Teelbalontsteking: symptomen, oorzaken en behandeling

Last Updated on 12 juli 2023 by M.G. Sulman

Een teelbalontsteking (orchitis) is een vrij zeldzame ziekte die meestal één en soms beide teelballen of testikels kan treffen. Een pijnlijke en gezwollen teelbal zijn typerende symptomen van een ontstoken teelbal. Een grote verscheidenheid aan factoren kan een teelbalontsteking veroorzaken, bijvoorbeeld infecties zoals bof of plaatselijk letsel en operaties. De diagnose wordt gesteld door de aangetaste teelbal te onderzoeken, gevolgd door verschillende aanvullende tests. De behandeling hangt af van de oorzaak van de teelbalontsteking. De teelballen maken deel uit van de mannelijke geslachtsorganen. De min of meer pruimvormige klieren bevinden zich buiten het lichaam in het scrotum (balzak), maar zijn nauw verbonden met andere organen en vasculaire systemen.

Veelgestelde vragen

Teelbalontsteking

Wat is een teelbalontsteking?

De medische benaming van teelbalontsteking is orchitis. Een teelbalontsteking is een ontsteking van de testikels of teelballen. Het kan worden veroorzaakt door bacteriën of een virus, maar de oorzaak kan ook onbekend zijn. Een teelbalontsteking is meestal het gevolg van een bacteriële infectie, zoals een seksueel overdraagbare aandoening (soa). In sommige gevallen kan het bofvirus orchitis veroorzaken. Beide teelballen kunnen tegelijkertijd worden aangetast door orchitis, maar meestal is er slechts één teelbal getroffen.

Symptomen van een teelbalontsteking

Pijn in de teelballen en lies is het belangrijkste symptoom van teelbalontsteking. Mogelijke andere symptomen zijn:

• gevoeligheid in het scrotum
• pijn bij het plassen
• pijnlijke ejaculatie
• een gezwollen scrotum
• bloed in het sperma
• abnormale afscheiding
• een vergrote prostaat
• gezwollen lymfeklieren in de lies
• koorts

Gewoonlijk wordt slechts één teelbal getroffen en in ongeveer tien tot 15 procent zijn beide ballen getroffen. Als het beloop ongecompliceerd is, verdwijnen de symptomen van acute teelbalontsteking meestal binnen een week. Zwelling en verharding kunnen echter enkele weken aanhouden.

Mogelijke complicaties en gevolgen op lange termijn

Mogelijke complicaties zijn herhaalde ontsteking van de teelbal(len), betrokkenheid van de bijbal of epididymis en de ontwikkeling van een abces. Bovendien kunnen de teelballen langere tijd in hun functie worden aangetast, zelfs nadat een ontsteking is genezen. Dit vermindert tijdelijk het aantal en de kwaliteit van de zaadcellen. Bij ongeveer de helft van de patiënten vernietigt de ontsteking testisweefsel. Als beide testikels beschadigd zijn, kan dit gevolgen hebben voor de vruchtbaarheid.

Oorzaken van een teelbalontsteking

Acute ontsteking van de teelbal(len)

Met name de volgende triggers kunnen leiden tot acute teelbalontsteking:

• Virussen: De meest voorkomende triggers zijn bofvirussen. Ongeveer een derde van de mannen die na de puberteit bof krijgt, krijgt last van teelbalontsteking als complicatie.
• Bacteriën: seksueel overdraagbare ziekteverwekkers zoals Chlamydia trachomatis, Neisseria gonorrhoeae (gonorroe), maar ook streptokokken en andere bacteriën.
• Verwondingen: bijvoorbeeld door kracht uit te oefenen op de teelballen.
• Operaties: aan de geslachtsorganen en urinewegen;
• Auto-immuunprocessen: het testiculaire weefsel wordt hierbij geleidelijk vernietigd door het eigen afweersysteem van het lichaam.
• Zonder bekende oorzaak: vaak wordt er geen oorzaak gevonden. In deze gevallen spreekt men (in medisch jargon) van idiopathische orchitis.

Chronische ontsteking van de teelbal(len)

Chronische teelbalontsteking komt zelden voor in Nederland. De chronische vorm wordt meestal veroorzaakt door ziekten zoals lepra, syfilis of tuberculose (tbc).

Is orchitis besmettelijk?

Teelbalontsteking kán door een seksueel overdraagbare aandoening worden veroorzaakt. In dat geval is het besmettelijk. Risicovolle gedragingen omvatten het hebben van:

• Onveilig vrijen.
• Het hebben van meerdere seksuele partners.
• Seks met een partner die een soa heeft.

Risicofactoren

Mannen die risicovol seksueel gedrag vertonen, hebben meer kans op het ontwikkelen van teelbalontsteking. Seksueel gedrag met een hoog risico omvat:

• geslachtsgemeenschap hebben zonder condooms
• eerder soa’s hebben gehad
• een partner hebben die een soa heeft

Aangeboren afwijkingen aan de urinewegen kunnen ook het risico op een teelbalontsteking verhogen. Dit betekent dat je wordt geboren met structurele problemen aan je blaas of urethra (plasbuis).

Onderzoek en diagnose

De arts informeert naar je klachten en legt mogelijke verbanden met andere ziekten in een uitgebreid vraaggesprek. Als onderdeel van een lichamelijk onderzoek worden de teelballen gepalpeerd. Wanneer de teelballen worden opgetild, verdwijnen de symptomen meestal (positief Prehn-teken). Ook bloed en urine worden onderzocht. Een echografisch onderzoek is nuttig om andere ziekten met gelijkaardige symptomen, vooral bijbalontsteking of teelbalkanker) veilig uit te sluiten.

