Gezwollen amandelen: symptomen en oorzaken

Last Updated on 11 november 2023 by M.G. Sulman

Gezwollen amandelen komen niet zo vaak voor bij volwassenen als bij kinderen. Er zijn veel oorzaken van zwelling van de amandelen. Je amandelen zijn ovale massa van zacht weefsel aan weerszijden van je keel. Amandelen maken deel uit van het lymfestelsel. Je hebt neus- en keelamandelen. De keelamandelen staan bekend als ’tonsillen’. Deze zijn te zien als knobbels links en rechts achter in de keel met de huig die ertussen hangt. Het lymfestelsel helpt om ziekte en infectie te voorkomen. Het is de taak van je amandelen om virussen en bacteriën die je mond binnendringen, te bestrijden. Amandelen kunnen geïnfecteerd raken door virussen en bacteriën. Als ze dat doen, zwellen ze op. Gezwollen amandelen staan bekend als tonsillitis. Dit is een infectie (ontsteking) van de amandelen. Chronisch gezwollen amandelen staan bekend als tonsillaire hypertrofie en kunnen worden veroorzaakt door een langdurige of chronische onderliggende aandoening. Het komt veel voor bij kinderen, maar kan ook bij volwassenen voorkomen.

Vergrote keelamandelen
Vergrote keelamandelen / Bron: Wikimedia Commons

Bijkomende symptomen

Tonsillitis

Welke symptomen kunnen optreden bij tonsillitis? De gezwollen amandelen en de structuren rond de keel kunnen rood worden, waarbij soms witte stippen en pus zichtbaar worden. Dit kan onaangenaam smaken en ruiken. Je kan ook last krijgen van een slechte adem. Deze vieze geur kan erg uitgesproken zijn. Bovendien kunnen er verschillende soorten pijn optreden. Het kan het ook moeilijk zijn om je mond te openen, waardoor het moeilijk wordt om te eten en te spreken. Bovendien kunnen de lymfeklieren in de hals en onder het oor in de hoek van de kaak gezwollen en pijnlijk zijn.

Klierkoorts

Bij klierkoorts, ook bekend als de ziekte van Pfeiffer, kunnen de lymfeklieren in de hals en oin je lies ook gezwollen zijn. Bovendien kunnen koorts en vermoeidheid optreden. Ademhalingsmoeilijkheden en ademhalingsgeluiden, evenals een droge hoest, kunnen ook voorkomen.

Roodvonk

Als de gezwollen amandelen bij kinderen donkerrood zijn en er ook uitslag optreedt en een glanzende, karakteristieke ‘frambozentong’ of ‘aardbeientong’ te zien is, moet aan roodvonk worden gedacht. De uitslag ontwikkelt zich meestal tussen de tweede en derde dag van de ziekte. Hierbij valt op dat in het gebied rond de mond, evenals de voetzolen en handpalmen, geen huiduitslag te zien is.

Aardbeientong bij roodvonk / Bron: Wikimedia Commons

Oorzaken van gezwollen amandelen

Sommige virale en bacteriële infecties kunnen zwelling van de amandelen veroorzaken, zoals onder meer:

Acute tonsilitis

Virussen en bacteriën kunnen de amandelen infecteren, wat zwelling en een grijs tot witachtig beslag (exsudaat) op de amandelen kan veroorzaken. Andere symptomen kunnen zijn: hoofdpijn, koorts, vermoeidheid, slechte adem en gebrek aan eetlust. Indien slechts één amandel is geïnfecteerd, ervaar je  zwelling aan slechts één kant van de keel.

De huisarts kan antibiotica voorschrijven om ernstige bacteriële tonsilitis te behandelen. Als je echter meer dan vijf keer per jaar een tonsillitis krijgt, kan een arts een operatie aanbevelen om de amandelen te verwijderen.

Vrij verkrijgbare pijnstillers, zoals paracetamol of ibuprofen, kunnen symptomen helpen verlichten, waaronder hoofdpijn, keelpijn en koorts, totdat de infectie is verdwenen.

Ontstoken keelamandelen of tonsillitis
Ontstoken keelamandelen of tonsillitis / Bron: Wikimedia Commons

Keelontsteking veroorzaakt door streptokokken

Streptokokkenfaryngitis of streptokokkenkeelontsteking is een ziekte die veroorzaakt wordt door bacteriën met de naam groep-A-streptokokken. Hierbij zijn de keel en de tonsillen aangedaan. De amandelen zwellen op en raken ontstoken. Sommige mensen kunnen ook andere symptomen ervaren, zoals hoofdpijn en buikpijn.

