Auto-immuun orchitis: symptomen, oorzaak en behandeling

Last Updated on 8 februari 2025 by M.G. Sulman

Orchitis is een ontsteking in één of beide ballen. Oftewel: teelbalontsteking. Het kan komen door bacteriën, virussen, of zonder duidelijke reden. Bij auto-immuun orchitis valt het immuunsysteem per ongeluk de ballen aan, wat pijn en anti-sperma antistoffen in het bloed veroorzaakt. Dit kan leiden tot vruchtbaarheidsproblemen en problemen met het sperma, maar de normale hormoonproductie blijft meestal in orde.

Wat is auto-immuun orchitis?

Auto-immuun orchitis is een aandoening die wordt gekenmerkt door ontsteking in de testikels en de aanwezigheid van specifieke antisperma-antistoffen of antisperma-antilichamen (ASA).

Twee vormen

Er worden twee vormen van auto-immuun orchitis onderscheiden: primair en secundair.¹Silva CA, Cocuzza M, Carvalho JF, Bonfá E. Diagnosis and classification of autoimmune orchitis. Autoimmun Rev. 2014 Apr-May;13(4-5):431-4. doi: 10.1016/j.autrev.2014.01.024. Epub 2014 Jan 12. PMID: 24424181.

Primaire auto-immuun orchitis

Primaire auto-immuun orchitis wordt gekenmerktdoor onvruchtbaarheid en asymptomatische orchitis bij onvruchtbare mannen. Het gaat gepaard met ASA gericht op het basaalmembraan van de zaadbuisjes. Deze vorm komt meestal voor zonder enige systemische ziekte en is typisch asymptomatisch. Asymptomatisch betekent zonder ziekteverschijnselen.

Secundaire auto-immuun orchitis

Secundaire auto-immuun orchitis wordt gekenmerkt door symptomatische orchitis en/of testiculaire vasculitis, een ontsteking van de bloedvaten in de testikels. Het gaat gepaard met een systemische auto-immuunziekte, vooral vasculitis. Vasculitis is kortweg de verzamelnaam voor een aantal ernstige, chronische ziektebeelden waarbij de wand van bloedvaten ontstoken raakt.

Mensen met secundaire auto-immuun orchitis ervaren vaak pijn, roodheid en zwelling in de teelballen. Tot 50% van deze groep, vooral die met systemische lupus erythematosus (SLE), kan ASA hebben.

Antisperma-antistoffen (ASA) zijn eiwitten die het immuunsysteem produceert en gericht zijn tegen sperma. In het geval van auto-immuun orchitis, worden deze ASA geproduceerd in de testikels. Dit kan leiden tot ontsteking en vruchtbaarheidsproblemen. De aanwezigheid van ASA kan schadelijke effecten hebben op sperma, zoals immobilisatie en agglutinatie, wat de interactie met eicellen kan belemmeren.

FAQ auto-immuun orchitis: alles wat je (niet) wilde weten over je teelballen

Je teelballen horen geen strijdtoneel te zijn, maar bij auto-immuun orchitis is dat precies wat er gebeurt. Je immuunsysteem—dat normaal gesproken virussen en bacteriën bestrijdt—besluit ineens dat je testisweefsel een bedreiging is. Het resultaat? Een ontsteking, pijn en mogelijk blijvende schade. Niet echt iets wat je op je verlanglijstje had staan. En het vervelende is: het kan een sluipend proces zijn. Soms begint het met een vage, zeurende pijn en voor je het weet, zit je met serieuze problemen.

Wat auto-immuun orchitis extra frustrerend maakt, is dat het geen duidelijke oorzaak heeft. Het kan uit het niets opduiken of samenhangen met een andere auto-immuunziekte. Misschien heeft je lichaam een infectie verkeerd verwerkt, misschien is er een klein trauma aan je teelballen geweest, of misschien was het gewoon pech. Wat de reden ook is, het resultaat is hetzelfde: je lijf keert zich tegen zichzelf en jij zit met de gevolgen.

De impact kan trouwens verder gaan dan alleen pijn. Vruchtbaarheid, testosteronproductie en zelfs je libido kunnen een flinke klap krijgen. Het is dus niet alleen een lokaal probleem, maar iets wat je hele lichaam en gemoedstoestand kan beïnvloeden. Gelukkig is er behandeling mogelijk—van ontstekingsremmers tot aanpassingen in je leefstijl. Hoe eerder je erbij bent, hoe beter de kansen om schade te beperken.

In deze FAQ duiken we in alle vragen die je kunt hebben over auto-immuun orchitis. Van symptomen tot behandeling, van vruchtbaarheid tot leefstijl. Geen saaie medische praat, maar duidelijke antwoorden, zonder omwegen. Dus als je meer wilt weten over deze teelbaltragedie, lees dan snel verder.

