Mondslijmvliesontsteking of stomatitis: symptomen en behandeling

Last Updated on 22 juni 2024 by M.G. Sulman

Een ontsteking van deze slijmvlieslaag wordt mondslijmvliesontsteking of stomatitis genoemd. Het kan door verschillende factoren veroorzaakt worden, waaronder infecties, gebitsproblemen, medicijngebruik, chemotherapie, chronische aandoeningen, gebrek aan kauwen, en bloedarmoede. De symptomen kunnen onder meer bestaat uit een droge en gevoelige mond tot bloedingen en blaasjes. De behandeling hangt af van de onderliggende oorzaak.

Wat is mondslijmvliesontsteking (stomatitis)?

Mondslijmvliesontsteking of stomatitis is een ontsteking van de slijmvlieslaag in de mondholte. Een bekende vorm hiervan zijn aften.

Oorzaken van mondslijmvliesontsteking

1. Micro-organismen:
   • Bacteriën
   • Virussen
   • Gisten
   • Schimmels (bv. Candida, die bij 50% van de mensen voorkomt en kan overgroeien door ziekte of medicijngebruik).
2. Gebitsproblemen:
   • Afwijkingen of ontstekingen van het gebit.
3. Medicijngebruik:
   • Bijvoorbeeld antibiotica, die de normale bacterieflora in de mondholte verstoren. Wanneer de mondflora verstoord raakt, zien slechte bacteriën de kans schoon om zich te vermenigvuldigen. Na verloop van tijd kan dit leiden tot gaatjes en tandvleesontsteking, maar ook mondslijmvliesontsteking.
4. Chemotherapie en bestraling:
   • Regelmatig voorkomende bijwerkingen van chemotherapie bij kankerpatiënten zijn ontstekingen in de mondholte.
5. Chronische aandoeningen:
   • Aandoeningen zoals coeliakie (glutenintolerantie) en de ziekte van Crohn die de algehele conditie aantasten en de mond gevoeliger maken voor infecties.
6. Gebrek aan kauwen:
   • Langdurig niet kauwen vermindert speekselproductie, zoals bij mensen met sondevoeding of voeding via infuus. Kauwen van kauwgom kan helpen ontstekingen te voorkomen.
7. Bloedarmoede:
   • IJzergebrek of pernicieuze anemie (bloedarmoede door vitamine B12-tekort veroorzaakt door chronische maagslijmvliesontsteking).

Soorten stomatitis

De typen in vogelvlucht

Stomatitis kan zich in verschillende vormen manifesteren, elk met unieke kenmerken en oorzaken. De belangrijkste typen zijn:

1. Aften 
   • Beschrijving: Enkelvoudige bleke of gele zweren met een rode buitenring of clusters van dergelijke zweren. Meestal gevonden aan de binnenkant van de lippen, wangen of tong.
   • Symptomen: Pijnlijk, duren meestal 5-10 dagen, hebben de neiging terug te komen, worden meestal niet geassocieerd met koorts.
   • Voorkomen: Vaker bij vrouwen en mensen in hun tienerjaren en twintiger jaren. Kunnen in families voorkomen, maar zijn niet besmettelijk.
   • Ernst: Kleine gevallen genezen binnen 4-14 dagen; ernstige gevallen kunnen tot 6 weken duren.
2. Koortsblaasjes 
   • Beschrijving: Met vocht gevulde zweren die meestal op of rond de lippen voorkomen, soms op het tandvlees of het gehemelte. Veroorzaakt door het herpes simplex virus (HSV).
   • Symptomen: Pijnlijk, geassocieerd met tintelingen, gevoeligheid of een branderig gevoel vóór het verschijnen. Droogt op en vormt een gele korst. Kan gepaard gaan met verkoudheids- of griepachtige symptomen.
   • Duur: Meestal opgelost in 7-10 dagen, zeer besmettelijk en hebben de neiging terug te komen.
3. Mondirritatie
   • Oorzaken:
     • Bijten op de wang, tong of lip
     • Tandheelkundige apparaten (beugels, scherpe gebroken tand)
     • Kauwen van tabak
     • Verbrandingen door heet eten of drinken
     • Tandvleesontsteking (gingivitis) of andere infecties
     • Overgevoeligheid voor bepaalde voedingsmiddelen of medicijnen
     • Auto-immuunziekten (lupus, de ziekte van Crohn, de ziekte van Behçet)
     • Bepaalde medicijnen (chemotherapie, antibiotica, medicijnen voor reumatoïde artritis of epilepsie)
     • Bestraling als onderdeel van een kankerbehandeling

Categorieën van stomatitis op basis van locatie

1. Cheilitis: Ontsteking van de lippen en rondom de mond.
2. Glossitis: Ontsteking van de tong.
3. Gingivitis: Ontsteking van het tandvlees.
4. Pharyngitis: Ontsteking van de achterkant van de mond, ook bekend als ‘faryngitis’.

