Vasculaire dementie: symptomen, oorzaken en behandeling

Wat is vasculaire dementie?

Bij vasculaire dementie leiden problemen in de doorbloeding van de hersenen tot een geleidelijke sterfte van zenuwcellen in de hersenen. Afhankelijk van hoe groot de bloedsomloopstoornis is, is de dementie ook meer uitgesproken.

Vasculaire dementie is een van de meest voorkomende vormen van dementie. Onderzoekers schatten dat grofweg 15% van de mensen met dementie deze vorm van dementie hebben. Het is de tweede meest frequente vorm van dementie na de ziekte van Alzheimer. Alzheimer wordt gediagnosticeerd bij ongeveer 65% van alle dementiepatiënten.

De term ‘vasculair’ betekent ‘met betrekking tot de bloedvaten’. Dit betekent dat vasculaire dementie in het algemeen gepaard gaat met een verstoring van de bloedtoevoer. Dit kan om verschillende redenen voorkomen.

Er worden diverse soorten vasculaire dementie onderscheiden. Naar gelang het gebied in de hersenen dat is beschadigd, variëren de verschijnselen waarmee vasculaire dementie zijn intrede doet. Er is op dit moment geen genezing mogelijk. Dementie is niet terug te draaien.

Bij wie komt het voor?

Vaak manifesteert vasculaire dementie zich ergens tussen de 65 en 75 jaar, maar de ziekte kan zich ook op jongere leeftijd openbaren. Vasculaire dementie komt iets vaker bij mannen voor. De verschijnselen waarmee de ziekte gepaard gaat, nemen in de loop der tijd in ernst toe. Veel mensen die lijden aan vasculaire dementie hebben een voorgeschiedenis van hart- en vaataandoeningen, chronisch hoge bloeddruk (hypertensie), suikerziekte (diabetes). Sommige patiënten met vasculaire dementie hebben een beroerte (herseninfarct of bloeding) in de medische voorgeschiedenis. Erfelijkheid speelt een rol bij het ontstaan van sommige vaataandoeningen.

Geestelijke verschijnselen

Er treden geheugen- en oriëntatieproblemen op. In eerste instantie minder op de voorgrond tredend dan bij de ziekte van Alzheimer. Traagheid in het handelen en het denken (een veelvoorkomend fenomeen is het niet twee dingen tegelijk kunnen doen, zoals lopen en spreken). Problemen met het gebruiken en begrijpen van taal, problemen met het herkennen van voorwerpen of het uitvoeren van dagelijkse handelingen. Verstoringen in het omgaan met veeleisende situaties of taken en in het vermogen logisch te redeneren.

Lichamelijke verschijnselen

De combinatie van geestelijke achteruitgang en lichamelijke verschijnselen is het meest kenmerkend voor vasculaire dementie. Hersenbeschadiging kan leiden tot een verlamming, spierverstijving of gevoelsverlies, wat problemen kan geven op het gebied van lopen, spreken, slikken of plassen. Een mogelijke nieuwe beroerte kan nieuwe klachten geven of bestaan klachten doen verergeren. Ook kan de patiënt last hebben van lichamelijke ongemakken die een gevolg zijn van de hart- en vaataandoeningen. Je kan hierbij denken aan pijn in de borst, kortademigheid of vochtophoping (oedeem).

Emotionele en gedragsmatige verschijnselen

Verloop

Mensen die lijden aan vasculaire dementie zijn zich vaak lange tijd bewust van hun geestelijke achteruitgang, wat aanleiding kan geven tot sombere, of juist opstandige gevoelens. Ook kan je last krijgen van (extreem) wisselende stemmingen. Alzheimer Nederland schrijft hierover:

“Iemand met vasculaire dementie blijft tot in een laat stadium zichzelf: er zijn geen veranderingen in de persoonlijkheid of emotionele reacties. Hierdoor kunnen mensen met vasculaire dementie zich wel meer bewust zijn van de ziekte.”¹Alzheimer Nederland. Verloop vasculaire dementie. https://www.alzheimer-nederland.nl/dementie/soorten-vormen/vasculaire-dementie/verloop-vasculaire-dementie (ingezien op 4-12-2022)

De helderheid kan variëren, soms per dag. Waanideeën en hallucinaties kunnen zich voordoen en er kunnen stoornissen in de initiatiefname ontstaan. Iemand wordt steeds passiever.

