• Hoesten
  Een aanhoudende hoest die niet overgaat, kan wijzen op irritatie of ontsteking rond de longvlek.
• Kortademigheid
  Moeite met ademhalen of snel buiten adem raken, vooral bij inspanning, kan een teken zijn van onderliggende problemen in de longen.
• Pijn op de borst
  Een doffe of scherpe pijn in de borst, vooral bij diep ademhalen, kan duiden op een longvlek die druk uitoefent op omliggend weefsel.
• Onverklaarbaar gewichtsverlies
  Een plotseling verlies van gewicht zonder duidelijke oorzaak kan een signaal zijn dat er iets ernstigs aan de hand is, mogelijk gerelateerd aan een longvlek.
• Vermoeidheid
  Een gevoel van constante vermoeidheid kan wijzen op een onderliggende longziekte die door een vlek wordt veroorzaakt.
• Herhaalde longontstekingen
  Als je regelmatig longontstekingen krijgt, kan dit wijzen op een obstructie of probleem in de longen, mogelijk veroorzaakt door een vlek.
• Bloed ophoesten
  Het ophoesten van bloed, hoe weinig ook, is altijd een serieus symptoom en kan verband houden met een longvlek.
• Heesheid
  Een aanhoudende, schorre stem kan wijzen op irritatie van de luchtwegen of druk op zenuwen door een longvlek.
• Zwelling in het gezicht of de hals
  Zwelling van het gezicht of de hals kan optreden als een longvlek de bloedstroom belemmert of op een groot bloedvat drukt.
• Gebrek aan eetlust
  Een verminderde eetlust zonder duidelijke oorzaak kan soms gerelateerd zijn aan onderliggende longproblemen.
• Chronische bronchitis
  Frequente episodes van bronchitis, met aanhoudende hoest en slijmvorming, kunnen een symptoom zijn van longvlekken.
• Piepende ademhaling
  Een piepende, fluitende ademhaling kan wijzen op vernauwing van de luchtwegen door een longvlek.
• Nachtzweten
  Overmatig zweten tijdens de nacht, zonder duidelijke reden, kan soms in verband staan met longziekten.
• Plotselinge veranderingen in longcapaciteit
  Een merkbare afname in longcapaciteit of het gevoel dat je minder lucht kunt inademen dan voorheen, kan duiden op een obstructie of andere problemen in de longen.
• Schouderpijn
  Pijn in de schouder, vooral zonder duidelijke blessure, kan soms gerelateerd zijn aan longproblemen, aangezien longvlekken pijn kunnen uitstralen naar andere delen van het lichaam.
• Verminderd uithoudingsvermogen
  Als je plotseling merkt dat je uithoudingsvermogen is afgenomen, kan dit een signaal zijn van verminderde longfunctie door een longvlek.

Onderzoek en diagnose

Het opsporen van longvlekken is vaak een toevallige vondst, een onverwachte verschijning op een scan die eigenlijk voor een andere reden werd gemaakt. Zodra zo’n vlek wordt ontdekt, begint een zorgvuldig proces van onderzoek en diagnose, als een detectiveverhaal waarin elk detail telt.

De eerste blik: Beeldvorming

Het begint meestal met een eenvoudige röntgenfoto of een CT-scan, de ogen van de moderne geneeskunde. Deze beelden onthullen de longvlek, soms klein en onopvallend, soms groter en aandachtvragend. De vlek kan zich tonen als een schaduw op het scherm, een plek waar het licht niet doorheen dringt. Dit is het eerste signaal dat iets verder onderzocht moet worden.

De diepere kijk: CT-scan met contrast

Als de vlek bijzonder lijkt, volgt vaak een meer gedetailleerde CT-scan, soms met contrastvloeistof, die de aderen en weefsels scherper in beeld brengt. Deze scan vertelt meer over de vorm, grootte en textuur van de vlek, als een verfijnd portret waarin elk penseelstreekje telt.