Symptomen van mondslijmvliesontsteking

Stomatitis veroorzaakt verschillende klachten en symptomen die kunnen variëren afhankelijk van de onderliggende oorzaak. De meest voorkomende symptomen zijn:

1. Algemene symptomen van mondslijmvliesontsteking:
   • Droge, gevoelige mond: Een van de eerste symptomen, vaak gepaard met een roodgekleurd slijmvlies.
   • Bloedingen: Het slijmvlies kan gemakkelijk bloeden.
   • Blaasjes en kloofjes: Deze kunnen zich in en om de mondholte vormen, inclusief op de lippen.
   • Gezwollen en ontstoken tandvlees: Het tandvlees kan opzwellen, rood en gevoelig worden.
2. Specifieke symptomen van verschillende soorten stomatitis:
   • Aften:
     • Mondzweren met een witte of gele laag en een rode basis, meestal aan de binnenkant van de lippen, wangen of op de tong.
     • Acute, tijdelijke pijn.
     • Zweren genezen meestal binnen 4-14 dagen, maar kunnen vaak terugkomen.
   • Koortsblaasjes:
     • Met vocht gevulde blaasjes meestal op of rond de lippen, soms op het tandvlees of gehemelte.
     • Tintelingen, gevoeligheid of een branderig gevoel vóór het verschijnen van de blaasjes.
     • Blaasjes drogen op en vormen een gele korst.
     • Blijvend voor ongeveer 7-10 dagen en kunnen vaak terugkomen.
3. Andere symptomen:
   • Rode vlekken: Rood gekleurde plekken in de mond.
   • Zwelling: Algemene zwelling in de mond.
   • Orale dysesthesie: Een branderig gevoel in de mond.
   • Pijn, steken en gevoeligheid: Algemene pijn en ongemak in de mondholte.

De symptomen in vogelvlucht

Mogelijke symptomen van stomatitis zijn:

• Droge, gevoelige mond en rood slijmvlies
• Bloedingen in de mond
• Blaasjes en kloofjes in en om de mondholte
• Gezwollen, rood en gevoelig tandvlees
• Mondzweren met een witte of gele laag en een rode basis
• Tintelingen, gevoeligheid of branderig gevoel voorafgaand aan blaasjes
• Rode vlekken en algemene zwelling
• Brandend gevoel in de mond
• Pijn en ongemak

Wanneer medische hulp inschakelen?

Neem in de volgend egevallen contact op met je huisarts of tandarts:

• Aanhoudende klachten: Als de ontsteking niet binnen 1-2 weken geneest.
• Ernstige pijn: Bij hevige pijn die dagelijkse activiteiten zoals eten en praten bemoeilijkt.
• Terugkerende episoden: Bij frequente terugkeer van mondslijmvliesontsteking.
• Systemische symptomen: Bij koorts, vermoeidheid of andere symptomen die kunnen wijzen op een onderliggende ziekte.

Onderzoek en diagnose

Mondslijmvliesontsteking geneest vaak vanzelf. Indien de klachten aanhouden, is het verstandig om een afspraka te maken met je huisarts of tandarts. De diagnose wordt gesteld door middel van een grondig onderzoek van de mondholte.

Medische Geschiedenis

De arts zal vragen stellen over de duur, frequentie en ernst van de klachten. Er wordt gevraagd naar eventuele eerdere episodes van mondslijmvliesontsteking en mogelijke triggers, zoals medicijngebruik, recente ziekten of voedingsgewoonten.

Hier zijn enkele voorbeelden van vragen die je kunt verwachten:

