Teelbalkanker: symptomen, oorzaken en behandeling

Last Updated on 19 maart 2023 by M.G. Sulman

Teelbalkanker wijst op kanker in één van je teelballen, ook bekend als zaadballen of testikels. Je kunt een teelbaltumor herkennen aan een klein, hard, pijnloos knobbeltje in de zaadbal en soms pijn in de zaadbal en de lies. De kanker ontstaat meestal in de cellen die het zaad aanmaken, de zogeheten kiemcellen, maar het is anno 2023 (nog) niet geheel duidelijk waardoor teelbalkanker precies wordt veroorzaakt. Wel is bekend dat mannen bij wie de teelballen niet of te laat zijn ingedaald, een verhoogd risico lopen. Een andere risicofactor is blowen (cannabisgebruik). Andere risicofactoren zijn erfelijkheid (een familielid met zaadbalkanker) en verschrompelde zaadballen (testisatrofie). Teelbalkanker laat zich vaak goed behandelen, zelfs al er al uitzaaiingen hebben plaatsgevonden. De behandeling van zaadbalkanker bestaat uit chirurgie: de verwijdering van de aangedane testikel. Vervolgens kunnen er nog andere behandelingen ingezet worden, zoals bestraling, aanvullende lymfklierverwijdering of chemotherapie. Jaarlijks worden in Nederland bij ongeveer 600 mannen zaadbalkanker vastgesteld. De meeste mannen zijn tussen de 15 en 35 jaar, maar je kunt het ook krijgen op oudere of jongere leeftijd. Ofschoon teelbalkanker relatief gezien weinig voorkomt, is het bij jonge mannen de meest voorkomende soort kanker.

Wat is teelbalkanker?

Teelbalkanker komt voor in de teelballen, die zich in het scrotum bevinden. Het scrotum is de balzak van de man. De testikels produceren mannelijke geslachtshormonen en sperma voor reproductie. In vergelijking met andere soorten kanker is teelbalkanker zeldzaam. Doch teelbalkanker is wel de meest voorkomende vorm van kanker bij Nederlandse mannen tussen de 15 en 35 jaar. Teelbalkanker is zeer goed te behandelen, zelfs als kanker zich buiten de teelbal heeft verspreid.

Synoniemen

Teelbalkanker staat ook bekend als:

• teelbaltumor
• testikelcarcinoom
• testikelkanker
• zaadbalkanker
• zaadbaltumor

Teelballen van de man

De uitwendige geslachtsorganen van de man bestaan uit de penis en de balzak, ook wel scrotum genoemd. Hierin bevinden zich twee teelballen (testes of testikels), met aan de achterzijde van elke teelbal een bijbal waar vanuit een zaadstreng door de prostaat naar de urinebuis loopt. De teelballen maken sperma (zaadcellen) aan. In de zaadballen worden naast zaad ook continu het mannelijk hormoon testosteron geproduceerd. Het zaad wordt vervolgens voor een bepaalde periode opgeslagen in de bijballen. Bij een ejaculatie of zaadlozing verlaat het zaad vanuit de bijbal het lichaam via de zaadleider en de urinebuis. Tijdens de zaadlozing wordt vanuit de prostaat en de zaadblaasjes, vocht aan het zaad toegevoegd.

Vóórkomen

Teelbalkanker komt verhoudingsgewijs niet vaak voor. Jaarlijks krijgen ongeveer 600 mannen in Nederland deze vorm van kanker. Veelal ontstaat het bij mannen tussen de 20 en de 40 jaar, maar het kan zich ook op oudere leeftijd voordoen of bij kinderen. Ongeveer 95% van kanker van de teelbal ontwikkelt zich in de spermaproducerende cellen, zogeheten kiemcellen en worden kiemceltumoren genoemd. In Nederland wordt jaarlijks bij circa 400 mensen kiemceltumoren vastgesteld.

Kiemceltumoren

Bij kiemceltumoren worden verschillende typen onderscheiden, welke is gebaseerd op de soort cellen waaruit de tumor is samengesteld:

• een seminoom
• een niet-seminoom
• een combinatietumor

Bij de verschillende typen bestaat verschil in het tempo waarin de tumor groeit en de mate waarin zich uitzaaiingen voordoen. Ook speelt het bepalen van het type tumor een rol bij het bepalen van een behandeling.