Onrust of agressie

Naarmate de vasculaire dementie voortschrijdt, kan iemand zich op een gegeven ogenblik gaan gedragen op een manier die niet bij zijn karakter past. Hij kan bijvoorbeeld onrustig of agressief worden of slaapproblemen krijgen. Hij zich ook gedragen op een manier die anderen gênant of moeilijk te begrijpen vinden.

Vasculaire dementie en pijn

Bij vasculaire dementie ervaar je hoogstwaarschijnlijk meer pijn vanwege laesies in de witte stof. Dit kan centrale pijn stimuleren.²IASP. Pain Management in Dementia. https://www.iasp-pain.org/resources/fact-sheets/pain-management-in-dementia/ (ingezien op 4-12-2022) Centrale pijn betekent dat de pijn ontstaan is als direct gevolg van schade aan de hersenen. De zogenaamde ‘witte stof’ van de hersenen bevat de uitlopers van zenuwcellen. Het vormt als het ware de bedrading van het brein. Door deze schade kunnen je hersenen pijnprikkels niet meer op de juiste manier verwerken. Er kunnen meer pijnprikkels ontstaan, spontaan vanuit het zenuwstelsel, terwijl je lichaam daar geen aanleiding toe geeft.³Coenen Fysiotherapie. Pijn bij dementie, vaak niet herkend. https://www.coenenfysiotherapie.nl/pijn-bij-dementie-vaak-niet-herkend/ (ingezien op 4-12-2022)

Aangezien vasculaire dementie een progressieve (voortschrijdende) ziekte is, is de impact ervan op pijnverwerking afhankelijk van het stadium van de ziekte.

Wat zijn de 7 stadia van vasculaire dementie?

De meest eenvoudige manier om de progressie van dementie weer te geven, is in drie categorieën: mild, matig en ernstig. Het meest bruikbare model heeft echter zeven specifieke fasen of stadia van dementie. Deze meer nauwkeurige schaal kan je helpen de tekenen, symptomen en het niveau van zorgbehoefte nauwkeuriger vast te stellen.

Stadium 1: Normaal gedrag

In dit vroege stadia van vasculaire dementie vertoon je misschien nog geen symptomen, maar de veranderingen in de hersenen die later symptomen zullen veroorzaken, treden al op. Bij vasculaire dementie kan dit betekenen dat er schade aan de bloedvaten begint te ontstaan.

Er is dus geen sprake van geheugenverlies, gedragsproblemen of iets anders dat verband houdt met het begin van dementie.

Stadium 2: Milde veranderingen

Na verloop van tijd schrijdt de ziekte voort naar stadium 2, ook bekend als zeer milde cognitieve achteruitgang. Milde vergeetachtigheid komt in dit stadium vaak voor bij veel vormen van dementie, maar de meest voorkomende symptomen van vasculaire dementie zijn vertraagd denken en vertraagde probleemoplossing.

In dit stadium worden symptomen vaak afgedaan als normale tekenen van veroudering, en deze veranderingen zijn meestal mild genoeg om je onafhankelijkheid te behouden.

Stadium 3: Milde achteruitgang

In deze fase kunnen familieleden en vrienden veranderingen bij je beginnen op te merken. Deze symptomen kunnen zijn:

• verwardheid
• moeite met opletten of concentreren
• moeite met het ordenen van gedachten
• moeite met het maken van plannen en deze communiceren
• vertraagd denken
• geheugenverlies

Symptomen van vasculaire dementie kunnen plotseling optreden, zoals na een beroerte of een reeks beroertes, maar deze vorm van dementie kan zich ook even geleidelijk ontwikkelen als andere vormen.