De zoektocht naar betekenis: PET-scan

Om te bepalen of de vlek actief is, zoals bij kanker, kan een PET-scan worden uitgevoerd. Deze scan meet de stofwisselingsactiviteit van de cellen in de vlek. Actieve cellen lichten op als sterren in de nacht, wat kan wijzen op kwaadaardigheid.

Het onthullen van de waarheid: Biopsie

Wanneer de beelden vragen oproepen die niet zomaar beantwoord kunnen worden, kan een biopsie volgen. Dan wordt er wat weefsel weggenomen en onderzocht on de microscoop. Een dunne naald wordt voorzichtig in de long geleid om een klein stukje weefsel weg te nemen. Dit weefsel vertelt uiteindelijk het verhaal van de vlek, of het nu onschuldig is of een reden tot zorg.

Het verzamelen van puzzelstukjes: Bloedonderzoek en longfunctietests

Naast beeldvorming kunnen ook bloedonderzoek en longfunctietests deel uitmaken van het diagnostische proces. Ze helpen om een breder beeld te krijgen van de algemene gezondheid en de werking van de longen, alsof je een mozaïek samenstelt waarin elk stukje belangrijk is.

Het beoordelen van het geheel: Multidisciplinair overleg

De resultaten van alle onderzoeken komen samen in een multidisciplinair team, waarin longartsen, radiologen, en pathologen hun expertise delen. Ze bekijken de longvlek vanuit verschillende hoeken, elk met hun eigen bril. Samen wegen ze de bevindingen en bepalen ze de beste vervolgstappen.

Behandeling van longvlekken of longknobbeltjes

De behandeling van longvlekken is maatwerk, afgestemd op wat de vlek vertelt. Niet elke vlek vraagt om actie; sommige mogen rustig blijven zitten, terwijl anderen directe aandacht vereisen.

Afwachten en regelmatige monitoring

Bij kleine, goedaardige longvlekken is directe behandeling vaak niet nodig. In plaats daarvan wordt gekozen voor regelmatige controles met scans, zoals CT-scans, om te zien of de vlek in de loop van de tijd verandert. Dit zogenaamde “watchful waiting” biedt een veilige manier om de vlek in de gaten te houden zonder onnodige ingrepen.

Chirurgische verwijdering

Wanneer een longvlek verdacht wordt bevonden, kan chirurgische verwijdering noodzakelijk zijn. Dit kan variëren van een minimaal invasieve procedure, zoals een thoracoscopie, tot een meer uitgebreide operatie om het aangetaste longweefsel weg te nemen. De operatie zorgt ervoor dat de vlek niet de kans krijgt om zich verder te ontwikkelen.

Medicamenteuze behandeling

Als de longvlek het gevolg is van een infectie, worden vaak antibiotica of antivirale middelen voorgeschreven. Voor ontstekingsgerelateerde vlekken kunnen corticosteroïden worden gebruikt om de ontsteking te verminderen en verdere schade te voorkomen. Wanneer de vlek kwaadaardig blijkt te zijn, kunnen chemotherapie of bestralingstherapieën worden ingezet om de kankercellen te bestrijden.

Minimale invasieve procedures

Er kan ook gebruik worden gemaakt van technieken zoals radiofrequente ablatie of laserbehandeling. Deze methoden vernietigen de longvlek door middel van respectievelijk hitte of laserenergie. Vaak is de hersteltijd korter en is er minder impact op het omliggende weefsel dan traditionele chirurgie.

Ondersteunende zorg

Naast directe behandelingen is ondersteunende zorg belangrijk, vooral als de vlek deel uitmaakt van een groter ziektebeeld. Dit kan pijnbestrijding, ademhalingstherapie of andere vormen van palliatieve zorg omvatten, gericht op het verbeteren van de kwaliteit van leven.