Symptomen van teelbalkanker

Verschijnselen

Symptomen die kunnen wijzen op een teelbaltumor, zijn:

• een hard pijnloos knobbeltje ter grootte van een erwt in de aangedane teelbal
• een pijnloze vergroting van de teelbal en/of een verharding in de teelbal
• een dof, zwaar gevoel in de onderbuik
• soms een scherpe pijn in de aangedane zaadbal

Meestal is één teelbal aangedaan. Er kunnen ook klachten ontstaan wanneer de kanker is uitgezaaid. Deze klachten doen niet meteen kanker vermoeden. Je kunt hierbij denken aan zwelling van de borstklier of van het gebied rond de tepel. Uitzaaiingen kunnen ook aanleiding geven tot rugpijn, uitstralende pijn in de benen en buikpijn.

Verder kun je last krijgen van vermoeidheid zonder een aanwijsbare reden.

Het is verstandig om naar de huisarts te gaan als je last hebt van bovenstaande klachten.

Omschrijving van de klachten

Teelbalkanker begint als een klein, hard, pijnloos knobbeltje in de bal, ongeveer ter grootte van een erwt. Een dergelijk knobbeltje hoeft niet per se te wijzen op zaadbalkanker. Je huisarts kan de plek waar je het knobbeltje constateert nader kan onderzoeken. Teelbalkalkanker is door de bank genomen een snel groeiende kankersoort. Vrij vaak treedt er ook een pijnloze zwelling van de aangedane zaadbal op, de zaadbal verandert qua grootte en textuur. Soms treedt er een doffe pijn of een onbestemd gevoel in de onderbuik op, ergens achter of in het scrotum. Je kan ook last krijgen van een dof of zwaar gevoel in de onderbuik, achter de balzak of in de balzak zelf. Je kan het ervaren als een zeurend gevoel in de bal. Slechts zelden zul je een scherpe pijn in de aangedane zaadbal ervaren.

Vanuit de teelbal kunnen kankercellen zich naar andere delen van het lichaam metasteren of uitzaaien. Veelal zaait het gezwel uit naar de regionale lymfeklieren langs de grote bloedvaten in de buik of met het bloed mee naar de longen. Dergelijke uitzaaiingen kunnen aanleiding geven tot rugpijn, buikpijn. uitstralende pijn in de benen of andere klachten. Vroege ontdekking en tijdige behandeling van zaadbalkanker is belangrijk. Over het algemeen geldt dat des te kleiner de tumor is bij ontdekking, des te gunstiger de vooruitzichten zijn. Door regelmatig zelfonderzoek van de ballen kan een kankergezwel in een vroeg stadium opgespoord worden opgespoord.

Oorzaken van teelbalkanker

Het is anno 2023 nog niet duidelijk wat in de meeste gevallen de oorzaak is van teelbalkanker.

Teelbalkanker treedt op wanneer gezonde cellen in een teelbal veranderen. Gezonde cellen groeien en delen zich op een ordelijke manier om je lichaam normaal te laten functioneren. Maar soms ontwikkelen sommige cellen afwijkingen, waardoor deze groei uit de hand loopt. Kanker is de ongecontroleerde groei van lichaamscellen. Deze kankercellen blijven zich delen, zelfs als nieuwe cellen niet nodig zijn. De zich opstapelende cellen vormen een massa of tumor in de teelbal.

Bijna alle teelbalkankers beginnen in de geslachtscellen, dat zijn de cellen in de teelballen die onrijp sperma produceren. Wat ervoor zorgt dat kiemcellen abnormaal worden en zich tot kanker ontwikkelen, is anno 2023 niet bekend.

Risicofactoren

De volgende risicofactoren worden onderscheiden voor het krijgen van teelbalkanker:

Niet-ingedaalde teelbal(len) bij de geboorte

De kans dat een tumor ontstaat in een niet-ingedaalde teelbal is dertigmaal groter dan bij een normaal ingedaalde teelbal. Het is niet nog niet helemaal opgehelderd waarom dit zo is. Een genetisch bepaalde factor lijkt een rol te spelen.

Eerder teelbalkanker gehad

Als je in het verleden al eens eerder teelbalkanker hebt gehad, heb je een iets grotere kans dat je het nog een keer krijgt. Ongeveer 3% of 4% van de mannen die in de ene teelbal kanker hebben gehad, zullen op een gegeven moment kanker krijgen in de andere teelbal.

Testisatrofie

Bij testisatrofie is het risico op het ontstaan van teelbalkanker iets groter. Testisatrofie duidt op het verschrompelen van de weefsels van één of beide testikels. Deze aandoening kan aangeboren zijn of zich op latere leeftijd kan ontwikkelen.