Deze fase kan enkele jaren duren voordat de symptomen beginnen te verergeren.

Stadium 4: Matige achteruitgang

Wanneer je dit stadium van vasculaire dementie bereikt, worden de symptomen duidelijker en kunnen er ook nieuwe symptomen optreden. Deze fase duurt gemiddeld 2 jaar en cognitieve problemen kunnen worden opgespoord tijdens een vraaggesprek met een arts en aanvullende onderzoeken.

In deze fase heb je moeite met concentratie, vergeet je recente gebeurtenissen, heb je moeite met het beheren van financiën en kan het lastig zijn alleen te reizen naar nieuwe locaties. Bovendien kun je moeite hebben met sociale contacten en trek je je steeds meer terug.

Symptomen zijn:

• voorwerpen op een verkeerde plek leggen
• recente gesprekken of gebeurtenissen vergeten
• moeite om de juiste woorden te vinden in een gesprek
• de dag, datum of tijd uit het oog verliezen
• verlies van interesse in andere mensen of activiteiten
• niet bereid zijn om nieuwe dingen te proberen
• verhoogde gevoelens van angst, prikkelbaarheid of depressie
• problemen met het onthouden van namen bij het ontmoeten van nieuwe mensen
• meer problemen met plannen of organiseren

Stadium 5: Matig-ernstige achteruitgang

In dit stadium heb je vaak meer dagelijkse hulp nodig, waaronder hulp bij het aankleden. Je hebt gedurende de dag ondersteuning nodig voor alledaagse activiteiten en taken. In deze fase zullen de tekenen en symptomen van dementie heel gemakkelijk te identificeren zijn. Het kortetermijngeheugen zal grotendeels verloren gaan en verwardheid en vergeetachtigheid zullen meer uitgesproken zijn tijdens de dagelijkse activiteiten.

Stadium 6: Ernstige achteruitgang

In dit stadium heb je veel zorg en ondersteuning nodig. Er is sprake van ernstige cognitieve achteruitgang. In stadium 6 kun je de namen van je dierbaren vergeten en kun je je nog maar weining herinneren van recente gebeurtenissen. De communicatie raakt verstoord en er kunnen wanen, dwanghandelingen, angst en agitatie optreden.

Stadium 7: Zeer ernstige achteruitgang

Dit is de laatste fase van (vasculaire) dementie. In dit eindstadium heb je 24 uur per dag zorg nodig, van zowel mantelzorgers als professionals. Je hebt hulp nodig bij basisactiviteiten zoals eten en drinken. Je kunt misschien niet meer aangeven wanneer je honger of dorst hebt, en je kunt niet meer communiceren.

Symptomen van dementie in het laatste stadium:

• moeite met eten en slikken
• aanzienlijke gewichtsveranderingen (zowel aankomen als afvallen)
• incontinentie
• geleidelijk verlies van spraak
• rusteloosheid
• uitbarstingen van boosheid als gevolg van verwardheid
• steeds kwetsbaarder voor infecties, met name longontsteking

Oorzaken van vasculaire dementie

Zoals alle vaatziekten wordt vasculaire dementie voornamelijk veroorzaakt door een verstoring van de bloedtoevoer naar de hersenen. De hersenen hebben een constante toevoer van zuurstofrijk bloed nodig om gezond te blijven. De belangrijkste hersenslagaders voorzien in de bloedtoevoer naar de hersenen. Wanneer er een verstoring in de bloedtoevoer optreedt, ontstaat er onmiddellijk schade aan de hersenen. In de regel lijden de hersencellen ernstige schade of sterven ze volledig af, zelfs bij een kort probleem met de toevoer. Daarom is een beroerte één van de meest voorkomende oorzaken van vasculaire dementie.