Prognose

Als je te maken hebt met een longvlek, hoef je je meestal geen grote zorgen te maken. In veel gevallen zijn deze vlekken onschuldig en veranderen ze niet of verdwijnen ze zelfs met de tijd. Voor de meeste mensen betekent dit dat de vooruitzichten goed zijn en dat je gewoon verder kunt met je leven zonder verdere complicaties.

Als de longvlek echter kwaadaardig blijkt te zijn, zoals bij longkanker, wordt het een ander verhaal. Dan hangt veel af van hoe vroeg het is ontdekt en welke behandeling je krijgt. Vroege opsporing is hier echt een gamechanger, want het kan je kansen op herstel aanzienlijk verbeteren.

Als jouw longvlek het gevolg is van een andere aandoening, zoals een chronische infectie of ontsteking, dan hangt je prognose af van hoe goed die onderliggende oorzaak behandeld kan worden. Met de juiste zorg en regelmatige controles zijn er vaak goede vooruitzichten.

Kortom, hoe eerder je weet wat er aan de hand is, hoe beter de uitkomst kan zijn. Dankzij moderne technieken en behandelingen heb je een goede kans dat alles goed komt.

Complicaties van longknobbels

Longknobbels zijn vaak onschuldig, maar in sommige gevallen kunnen ze leiden tot complicaties die serieuze aandacht vereisen. Hier zijn enkele mogelijke complicaties die kunnen optreden:

Kwaadaardige ontwikkeling

Een van de meest ernstige complicaties is de mogelijkheid dat een longknobbel kwaadaardig blijkt te zijn. Dit is een zorg die veel mensen bezighoudt wanneer ze horen dat er een knobbel in hun longen is gevonden. Als een knobbel zich ontwikkelt tot longkanker, kan deze zich naar andere delen van het lichaam verspreiden. Deze uitzaaiingen, ook wel metastasen genoemd, kunnen de behandeling complexer maken en de prognose verslechteren. Het risico op verspreiding maakt vroege opsporing en behandeling cruciaal.

Luchtwegobstructie

Grote knobbels kunnen fysieke druk uitoefenen op de luchtwegen. Dit kan leiden tot ademhalingsproblemen, waaronder kortademigheid. In ernstige gevallen kan de luchtstroom gedeeltelijk worden geblokkeerd, wat het ademhalen bemoeilijkt. Dit kan ook een aanhoudende hoest veroorzaken. Vooral tijdens inspanning kan deze obstructie merkbaar zijn, wat de dagelijkse activiteiten belemmert.

Bloeding

In zeldzame gevallen kan een longknobbel gaan bloeden. Dit kan resulteren in hemoptoë, oftewel het ophoesten van bloed. Dit is een alarmerend symptoom dat onmiddellijk medisch onderzoek vereist. Het kan wijzen op ernstige onderliggende problemen, zoals een kwaadaardige transformatie of vaatcomplicaties in de longen.

Infectie

Knobbels die in slecht doorbloede gebieden van de long zitten, kunnen het omliggende weefsel kwetsbaar maken voor infecties. Dit verhoogt het risico op terugkerende longontstekingen. Dergelijke infecties zijn vaak moeilijker te behandelen. De knobbel kan fungeren als een broedplaats voor bacteriën, wat leidt tot chronische infecties die hardnekkig kunnen zijn en medische interventie vereisen.

Pleurale effusie

Een longknobbel kan in sommige gevallen pleurale effusie veroorzaken. Dit is een aandoening waarbij zich vocht ophoopt in de ruimte tussen de longvliezen, de zogenaamde pleura. Dit vocht kan druk uitoefenen op de longen, wat pijn op de borst veroorzaakt en het ademhalen bemoeilijkt. Soms is een medische ingreep nodig om het vocht af te tappen en verlichting te bieden.

Verspreiding naar andere organen

Als de longknobbel kwaadaardig is, bestaat het risico dat de kanker zich uitzaait naar andere organen. Dit kunnen organen zoals de botten, hersenen of lever zijn. Uitzaaiingen maken de ziekte veel moeilijker te behandelen en kunnen leiden tot verdere complicaties die de levenskwaliteit ernstig aantasten. Dit verhoogt de complexiteit van de behandeling en kan de prognose verslechteren.