1. Symptomen en klachten:
   • Hoe lang heb je al last van de klachten?
   • Heb je eerder last gehad van mondslijmvliesontsteking? Zo ja, hoe vaak komt het voor?
   • Heb je pijn, en zo ja, hoe zou je de pijn beschrijven (bijvoorbeeld branderig, stekend)?
   • Zijn er andere symptomen aanwezig, zoals koorts, vermoeidheid of zwelling?
2. Details van de zweren of blaasjes:
   • Kun je de zweren of blaasjes beschrijven? Hoe zien ze eruit (kleur, grootte)?
   • Waar in de mond bevinden de zweren zich (bijvoorbeeld lippen, tong, wangen)?
   • Zijn de zweren of blaasjes enkelvoudig of in clusters aanwezig?
3. Medische geschiedenis:
   • Heb je recente ziektes of infecties gehad?
   • Heb je bekende chronische aandoeningen, zoals diabetes, coeliakie, de ziekte van Crohn of lupus?
   • Ben je momenteel onder behandeling voor een andere medische aandoening?
4. Medicatie en behandelingen:
   • Gebruik je momenteel medicijnen? Zo ja, welke?
   • Heb je recentelijk antibiotica, chemotherapie of bestraling ondergaan?
   • Heb je een recente verandering in je medicijngebruik of een nieuwe medicatie gestart?
5. Levensstijl en gewoonten:
   • Heb je veranderingen in je dieet of voedingsgewoonten gemerkt?
   • Rook je of gebruik je tabak, inclusief het kauwen van tabak?
   • Heb je onlangs blootstelling gehad aan nieuwe voedingsmiddelen of producten die irritatie kunnen veroorzaken?
6. Mondhygiëne en tandheelkundige geschiedenis:
   • Hoe is je mondhygiëne? Poets en flos je regelmatig?
   • Heb je recent tandheelkundige behandelingen ondergaan, zoals het plaatsen van een beugel of vullingen?
   • Heb je problemen met je gebit, zoals scherpe randen van tanden of tandvleesontsteking?
7. Allergieën en overgevoeligheden:
   • Heb je bekende allergieën voor voedingsmiddelen, medicijnen of andere stoffen?
   • Heb je nieuwe producten gebruikt zoals tandpasta, mondspoeling of cosmetische producten die de klachten kunnen veroorzaken?
8. Omgevingsfactoren:
   • Zijn er recente veranderingen in je omgeving geweest die stress kunnen veroorzaken?
   • Heb je een geschiedenis van overmatige stress of emotionele problemen?

Visueel onderzoek

De arts of tandarts bekijkt zorgvuldig de binnenkant van je mondholte. De arts let hierbij op de aanwezigheid van roodheid, blaasjes, zweren, zwellingen en andere afwijkingen. Het tandvlees, de tong, de binnenkant van de wangen en de lippen worden goed geïnspecteerd.

Aanvullend onderzoek

De arts kan het nodig vinden om een uitstrijkje van een zweer of blaar te nemen om het te laten testen op specifieke infecties, bijvoorbeeld schimmels zoals Candida of virussen zoals herpes.

Bloedonderzoek kan zo nodig worden uitgevoerd om onderliggende aandoeningen zoals bloedarmoede, vitaminegebrek of auto-immuunziekten op te sporen.

Differentiaaldiagnose

De arts zal andere mogelijke oorzaken van de symptomen uitsluiten, zoals allergische reacties, systemische ziekten (zoals lupus of de ziekte van Crohn), en mechanische irritaties (zoals van een scherpe tand of beugel).

Behandeling van stomatitis

Afhankelijk van de oorzaak en ernst van de mondslijmvliesontsteking, kunnen onder meer de volgende behandelingen worden ingezet:

• Lokale behandeling: Mondspoelingen, antiseptische gels, of lokale anesthetica om de pijn te verlichten.
• Systemische medicatie: Antibiotica, antivirale middelen of antischimmelmedicatie als er een specifieke infectie is vastgesteld.
• Levensstijl en preventie: Aanpassingen in je dieet, verbetering van de mondhygiëne en vermijden van uitlokkende factoren.

Zelfzorg

Een goede mondverzorging is van cruciaal belang tijdens (en na) het genezingsproces van mondslijmvliesontsteking. Hier zijn enkele belangrijke adviezen:

1. Regelmatig tandenpoetsen:
   • Poets tweemaal daags gedurende twee minuten je tanden.
   • Verwijder achtergebleven voedselresten door te flossen, stoken of ragen.
2. Gebruik van een elektrische tandenborstel:
   • Poets je tanden bij voorkeur met een elektrische tandenborstel voor een grondigere reiniging.
3. Voorzichtig poetsen:
   • Poets niet te hard om irritatie van het slijmvlies te voorkomen.
4. Gezonde levensstijl:
   • Stop met roken en drink alcohol met mate.
   • Eet gezond en gevarieerd, en vermijd te veel suikerrijke voedingsmiddelen en dranken.
5. Regelmatige tandartsbezoeken:
   • Ga tweemaal per jaar voor controle naar de tandarts of mondhygiëniste.
   • Trek bij gebitsklachten tijdig aan de bel om problemen vroegtijdig aan te pakken.

Reacties en ervaringen

Hieronder kun je reageren op dit artikel. Je kunt bijvoorbeeld je ervaringen delen over mondslijmvliesontsteking of stomatitis, of tips geven. Wij stellen reacties zeer op prijs. Reacties worden niet automatisch (direct) gepubliceerd. Dit gebeurt nadat ze door de redactie gelezen zijn. Dit om ‘spam’ of anderszins ongewenste c.q. ongepaste reacties eruit te filteren. Daar kunnen soms enige uren overheen gaan.