In veel gevallen is er echter sprake van een geleidelijk ontstaansproces gedurende meerdere jaren. Vasculaire dementie wordt vaak veroorzaakt door een aanhoudend tekort van een minimaal aanbod. Dit wordt veroorzaakt door de verdikking en stolling van kleinere bloedvaten. Deze symptomen treden vooral op wanneer chronische hoge bloeddruk enkele jaren onbehandeld blijft. Daarom zijn aanhoudende stress en chronische hoge bloeddruk een andere belangrijke oorzaak van deze vorm van dementie.

Uiteindelijk zijn in sommige gevallen ook ongunstige bloedwaarden verantwoordelijk voor het ontstaan ​​van deze ziekten. Naast een hoog LDL-cholesterol en een laag HDL-cholesterol kan diabetes ook tot deze ziekte leiden. Bovendien verhoogt het gedurende meerdere jaren consumeren van nicotine het risico op vasculaire dementie aanzienlijk.

Risicofactoren en beschermende factoren

Ouderen en vrouwen lopen een groter risico op het ontwikkelen van vasculaire dementie. Er zijn ook een aantal factoren en ziekten die het risico op vasculaire dementie verhogen, maar in ieder geval tot op zekere hoogte te beïnvloeden zijn en die vooral betrekking hebben op het cardiovasculaire systeem:

• hoge bloeddruk
• ernstig overgewicht (obesitas)
• diabetes
• veranderd lipidenmetabolisme (vooral verhoogd cholesterolgehalte)
• roken
• zwak hart, onregelmatige hartslag

Een actieve leefstijl met dagelijkse lichaamsbeweging kan mogelijk het risico op vasculaire dementie verlagen. Volgens deskundigen kan evenwichtige voeding mogelijk ook als een beschermende factor worden beschouwd.

Onderzoek en diagnose

In veel gevallen zal een arts cognitieve screeningstesten gebruiken, zoals de MMSE (Mini-mental state examination). Dit is een test die wordt gebruikt als er een vermoeden is dat iemand geheugenproblemen of dementie heeft. Naast de MMSE zijn er nog andere dementietesten.

Voor de diagnose van vasculaire dementie is beeldvormend onderzoek vereist, zoals een mri-scan. Een mri (magnetische resonantie imaging) is een scan die een afbeelding van de hersenen maakt. Een CT-scan is ook mogelijk.

Andere mogelijke onderzoeken zijn:

• Neurologisch onderzoek, waarbij de belangrijkste functies van het zenuwstelsel onderzocht worden.
• Bloedonderzoek teneinde een andere verklaring voor de klachten uit te sluiten.
• Duplexonderzoek, waarbij de beide halsslagaders van de hals op vernauwingen gecontroleerd wordt.
• Hartfilmpje (ECG) om te checken of een hartritmestoornis de oorzaak is van de beroerte.
• Angiografie: een röntgenonderzoek van de bloedvaten.

Vasculaire dementie is vooralsnog niet te genezen en de schade is niet terug te draaien. Wél kunnen de negatieve invloeden, zoals een te hoge bloeddruk, verhoogd suikergehalte of een te hoog cholesterol in het bloed adequaat behandeld worden en met specifieke medicijnen kan de kans op toekomstige herseninfarcten aanzienlijk worden verlaagd. Hierdoor wordt de schade zoveel mogelijk beperkt. Een gezonde leefstijl met voldoende lichaamsbeweging, een verantwoord dieet, niet roken en matig alcoholgebruik, is zeer belangrijk. Verder kunnen bijkomende verschijnselen behandeld worden. Hierbij kun je denken aan sombere of angstige gevoelens en hallucinaties.