Vaak wordt deze bacteriële keelontsteking behandeld met antibiotica, meestal penicilline of amoxicilline.

Streptokokkenfaryngitis of streptokokkenkeelontsteking
Streptokokkenfaryngitis of streptokokkenkeelontsteking met kenmerkende pus op de tonsillen bij een 16-jarige / Bron: James Heilman, Wikimedia Commons

Adenovirussen

Verschillende soorten adenovirussen kunnen luchtweginfecties veroorzaken, waaronder verkoudheid, longontsteking en bronchitis. Het adenovirus is eigenlijk een gewoon verkoudheidvirus. Er zijn meer dan 60 typen. Adenovirussen kunnen ook terugkerende amandelontsteking veroorzaken bij mensen met een verzwakt immuunsysteem, hoewel deze infecties mogelijk niet altijd symptomen vertonen. Omdat de meeste adenovirussen mild zijn, hebben mensen meestal geen behandeling nodig en kan het virus vanzelf verdwijnen.

Klierkoorts (ziekte van Pfeiffer)

Klierkoorts of de ziekte van Pfeiffer wordt veroorzaakt door het Epstein-Barr-virus (EBV). Dit virus wordt doorgegeven via het speeksel; vandaar de naam ‘kusziekte’. Symptomen zijn onder meer gezwollen amandelen, koorts, vermoeidheid en huiduitslag. Volwassenen en tieners herstellen gewoonlijk binnen 2 tot 4 weken, maar in sommige gevallen kunnen symptomen zoals vermoeidheid enkele weken of maanden aanhouden.

Er is geen vaccin tegen het Epstein-Barr-virus. Omdat het virus zich echter kan verspreiden door de uitwisseling van lichaamsvloeistoffen, met name speeksel, kunnen mensen het vaak vermijden door afstand te bewaren tot mensen die het virus hebben en geen tandenborstels en kopjes met hen te delen.

Zodra een persoon het virus heeft, blijft het in een inactieve toestand in het lichaam, maar kan het op bepaalde momenten in zijn leven opnieuw worden geactiveerd.

Griep of influenza

De griep (influenza) kan gezwollen amandelen en andere symptomen veroorzaken, zoals algehele malaise, hoesten, keelpijn, spierpijn en koorts. De symptomen kunnen plotseling optreden. Complicaties van de griep kunnen longontsteking zijn, dus het is belangrijk dat mensen contact opnemen met hun arts als hun symptomen na een week niet verbeteren.

Mazelen

Mazelen is één van de meest besmettelijke ziekten die er bestaan en wordt veroorzaakt door het mazelenvirus. Het mazelenvirus kan gezwollen amandelen, hoge koorts, hoesten en kleine witte vlekken aan de binnenkant van de mond veroorzaken, die meestal 2 à 3 dagen na het begin van de symptomen verschijnen.

Andere symptomen zijn onder meer huiduitslag.  Na een aantal dagen verschijnen grove rode of paarse vlekken in het gelaat en achter het oor, die zich later verspreiden naar de rest van het lichaam. Kinderen die geen vaccin tegen mazelen hebben gehad, lopen het grootste risico om het te krijgen en complicaties te ontwikkelen. Als een ouder of verzorger denkt dat hun kind mazelen heeft, moeten ze zo snel mogelijk een arts raadplegen.

Roodvonk

Roodvonk of scarlatina is een infectie van de keel veroorzaakt door groep A-streptokokkenbacteriën. De symptomen verschijnen ongeveer 1 tot 3 dagen nadat je bent besmet met de bacterie. Keelpijn, koorts, gezwollen amandelen en vergrote halsklieren zijn de typische eerste symptomen. Een fijne rode (scharlakenrode) uitslag ontwikkelt zich 12 tot 48 uur nadat de symptomen zijn begonnen. Het verschijnt op de romp en ledematen en ziet eruit als zonnebrand en voelt aan als schuurpapier. De uitslag duurt 2 tot 5 dagen. Tijdens het herstel kan de huid van de handpalmen en/of voetzolen loslaten (vervelling).

De tong wordt erg rood (bekend als ‘aardbeitong’). Andere veel voorkomende symptomen zijn hoofdpijn, misselijkheid, braken, algehele malaise en gebrek aan eetlust.