Cannabisgebruik

Als je blowt dan verhoogt het risico op teelbalkanker. Mannen die langdurig cannabis gebruiken hebben volgens Amerikaans wetenschappelijk onderzoek 36 procent meer kans op het ontwikkelen van teelbalkanker dan degenen die het niet gebruikten.¹Ghasemiesfe M, Barrow B, Leonard S, Keyhani S, Korenstein D. Association Between Marijuana Use and Risk of Cancer: A Systematic Review and Meta-analysis. JAMA Netw Open. 2019;2(11):e1916318. doi: https://doi.org/10.1001/jamanetworkopen.2019.16318

Familiegeschiedenis

Als familieleden teelbalkanker hebben gehad, loop je mogelijk een verhoogd risico. Als je vader of broer ook teelbalkanker heeft gehad, dan verhoogt dat je risico. De meeste mannen met teelbalkanker hebben echter geen familiegeschiedenis van de ziekte.

Het syndroom van Klinefelter is een erfelijke ziekte die ook verband houdt met een verhoogd risico op teelbalkanker. Het Klinefelter syndroom is een aangeboren aandoening die alleen bij mannen voorkomt. Je hebt dan één of meer extra geslachtschromosomen.

Leeftijd

Teelbalkanker treft tieners en jongere mannen, vooral die tussen 15 en 35 jaar. Het kan echter op elke leeftijd voorkomen, onder wie zuigelingen en ouderen.

Hieronder zie je een video van een tiener die teelbalkanker heeft gehad:

Hiv

Er is enig bewijs dat mannen die zijn geïnfecteerd met het humaan immunodeficiëntievirus (hiv), vooral degenen met aids, een verhoogd risico lopen om teelbalkanker te krijgen.²Powles T et al. Multicenter study of human immunodeficiency virus-related germ cell tumours. Journal of Clinical Oncology 21: 1922 – 1927, 2003. Van geen enkele andere infectie is tot dusverre aangetoond dat ze het risico op teelbalkanker verhogen.

Carcinoma in situ

Carcinoma in situ (CIS), ook bekend onder de benaming pre-invasief carcinoom, is een plekje dat bestaat uit cellen met kwaadaardige kenmerken die nog niet het omliggende weefsel zijn ingegroeid of uitgegroeid. De term ‘in situ’ is Latijn voor ‘op zijn plek’. Het veroorzaakt vaak geen knobbel in de teelbal of andere symptomen. Het is niet duidelijk hoe vaak carcinoma CIS in de teelballen zich ontwikkelt tot kanker.

Testiculaire microlithiasis (vele kalkspatjes)

Testiculaire microlithiasis duidt op het typische patroon van vele microcalcificaties (kalkspatjes, witte vlekjes) bij echografisch onderzoek van de teelballen. Normaliter moet er een egaal beeld zijn bij een echo van de ballen. Microlithiasis vormt een risicofactor voor carcinoma in situ van de testis, wat op zijn beurt weer een kans van grofweg 50% op een testiscarcinoom inhoudt.³J.L.H.R. Bosch en A. Prins. Urologie. Bohn Stafleu van Loghum, 2004, p.112-113

Etniciteit

Het risico op teelbalkanker bij blanke mannen is ongeveer 4 tot 5 keer dat van Afrikaanse en Aziatische mannen. Wereldwijd is het risico op het ontwikkelen van teelbalkanker het hoogst onder mannen die in de Verenigde Staten en Europa wonen en het laagst onder mannen die in Afrika of Azië wonen. De reden voor deze verschillen is niet bekend.

Stadium van zaadbalkanker

Artsen kunnen vaststellen in welk stadium de ziekte zich bevindt, ofwel de uitgebreidheid van de ziekte. Het stadium is van belang bij de bepaling van de behandeling. Er worden vier stadia onderscheiden:

• Stadium I: Geen uitzaaiingen, de tumor is beperkt gebleven tot de teelbal.
• Stadium II: De ziekte beperkt zich tot de teelbal en de lymfekliergebieden onder het middenrif.
• Stadium IIII: Vanuit de teelbal heeft de ziekte zich uitgebreid in de lymfekliergebieden zowel onder als boven het middenrif.
• Stadium IV: Er zijn uitzaaiingen in longen, lever, hersenen of skelet.

Onderzoek en diagnose

De arts zal je teelballen onderzoeken en je naar een specialist doorverwijzen als hij of zij vermoedt dat de knobbel een tumor is. Vervolgonderzoek kan bestaan uit:

Echografie

Echografie kan uitwijzen of een gezwel waarschijnlijk kanker is of iets onschadelijks. Voor deze pijnloze test lig je op je rug op een onderzoekstafel. Een technicus verspreidt een heldere gel over je scrotum en beweegt vervolgens een echografieapparaat over je scrotum.