Prognose en levensverwachting

Over de prognose van vasculaire dementie valt moeilijk een algemene uitspraak te doen. Dementie verkort over het algemeen de levensverwachting, maar de overlevingsprognoses variëren. Gemiddeld leven mensen met vasculaire dementie ongeveer vijf jaar nadat de symptomen beginnen, minder dan het gemiddelde voor de ziekte van Alzheimer. Omdat vasculaire dementie veel van dezelfde risicofactoren deelt als een hartaanval en beroerte, wordt de dood van de persoon in veel gevallen veroorzaakt door een beroerte of een hartaanval.

Preventie

Het nemen van maatregelen om je hart en bloedvaten gezond te houden, kan ook het risico op vasculaire dementie verminderen:

• Zorg voor een gezonde bloeddruk en gezonde bloeddrukwaarden
• Voorkom diabetes of houdt deze onder controle.
• Begin niet met roken en als je rookt, stop dan met roken.
• Zorg voor voldoende lichaamsbeweging. Bewegen is goed voor de conditie van hart en bloedvaten.
• Houd je cholesterol onder controle. Een gezond, gevarieerd en vetarm dieet en (indien nodig) cholesterolverlagende medicijnen kunnen je risico op beroertes en hartaanvallen verminderen die op hun beurt kunnen leiden tot vasculaire dementie. Dit door de hoeveelheid plaque die zich ophoopt in de slagaders van je hersenen te verminderen.

Voeding en vasculaire dementie

De gezondheid van je hart en hersenen

De invloed van goede voeding op de gezondheid van je hersenen moet niet worden onderschat.⁴Scie.org. Can diet prevent or slow down dementia? https://www.scie.org.uk/dementia/living-with-dementia/eating-well/diet.asp (ingezien op 15-3-3023) Het is bekend dat ondervoeding van invloed is op je lichamelijke en mentale welzijn. Je hersenen hebben voedingsstoffen nodig om adequaat te functioneren en gezond te blijven.

Een gezonde leefstijl kan zowel je lichaam als hersenen gezond houden. Het eten van een voedingsrijk dieet, met name een dieet met veel fruit en groenten, omega 3-oliën en weinig zout en verzadigde vetten, heeft een gunstige invloed op de gezondheid van zowel je hart als je hersenen.

Een gezonde hart betekent gezonde hersenen

Het is genoegzaam bekend dat bepaalde aandoeningen zoals hoge bloeddruk, hoog cholesterol, diabetes en obesitas het risico op dementie verhogen. Deze risicofactoren worden niet alleen geassocieerd met vasculaire dementie, maar ook met de ontwikkeling van de ziekte van Alzheimer.

Veel van wat we nu weten dat gezond is voor ons hart, is ook gezond voor onze hersenen. Wat goed is voor het hart, is ook goed voor de hersenen. Denk aan genoeg bewegen, stoppen met roken, weinig alcohol, gezond eten en een goed gewicht.⁵Thuisarts. Goed voor uw hart, goed voor uw hersenen. https://www.thuisarts.nl/nieuws/goed-voor-uw-hart-goed-voor-uw-hersenen (ingezien op 15-3-203)

Zout

Het is raadzaam om je zoutinname te beperken. Een zoutrijk dieet kan bijdragen aan het risico op verhoging van je bloeddruk, wat op zijn beurt het risico op beroerte en vasculaire dementie kan verhogen.⁶Skoog I, Lernfelt B, Landahl S, Palmertz B, Andreasson LA, Nilsson L, Persson G, Odén A, Svanborg A. 15-year longitudinal study of blood pressure and dementia. Lancet. 1996 Apr 27;347(9009):1141-5. doi: 10.1016/s0140-6736(96)90608-x. PMID: 8609748.

Ongeveer driekwart van het zout dat we eten is afkomstig van bewerkte voedingsmiddelen zoals brood, ontbijtgranen, soep en sauzen. Het is dus niet alleen wat je zelf toevoegt dat het verschil maakt, maar ook hoe het voedsel wordt geproduceerd.

