Last Updated on 3 juni 2023 by M.G. Sulman
Vrouwenmantel (alchemilla vulgaris) is niet giftig voor mens noch dier. De plant behoort tot de rozenfamilie (Rosaceae) en is een vaste groene plant die vrij laag groeit. Het heeft een rozet van wortelbladeren die niervormig tot rond zijn en ondiepe, getande lobben hebben. De bloemen verschijnen van april tot ver in de herfst en zitten dicht op elkaar in trossen. Ze zijn klein en geelgroen van kleur. De plant heeft niet aleen geneeskrachtige eigenschappen, maar zij is ook eetbaar. Zowel de jonge blaadjes als de bloemetjes van vrouwenmantel zijn eetbaar. De kleine bloemetjes hebben een kruidige, licht bittere smaak en kunnen een gezellige en smakelijke aanvulling zijn in salades.
Wat is vrouwenmantel?
Alchemilla vulgaris, ook bekend als Vrouwenmantel, is een vaste plant behorende tot de rozenfamilie. Deze plant heeft een hoogte variërend tussen de 10 en 30 cm. De stengel is dun en heeft een helder groene kleur met subtiele rossige tinten. De onderste bladeren zijn groot, rond van vorm en hebben een gesteelde structuur met 7 tot 12 getande lobben. Ze groeien in rozetten gerangschikt. In de periode van mei tot juli verschijnen de bloemen, die licht geelgroen van kleur zijn, geurloos en erg klein van formaat. Een kenmerkend aspect van deze plant is dat de bladeren ’s nachts dauwdruppels verzamelen, die als kleine pareltjes op het oppervlak te zien zijn.
De naam Alchemilla is afkomstig uit het Latijn en betekent “magiër” of “alchemist”. Het woord vulgaris verwijst naar de “gewone” of “algemene” aard van de plant. In het Nederlands staat de plant bekend als Vrouwenmantel, omdat vrouwen in vroegere tijden vaak mantels droegen en de vorm van het blad doet denken aan een mantel.
De natuurlijke habitat van Alchemilla vulgaris zijn vochtige en koele omgevingen. De plant komt oorspronkelijk veel voor in bergweiden, grasvlakten en open plekken in bossen. Hoewel het inheems is in Europa, is het vrij zeldzaam in ons land. Het heeft ook een verspreidingsgebied in Noord- en West-Azië, Groenland en het noordoosten van Noord-Amerika. Daarnaast kan de plant ook worden aangetroffen in hoge berggebieden zoals de Himalaya en de Alpen.
Vrouwenmantel was en is in de volksgeneeskunde populair, vooral onder vrouwen. De aanwezige tannines in de plant hebben verschillende gunstige eigenschappen. Ze kunnen bloedingen stoppen, diarree verlichten, de ingewanden en het bloed reinigen, en worden ook uitwendig gebruikt om de huid te verzorgen.
Inhoudsstoffen
Vrouwenmantel bevat verschillende inhoudsstoffen die de plant z’n geneeskrachtige eigenschappen geven. Enkele belangrijke inhoudsstoffen zijn:
Looistoffen
Vrouwenmantel bevat ongeveer 6-8% looistoffen, met name ellagitannine dat ook in frambozen zit. Looistoffen of tanninen hebben over het algemeen een astringerende of samentrekkende werking waardoor eiwitten neerslaan. Hierdoor kunnen ze helpen bij het stelpen van bloedingen en het verminderen van ontstekingen.
Flavonoïden
Vrouwenmantel bevat verschillende flavonoïden, waaronder quercetine-glycoside en leukocyanidine. Flavonoïden zijn krachtige antioxidanten die ontstekingsremmende en immuunmodulerende eigenschappen kunnen hebben.
Fenolzuren
Deze groep inhoudsstoffen omvat onder andere cafeïnezuur en chlorogeenzuur. Fenolzuren hebben antimicrobiële en ontstekingsremmende eigenschappen.