FAQ auto-immuun orchitis: alles wat je (niet) wilde weten over je teelballen

Je teelballen horen geen strijdtoneel te zijn, maar bij auto-immuun orchitis is dat precies wat er gebeurt. Je immuunsysteem—dat normaal gesproken virussen en bacteriën bestrijdt—besluit ineens dat je testisweefsel een bedreiging is. Het resultaat? Een ontsteking, pijn en mogelijk blijvende schade. Niet echt iets wat je op je verlanglijstje had staan. En het vervelende is: het kan een sluipend proces zijn. Soms begint het met een vage, zeurende pijn en voor je het weet, zit je met serieuze problemen.

Wat auto-immuun orchitis extra frustrerend maakt, is dat het geen duidelijke oorzaak heeft. Het kan uit het niets opduiken of samenhangen met een andere auto-immuunziekte. Misschien heeft je lichaam een infectie verkeerd verwerkt, misschien is er een klein trauma aan je teelballen geweest, of misschien was het gewoon pech. Wat de reden ook is, het resultaat is hetzelfde: je lijf keert zich tegen zichzelf en jij zit met de gevolgen.

De impact kan trouwens verder gaan dan alleen pijn. Vruchtbaarheid, testosteronproductie en zelfs je libido kunnen een flinke klap krijgen. Het is dus niet alleen een lokaal probleem, maar iets wat je hele lichaam en gemoedstoestand kan beïnvloeden. Gelukkig is er behandeling mogelijk—van ontstekingsremmers tot aanpassingen in je leefstijl. Hoe eerder je erbij bent, hoe beter de kansen om schade te beperken.

In deze FAQ duiken we in alle vragen die je kunt hebben over auto-immuun orchitis. Van symptomen tot behandeling, van vruchtbaarheid tot leefstijl. Geen saaie medische praat, maar duidelijke antwoorden, zonder omwegen. Dus als je meer wilt weten over deze teelbaltragedie, lees dan snel verder.