Behandeling van teelbalontsteking

Zelfzorg

In het geval van virale testikelontsteking is het meestal voldoende om de zaadbal te laten rusten, hoger te leggen en af ​​te koelen en, indien nodig, pijnstillers en ontstekingsremmende medicijnen te nemen.

Medicijnen

Antibiotica wordt voorgeschreven in geval van een bacteriële infectie. Voor welke antibiotica gekozen wordt, is afhankelijk van de infectie. Het  hangt af van welke bacterie(groep) bestreden moet worden.

Antibiotica bij bacteriële teelbalontsteking

Antibiotica die vaak worden gebruikt ter bestrijding van een teelbalontsteking, zijn onder meer:

• Ceftriaxon:  een breedspectrumantibioticum die werkzaam is tegen zowel grampositieve als gramnegatieve aerobe en sommige anaerobe bacteriën.
• Doxycycline: dit antibioticum wordt gebruikt bij infecties van longen, huid en geslachtsorganen.
• Azithromycine: een antibioticum die onder meer gebruikt wordt bij luchtweginfecties, huidinfecties en geslachtsziekten (gonorroe, chlamydia).
• Ciprofloxacine: dit antibioticum wordt onder andere voorgeschreven bij infecties aan de geslachtsorganen, veroorzaakt door gramnegatieve bacteriën.

Operatie

Als zich complicaties voordoen, kan een operatie nodig zijn om infectieuze laesies te verwijderen, zoals abcessen.

Kruidengeneeskunde

Epididymo-orchitis (EO) duidt op een ontsteking van zowel de teelbal (testis) als de bijbal (epididymis). EO resulteert mogelijk in verminderde vruchtbaarheid bij tot 60% van de getroffen patiënten. De ontstekingsremmende effecten van Koreaanse rode ginseng (KRG), ook bekend als Chinese Ginseng, Aziatische Ginseng, Rode Ginseng of Panax Ginseng, en zijn vermogen om te werken als een immuunversterker, parallel met de gunstige effecten van dit eeuwenoude kruidengeneesmiddel op de voortplantingssystemen van dieren en mensen, hebben onderzoeker ertoe gebracht om de beschermende effecten ervan tegen acute EO onder de loep te nemen.¹Eskandari M, Jani S, Kazemi M, Zeighami H, Yazdinezhad A, Mazloomi S, Shokri S. Ameliorating Effect of Ginseng on Epididymo-Orchitis Inducing Alterations in Sperm Quality and Spermatogenic Cells Apoptosis following Infection by Uropathogenic Escherichia coli in Rats. Cell J. 2016 Fall;18(3):446-57. doi: 10.22074/cellj.2016.4573. Epub 2016 Aug 24. PMID: 27602327; PMCID: PMC5011333. KRG bleek een gunstig effect te hebben op de verwoestende gevolgen van EO op het sperma dat werd gewonnen uit zowel de bijbal als teelbal bij ratten.

Prognose

Herstel

De meeste mannen die aan teelbalontsteking lijden, herstellen volledig zonder blijvende gevolgen. Teelbalontsteking veroorzaakt zelden onvruchtbaarheid. Andere complicaties zijn ook zeldzaam en kunnen bestaan uit:

• chronische ontsteking van de bijbal
• een abces in het scrotum (scrotaal abces)
• krimpen van de aangetaste teelbal (testisatrofie)
• de dood van testisweefsel

Hoe lang duurt een teelbalontsteking?

Virale orchitis

De meeste mensen met virale teelbalontsteking beginnen zich binnen drie tot tien dagen beter te voelen, ofschoon het enkele weken kan duren voordat de gevoeligheid van het scrotum verdwijnt.

Bacteriële orchitis

Meestal wordt bacteriële orchitis geassocieerd met of is het een gevolg van epididymitis (bijbalontsteking).  In de meeste gevallen van milde bacteriële epididymitis neemt de pijn af binnen één tot drie dagen nadat je bent begonnen met het nemen van antibiotica. Zwelling in het scrotum en de zaadbal kan echter enkele weken aanhouden.

Preventie

Met de volgende maatregelen kun je teelbalontsteking voorkomen:

Inenting tegen de bof

Laat je inenten tegen de bof, de meest voorkomende oorzaak van virale orchitis. Na vaccinatie is er nog een kleine kans om de bof te krijgen. Het bofvaccin zit in Nederland samen met het mazelen- en rodehondvaccin verwerkt in het BMR (Bof, Mazelen, Rodehond) vaccin.

Veilige seks

Beoefen veilige seks om je te helpen beschermen tegen soa’s die bacteriële orchitis kunnen veroorzaken. Een levenslange, wederzijds monogame relatie is, na seksuele onthouding, de beste manier om soa’s te voorkomen.

Video over ontstoken (bij)ballen

Reacties en ervaringen

Hieronder kun je reageren op dit artikel. Je kunt bijvoorbeeld je ervaringen delen over teelbalontsteking, of tips geven. Wij stellen reacties zeer op prijs. Reacties worden niet automatisch (direct) gepubliceerd. Dit gebeurt nadat ze door de redactie gelezen zijn. Dit om ‘spam’ of anderszins ongewenste c.q. ongepaste reacties eruit te filteren. Daar kunnen soms enige uren overheen gaan.