Duur van de klachten

De duur van gezwollen amandelen kan sterk variëren, afhankelijk van de oorzaak en je algehele herstel. In het geval van ongecompliceerde, acute tonsillitis verdwijnen de symptomen meestal na 3-5 dagen. De ziekte is vaak na 1-2 weken volledig genezen zonder restklachten.

In sommige gevallen kan tonsillitis echter langer dan drie maanden aanhouden. Er wordt dan gesproken van chronische tonsillitis.

Zijn gezwollen amandelen besmettelijk?

Tonsillitis kan worden overgedragen via druppelinfectie (hoesten en niezen) en is besmettelijk. Het risico op infectie is erg hoog, vooral in de eerste dagen. Zelfs als je een antibioticum gebruikt, bestaat er in de eerste 2-3 dagen een risico op infectie.

Een speciale tonsillitis, de zogenaamde angina van Plaut-Vincent, is meestal niet besmettelijk. Gezwollen amandelen als gevolg van een allergie zijn dat natuurlijk ook niet.

Gezwollen amandelen tijdens de zwangerschap

Tijdens de zwangerschap kan het eigen immuunsysteem veranderen en verantwoordelijk zijn voor het feit dat gezwollen amandelen en tonsillitis sneller kunnen optreden. Deze zijn echter vaak onschadelijk en genezen vanzelf zonder medicatie.

Als de tonsillitis persistenter is, kan medicatie nodig zijn. Omdat niet alle medicijnen tijdens de zwangerschap kunnen worden ingenomen om de moeder en het ongeboren kind niet te schaden, is het zeer belangrijk om het innemen van medicatie met een arts te bespreken.

Complicaties

Een tonsillitis iseen infectie (ontsteking) van de amandelen en kan ernstige complicaties hebben. Daarom is het belangrijk om onmiddellijk contact op te nemen met een arts voor symptomen zoals:

  • moeite met spreken en slikken
  • moeite met ademhalen
  • een onvermogen om de mond te openen
  • een ernstige en verslechterende keelpijn

Behandeling van zwelling van de amandelen

De behandeling van gezwollen amandelen is afhankelijk van de oorzaak. In geval van een ernstige bacteriële infectie zal een arts gewoonlijk een antibioticum voorschrijven. Virale infecties zijn moeilijker te behandelen. Sommige antivirale middelen werken mogelijk, maar hun effectiviteit hangt af van het type en de ernst van de infectie.

In de meeste gevallen zouden virale infecties vanzelf beter moeten worden. Zelfzorgmedicijnen, zoals paracetamol, kunnen andere begeleidende symptomen helpen verlichten, zoals hoofdpijn, keelpijn en koorts.

In geval van terugkerende infecties van de amandelen, meestal meer dan vijf per jaar, kan een arts aanbevelen de amandelen te laten verwijderen. Tonsillectomie is een operatieve ingreep die wordt uitgevoerd door een kno-arts, waarbij beide keelamandelen geheel worden verwijderd (zie onderstaande video).

Zelfzorg

De volgende zelfzorgmaatregelen kunnen de symptomen helpen verlichten:

  • koude dranken drinken of op ijsblokjes zuigen
  • gehydrateerd blijven door voldoende te drinken
  • voldoende rusten
  • gorgelen met lauw zout water
  • zuigtabletten tegen keelpijn
  • niet roken
  • het vermijden van blootstelling aan andere stoffen die de keel irriteren
  • een luchtbevochtiger gebruiken om de lucht vochtig te houden
  • inademen van stoom uit heet water

Preventie

Het is niet altijd mogelijk om gezwollen amandelen te voorkomen, alhoewel sommige maatregelen het risico op een infectie kunnen verkleinen:

  • het handhaven van een goede persoonlijke hygiëne
  • het vermijden van nauw contact met mensen die ziek zijn
  • niet roken
  • regelmatig grondig de handen wassen
  • het nemen van vaccinaties die een arts aanbeveelt
Preventie van gezwollen amandelen
Preventie van gezwollen amandelen / Bron: M.G. Sulman

Reacties en ervaringen

Hieronder kun je reageren op dit artikel. Je kunt bijvoorbeeld je ervaringen delen over gezwollen amandelen, of tips geven. Wij stellen reacties zeer op prijs. Reacties worden niet automatisch (direct) gepubliceerd. Dit gebeurt nadat ze door de redactie gelezen zijn. Dit om ‘spam’ of anderszins ongewenste c.q. ongepaste reacties eruit te filteren. Daar kunnen soms enige uren overheen gaan.