Vraag	Antwoord
Wat is auto-immuun orchitis eigenlijk?	Kort gezegd: je eigen immuunsysteem valt je teelballen aan alsof het vijanden zijn. Normaal gesproken beschermt dat systeem je tegen indringers zoals virussen en bacteriën, maar hier gaat het mis en ziet je lichaam je eigen testisweefsel als de boosdoener. Niet bepaald een feestje.
Hoe voelt auto-immuun orchitis?	Denk aan een diepe, zeurende pijn in je balzak, die kan uitstralen naar je lies of onderbuik. Soms voelt het alsof je een stomp hebt gekregen, soms meer als een constante druk. En ja, het kan ook gezwollen of rood worden. Echt een cadeautje is het niet.
Wat veroorzaakt dit nou eigenlijk?	Dat is de grote vraag. Het kan een uit de hand gelopen immuunreactie zijn na een infectie, maar soms begint het zonder duidelijke aanleiding. Trauma aan de teelballen, een eerdere ontsteking of een onderliggende auto-immuunziekte kunnen ook een rol spelen. Je lichaam beslist opeens dat je testisweefsel 'niet thuishoort' en zet de aanval in.
Is het hetzelfde als gewone orchitis?	Nope. Gewone orchitis komt vaak door een infectie (denk aan bof of een bacteriële infectie), terwijl auto-immuun orchitis puur het resultaat is van je eigen afweersysteem dat doorslaat. Behandeling en verloop zijn dus ook anders.
Kan dit vanzelf overgaan?	Hmmm... in sommige gevallen vermindert de ontsteking na verloop van tijd, maar meestal blijft het een chronisch probleem als je er niets aan doet. Soms zijn medicijnen nodig om de ontsteking en schade te beperken.
Kan ik hierdoor onvruchtbaar worden?	Helaas, ja. Als de ontsteking lang aanhoudt, kan het testisweefsel beschadigd raken en de productie van sperma verminderen. Dat betekent niet per se dat je onvruchtbaar wordt, maar het kan je vruchtbaarheid wél aantasten.
Wat zijn de eerste tekenen dat er iets mis is?	Meestal begint het met een doffe of zeurende pijn in je balzak, soms wat roodheid en zwelling. In sommige gevallen merken mannen ook op dat hun libido of energieniveau verandert, omdat de hormoonproductie erdoor beïnvloed kan worden.
Kan het maar in één teelbal zitten?	Ja, dat kan. Soms blijft het beperkt tot één kant, maar in andere gevallen raakt ook de andere teelbal betrokken. Het is dus niet gegarandeerd dat het zich uitbreidt, maar het risico bestaat.
Zijn er risicofactoren?	Zeker. Een geschiedenis van testiculaire infecties, auto-immuunziekten (zoals de ziekte van Bechterew of lupus), trauma aan de testikels en zelfs bepaalde operaties kunnen het risico verhogen. Soms lijkt het uit het niets te komen, maar vaak is er een onderliggende trigger.
Hoe wordt de diagnose gesteld?	Meestal begint het met een lichamelijk onderzoek en je klachtenpatroon. Een echo kan helpen om andere oorzaken uit te sluiten, en bloedtesten of een sperma-analyse kunnen wijzen op een auto-immuunreactie. Soms is een biopsie nodig als er twijfels zijn.
Hoe wordt het behandeld?	Vaak met ontstekingsremmers of corticosteroïden om het immuunsysteem te kalmeren. In hardnekkige gevallen kunnen immuunsuppressiva nodig zijn. Soms wordt pijnverlichting gegeven in de vorm van NSAID’s (zoals ibuprofen) en in zeldzame gevallen wordt een teelbal verwijderd als die compleet is aangetast.
Kan voeding of leefstijl helpen?	Een gezond dieet met ontstekingsremmende voeding (omega-3, veel groenten, minder suiker en bewerkte voeding) kan bijdragen aan het verminderen van de algehele ontstekingsreactie. Stressvermindering helpt ook, want stress kan het immuunsysteem verder uit balans brengen. Maar verwacht geen wonderen: de kern van de behandeling blijft meestal medicatie.
Is er een verband met andere auto-immuunziekten?	Ja! Mannen met ziekten zoals reumatoïde artritis, coeliakie, de ziekte van Crohn of multiple sclerose hebben vaker last van auto-immuun orchitis. Het immuunsysteem is dan sowieso al overactief en kan zich op meerdere plekken tegen het eigen lichaam keren.
Kan het na behandeling weer terugkomen?	Ja, dat kan. Auto-immuunziekten kunnen in golven komen, met periodes van rust en opflakkeringen. Daarom is het belangrijk om je lichaam in de gaten te houden en op tijd hulp te zoeken als de klachten terugkomen.
Wat gebeurt er als ik het negeer?	Als de ontsteking lang doorgaat zonder behandeling, kan er blijvende schade ontstaan: littekenvorming, vermindering van de testisfunctie en uiteindelijk een verhoogd risico op vruchtbaarheidsproblemen. En de pijn? Die gaat waarschijnlijk niet vanzelf weg.
Kan ik nog seks hebben?	Ja, maar dat hangt af van de ernst van je klachten. Bij sommige mannen is de pijn te heftig, terwijl anderen nauwelijks last hebben. Als de hormoonproductie wordt aangetast, kan ook het libido dalen. Maar fysiek gezien kan seks in principe gewoon.
Heeft dit invloed op mijn testosteronspiegel?	Ja, als de testisfunctie wordt aangetast, kan de productie van testosteron dalen. Dat kan leiden tot vermoeidheid, spierverlies, stemmingswisselingen en een lager libido. In sommige gevallen is testosteronvervanging nodig.
Zijn er alternatieve behandelingen?	Sommige mannen zweren bij supplementen zoals kurkuma, omega-3 en vitamine D om de ontsteking te verminderen. Acupunctuur of kruidengeneeskunde wordt soms geprobeerd, maar wetenschappelijk bewijs daarvoor is beperkt. Wil je dat proberen? Overleg dan even met een arts.
Kan sporten helpen of juist kwaad?	Matige beweging is goed voor de algehele gezondheid en kan ontstekingen verminderen. Maar intensieve training of sporten waarbij veel druk op de onderbuik en teelballen komt (zoals wielrennen) kunnen de klachten verergeren. Luister naar je lichaam!
Kan ik nog kinderen krijgen als ik dit heb?	Het hangt af van hoe ernstig de ontsteking is en of de testisweefsels beschadigd raken. Soms blijft de spermaproductie grotendeels intact, soms daalt de kwaliteit aanzienlijk. Een spermatest kan meer duidelijkheid geven.
Moet ik me zorgen maken als ik testikelpijn heb?	Pijn in je teelballen is nooit iets om te negeren. Er zijn veel mogelijke oorzaken, van een eenvoudige ontsteking tot ernstige zaken zoals testiculaire torsie of kanker. Dus ja, laat het altijd checken als je pijn hebt die niet weggaat.

Oorzaak van auto-immunun orchitis

De exacte oorzaak van zowel primaire als secundaire auto-immuun orchitis is anno 2025 onbekend. Waarschijnlijk is de oorzaak multifactorieel. Factoren zoals ontsteking, infectie of letsel aan de testikels kunnen een T-celrespons veroorzaken. Dit zorgt ervoor dat er ontstekingsbevorderende stoffen (cytokines) worden gemaakt, wat leidt tot een verandering in de doorlaatbaarheid van de bloedtestisbarrière (BTB), de aanmaak van antisperma-antistoffen (ASA) en het afsterven van bepaalde zaadcellen.