Spanningspneumothorax

In zeldzame gevallen kan een knobbel in de longwand leiden tot een luchtlek, wat een spanningspneumothorax veroorzaakt. Dit is een ernstige en potentieel levensbedreigende situatie waarbij lucht in de borstholte vastzit. Deze lucht oefent druk uit op de longen en het hart, wat ernstige ademhalingsmoeilijkheden en hartproblemen kan veroorzaken. Spoedbehandeling is noodzakelijk om de druk te verlichten en de longen te ontplooien.

Vaatcomplicaties

Knobbels die in de buurt van bloedvaten groeien, kunnen deze beschadigen. Dit kan leiden tot interne bloedingen of de vorming van bloedstolsels. Een dergelijke bloedstolsel kan een longembolie veroorzaken, een ernstige aandoening waarbij de bloedtoevoer naar de longen gedeeltelijk of volledig wordt geblokkeerd. Dit kan acute ademhalingsproblemen veroorzaken en vereist onmiddellijke medische aandacht.

Psychische gevolgen van een vlek op de longen

Een vlek op de longen kan meer doen dan alleen het lichaam treffen; het kan de geest diep raken. De ontdekking ervan voelt vaak als een schokgolf, die angst en onzekerheid door je heen laat stromen. Er zijn ook velen die hier op een kalmere manier mee omgaan. Iedereen reageert anders, afhankelijk van persoonlijkheid, levenservaringen en de steun die ze om zich heen hebben.

De onzekerheid van het niet weten

Het idee dat er iets in je longen zit, waarvan je niet weet wat het is, kan verlammend zijn. Gedachten beginnen te malen, vragen stapelen zich op. Wat betekent dit? Is het ernstig? Die onzekerheid kan als een schaduw over je dagelijks leven hangen.

Angst nestelt zich stilletjes in je gedachten. Elk kuchje, elke steek in de borst lijkt opeens verdacht. Je gedachten gaan naar het donkerste scenario, zelfs als je probeert positief te blijven.

Wachten in spanning

De periode tussen onderzoek en uitslag voelt eindeloos. Wachten op antwoorden is zwaar, alsof de tijd vertraagt. Je probeert afleiding te zoeken, maar de spanning blijft op de achtergrond aanwezig, altijd knagend.

Slapeloze nachten kunnen volgen, terwijl zorgen je uit de slaap houden. Rusteloos draai je je om in bed, je gedachten vol met wat de toekomst misschien brengt. Het hele proces kan emotioneel zeer belastend zijn. Het constante balanceren tussen hoop en vrees vraagt energie. Je probeert sterk te blijven, maar soms voelt het alsof je geest de last niet langer kan dragen.

Het besef van kwetsbaarheid

Een vlek op je longen confronteert je met je eigen kwetsbaarheid. Het besef dat gezondheid niet vanzelfsprekend is, zet je aan het denken. Je kijkt anders naar de dingen die je voorheen als vanzelfsprekend beschouwde.

De kracht van ondersteuning

In deze emotionele storm is steun van dierbaren onmisbaar. Hun aanwezigheid kan een lichtpuntje zijn, een houvast in tijden van onzekerheid. Het delen van je zorgen lucht op en maakt de last iets draaglijker.

Reacties en ervaringen

Hieronder kun je reageren op dit artikel. Je kunt bijvoorbeeld je ervaringen delen over longvlekken of longknobbeltjes, of tips geven (over de bereiding ervan). Wij stellen reacties zeer op prijs. Reacties worden niet automatisch (direct) gepubliceerd. Dit gebeurt nadat ze door de redactie gelezen zijn. Dit om ‘spam’ of anderszins ongewenste c.q. ongepaste reacties eruit te filteren. Daar kunnen soms enige uren overheen gaan.