Bloedonderzoek

Het kan zijn dat de arts je bloed wil onderzoeken (bloedonderzoek). Teelbalkankers maken vaak eiwitten of enzymen die in je bloed kunnen worden aangetroffen. Als je kanker hebt, kunnen de tests laten zien welk type je hebt en of het mogelijk is uitgezaaid.

Biopsie

De arts kan een stukje weefsel van je teelbal verwijderen om het op kanker te controleren. Dit heet een biopsie. Een technicus zal meteen naar het weefsel kijken en als het kanker is, zal de arts de teelbal verwijderen. Vaak zal de arts de hele teelbal verwijderen in plaats van een biopsie uit te voeren.

Ander onderzoek

Als de arts een tumor aantreft, zullen er meer tests wordne uitgevoerd, zoals röntgenfoto’s en andere scans, om er zeker van te zijn dat kanker zich niet heeft verspreid.

Behandeling van teelbalkanker

De behandeling van teelbalkanker hangt af van verschillende factoren, zoals het type tumor, in welk stadium de ziekte verkeert, je algehele gezondheid, en je eigen wensen. Behandeling bestaat uit het verwijderen van de aangedane teelbal (inguinale radicale orchidectomie). Vaak is een vervolgbehandeling nodig, welke kan bestaan uit:

• bestraling (radiotherapie)
• behandeling met celdelingremmende en kankerdodende medicijnen (chemotherapie)
• controleoperatie
• een combinatie van deze behandelingen

Ongeveer vier op de tien tumoren zijn seminomen en deze zijn het gemakkelijkst door opereren en bestralen te behandelen. Dit type tumor biedt een hoog overlevingspercentage.

Ook wanneer er na de operatie verder geen behandeling nodig is, zal men periodiek je bloed blijven controleren om zeker te weten dat er geen uitzaaiingen zijn.

Complicaties

Een tumor in een teelbal kan van invloed zijn op de kwaliteit van het zaad en de vruchtbaarheid aantasten.

Chemotherapie kan problemen veroorzaken met je longen, nieren, hart, bloedvaten, zenuwen of gehoor. Het kan ook de cellen beschadigen die testosteron maken. Bespreek met de arts hoe je deze risico’s kunt beheersen.

Prognose, overleving en genezing

De genezingskansen bij zaadbalkanker hangen onder meer af van de volgende factoren:

• de vorm van teelbalkanker
• de plaats van de oorspronkelijke tumor, en
• de plaats en grootte van de uitzaaiingen.

De kans dat iemand met zaadbalkanker geneest, is heden ten dage bijzonder groot, zelfs wanneer er bij het begin van de behandeling uitzaaiingen geconstateerd zijn. De vijfjaarsoverleving is 90%. Bij zaadbalkanker gaat men ervan uit, dat je volledig bent genezen wanneer je langer dan vijf jaar vrij bent van deze ziekte. Als je 2 jaar ziektevrij bent geweest, komt het zeer zelden voor dat de ziekte terugkeert.

Preventie

Niet blowen

Er is geen manier om teelbalkanker te voorkomen, maar door niet te blowen kun je de kans erop wel verkleinen. Cannabisgebruik is een dynamische (veranderbare) risicofactor. De andere risicofactoren zijn statisch (niet-veranderbaar). Denk bijvoorbeeld aan niet-ingedaalde testikels, blanke huiskleur en een familiegeschiedenis van de ziekte. Deze factoren kun je niet veranderen. Om deze reden is het op dit moment niet mogelijk om de meeste gevallen van deze ziekte te voorkomen.

Je ballen regelmatig onderzoeken

Regelmatige zelfonderzoek van de teelballen wordt aangeraden om teelbalkanker in een vroeg stadium te ontdekken.

Video over teelbalkanker

Wesley had teelbalkanker. Hoe ontdekte Wesley dat hij teelbalkanker had en hoe gaat het nu met hem?

Reacties en ervaringen

Hieronder kun je reageren op dit artikel. Je kunt bijvoorbeeld je ervaringen delen over teelbalkanker, of tips geven. Wij stellen reacties zeer op prijs. Reacties worden niet automatisch (direct) gepubliceerd. Dit gebeurt nadat ze door de redactie gelezen zijn. Dit om ‘spam’ of anderszins ongewenste c.q. ongepaste reacties eruit te filteren. Daar kunnen soms enige uren overheen gaan.