Voor volwassenen geldt het advies om niet meer dan 6 gram zout per dag binnen te krijgen, wat ongeveer een afgestreken theelepel is.⁷Voedingscentrum. Hoeveel zout mag ik eten? https://www.voedingscentrum.nl/nl/service/vraag-en-antwoord/gezonde-voeding-en-voedingsstoffen/hoeveel-zout-mag-ik-eten.aspx (ingezien op 15-3-2023)

Vetten en oliën

Vooral verzadigd vet, meestal afgeleid van dierlijk vet (bijvoorbeeld vet op vlees, reuzel, boter of ghee) of transvetten (een onverzadigd vet dat nog slechter is voor de gezondheid dan verzadigd vet) kunnen de cholesterolgehalte in het lichaam omhoog stuwen als het in aanzienlijke hoeveelheden wordt gegeten. Een hoge inname van verzadigd geeft ook een verhoogd risico op dementie.

Omega 3 en vette vis

De essentiële vetzuren van omega 3 spelen een belangrijke rol in de structuur van je hersencellen en helpen de gezondheid en het functioneren van je hersenen te behouden. Het eten van vette vis, zoals makreel, haring, Atlantische zalm, bokking en sardines, wordt geassocieerd met een beter cognitief functioneren op latere leeftijd.⁸Dangour AD, Lock K, Hayter A, Aikenhead A, Allen E, Uauy R. Nutrition-related health effects of organic foods: a systematic review. Am J Clin Nutr. 2010 Jul;92(1):203-10. doi: 10.3945/ajcn.2010.29269. Epub 2010 May 12. PMID: 20463045.

Antioxidanten

Vitamine C en E, die veel voorkomen in groenten en fruit, zijn voorbeelden van antioxidanten. Zo is bijvoorbeeld vitamine C erg belangrijk voor de gezondheid van je hersenen. Het is een krachtige antioxidant die helpt bij het bestrijden van vrije radicalen die hersencellen kunnen beschadigen.  Algemeen wordt aangenomen dat een dieet dat rijk is aan groenten en fruit ons een waardevolle bron van antioxidanten zal bieden en beter is dan het nemen van alleen supplementen.

Foliumzuur, vitamine B6 en B12

Tekorten aan foliumzuur, vitamine B6 en vitamine B12 kunnen ervoor zorgen dat een aminozuur in je lichaam, homocysteïne genaamd, stijgt. Hogere niveaus worden beschouwd als een risicofactor voor een aantal ziekten, waaronder hart- en vaatziekten en dementie.

Kan een mediterraan dieet helpen?

Het ‘mediterrane dieet’ is al vele jaren populair omdat het helpt om je hart en lichaam gezond te houden. Deze manier van eten is traditioneel voor mensen die in de landen rond de Middellandse Zee wonen en leunt sterk op zeevruchten, verse producten, volkoren, noten en zaden en bovenal veel groente en fruit. Al met al zorgt deze manier van eten voor een dieet dat rijk is aan vitaminen en antioxidanten en weinig verzadigde vetten bevat. Dit dieet is in verband gebracht met het verminderen van het risico op het ontwikkelen van de ziekte van Alzheimer.⁹Scarmeas N, Stern Y, Tang MX, Mayeux R, Luchsinger JA. Mediterranean diet and risk for Alzheimer’s disease. Ann Neurol. 2006 Jun;59(6):912-21. doi: 10.1002/ana.20854. PMID: 16622828; PMCID: PMC3024594.

Reacties en ervaringen

Hieronder kun je reageren op dit artikel. Je kunt bijvoorbeeld je ervaringen delen over vasculaire dementie, of tips geven. Wij stellen reacties zeer op prijs. Reacties worden niet automatisch (direct) gepubliceerd. Dit gebeurt nadat ze door de redactie gelezen zijn. Dit om ‘spam’ of anderszins ongewenste c.q. ongepaste reacties eruit te filteren. Daar kunnen soms enige uren overheen gaan.