Rol van ASA bij onvruchtbaarheid

ASA staat bekend om het immobiliseren en/of agglutineren van zaadcellen. Deze actie kan de interactie tussen sperma en eicel blokkeren, wat uiteindelijk leidt tot onvruchtbaarheid.

Symptomen van auto-immuun orchitis

Auto-immuun orchitis komt vaak voor bij jonge mannen die mogelijk nog niet eerder ontsteking of infectie hebben gehad.

Mannen met acute auto-immuun orchitis ervaren vaak ernstige pijn, zwelling, roodheid en koorts in de balzak. Sommigen hebben milde symptomen, zoals lichte pijn en zwelling.

In zeldzame gevallen, bij secundaire auto-immuun orchitis, is er een verband met andere ziekten zoals prostaatontsteking, de ziekte van Behçet en reumatoïde artritis.

Andere symptomen van de ziekte zijn vermoeidheid, hoofdpijn, spierpijn, misselijkheid en een snellere hartslag.

Complicaties

Complicaties van auto-immuunorchitis kunnen bestaan uit:

1. Testisatrofie: De aangetaste testikels kunnen in de chronische fase krimpen.
2. Een scrotaal abces: Het weefsel rondom de balzak kan geïnfecteerd raken en gevuld worden met pus.
3. Onvruchtbaarheid bij mannen: Auto-immuunorchitis kan blijvende onvruchtbaarheid bij mannen veroorzaken.
4. Hypogonadisme: Dit treedt op wanneer de geslachtsklieren niet voldoende hormonen afscheiden. Als de aandoening onbehandeld blijft, kan dit leiden tot onvoldoende productie van het testosteronhormoon. Het is echter minder waarschijnlijk als slechts één zaadbal is getroffen.

Onderzoek en diagnose

De diagnose wordt meestal gesteld op basis van de klinische symptomen en de volgende tests:

Spermaparameters

De zaadcelhoeveelheid, beweeglijkheid en vorm kunnen worden onderzocht, maar ze zijn niet specifiek voor de ziekte en kunnen soms binnen normale waarden vallen. Daarom zijn aanvullende bevestigende tests nodig.

Antisperma-antistoffen (ASA)

Onvruchtbaarheid door een auto-immuunreactie wordt gekenmerkt door anti-sperma-antistoffen in het bloed, sperma of op het oppervlak van de zaadcellen. Detectie van deze antistoffen is belangrijk en kan worden gedaan met de zogeheten ‘immunobead-bindingstest’.

Beeldvormend onderzoek

Testiculaire echografie kan de bloedstroom in de testikels meten. Ook kan er een MRI-scan worden gemaakt.

Biopsie

Bij secundaire orchitis kan een kernbiopsie worden uitgevoerd om auto-immuunveranderingen in de testikels te detecteren. Dit wordt meestal uitgevoerd met een fijne naald waarbij een naald in het lichaam wordt ingebracht om het weefsel te verwijderen – net als bij het afnemen van een bloedstaal.

Behandeling van auto-immuun orchitis

Acute auto-immuun orchitis wordt veelal behandeld met pijnstillers, ijskompressen, het hooghouden van de balzak en volledige rust. Lokale verdoving kan worden gebruikt voor ernstige pijn. Bij infecties kunnen antibiotica nodig zijn.

Secundaire auto-immuun orchitis wordt doorgaans behandeld met medicijnen zoals glucocorticoïden en immunosuppressiva.

Om verdere schade aan de testikels te voorkomen wordt geadviseerd om seksueel contact en het tillen van zware voorwerpen te vermijden.

Prognose

De meeste mensen herstellen volledig van auto-immuun orchitis, en langetermijncomplicaties, zoals vruchtbaarheidsproblemen, zijn zeldzaam. Om de prognose te verbeteren, is het zaak dat je onmiddellijk medische hulp inschakelt bij symptomen zoals koorts, ernstige scrotale pijn en zwelling, en onverklaarbare spierpijn.

Reacties en ervaringen

Hieronder kun je reageren op dit artikel. Je kunt bijvoorbeeld je ervaringen delen over auto-immuun orchitis, of tips geven. Wij stellen reacties zeer op prijs. Reacties worden niet automatisch (direct) gepubliceerd. Dit gebeurt nadat ze door de redactie gelezen zijn. Dit om ‘spam’ of anderszins ongewenste c.q. ongepaste reacties eruit te filteren. Daar kunnen soms enige uren overheen gaan.