Fytosterolen
Vrouwenmantel bevat fytosterolen. Dit zijn plantaardige stoffen die vergelijkbaar zijn met cholesterol. Ze hebben een positief effect hebben op het cholesterolgehalte en ondersteunen de hartgezondheid.
Vitaminen en mineralen
Vrouwenmantel bevat verschillende vitamines. Onder meer vitamine C, en mineralen zoals kalium en calcium, zij het in kleinere hoeveelheden.
Vrouwenmantel is gezond en zit vol geneeskracht
De vrouwenmantel is niet giftig voor mens noch dier. Integendeel, het is een gezonde en geneeskrachtige plant.
In vroegere tijden werd vrouwenmantel vaak aangeplant in kruidentuinen, vooral die van kloosters, zogeheten kloostertuinen. In de Middeleeuwen was vrouwenmantel al een belangrijke medicinale plant. Vrouwenmantel heeft zowel geneeskrachtige als gezonde eigenschappen. De naam van de plant geeft al aan dat het vooral een belangrijk kruid is voor vrouwen. Het wordt al eeuwenlang gebruikt als geneeskrachtig kruid, bijvoorbeeld in de vorm van thee, om opvliegers en misselijkheid tijdens de overgang te verminderen. Daarnaast wordt het ingezet bij hevige menstruatie, menstruatiepijn en het premenstrueel syndroom (PMS). Het gebruik en de dosering van vrouwenmantel moeten altijd in overleg met een fytotherapeut of herborist plaatsvinden.
Vrouwenkwalen
Vrouwenmantel staat bekend om zijn gunstige effecten bij specifieke gezondheidsproblemen die alleen vrouwen kunnen ervaren. Het werd traditioneel gebruikt bij aandoeningen zoals witte vloed, pijnlijke menstruatie en ter verlichting van symptomen tijdens de overgangsjaren. Deze plant heeft een lange geschiedenis van gebruik en werd al door de oude genezers erkend vanwege zijn helende eigenschappen.
Een van de grondleggers van de signatuurleer, Paracelsus, dat is de bijnaam van de Zwitserse arts en alchimist Theophrastus Bombastus von Hohenheim (1493-1541), geloofde dat de uiterlijke kenmerken van een plant aanwijzingen gaven over de medicinale werking ervan. In het geval van vrouwenmantel, met zijn kenmerkende bladvorm die lijkt op een beschermend omhulsel, raadde Paracelsus het aan voor de behandeling van de baarmoeder. Hij stelde voor dat vrouwenmantel gebruikt kon worden om de baarmoeder na de bevalling terug te brengen naar zijn oorspronkelijke grootte. Dit oude gebruik is later ook ondersteund door wetenschappelijk onderzoek in de fytotherapie.
Moderne fytotherapie heeft de effectiviteit van vrouwenmantel bij vrouwenkwalen bevestigd. Het wordt erkend als een waardevol kruid voor het reguleren van de menstruatiecyclus, het verminderen van menstruatiepijn en het verlichten van symptomen tijdens de overgang. Vrouwenmantel bevat bioactieve stoffen zoals looistoffen en flavonoïden, die ontstekingsremmende, samentrekkende en hormonale balancerende eigenschappen hebben. Gezond en vol geneeskracht dus!
Goed voor de spijsvertering
Naast de voordelen bij vrouwenziekten, heeft vrouwenmantel ook gunstige effecten op enkele spijsverteringsaandoeningen. Het heeft genezende eigenschappen bij milde gastritis of maagontsteking. Bovendien kan het helpen bij het voorkomen en behandelen van leverfunctiestoornissen, waaronder leverzwelling. Vrouwenmantel kan ook effectief zijn bij het verlichten van dyspepsie, een aandoening gekenmerkt door moeilijke spijsvertering. Door vrouwenmantel als geneeskrachtig middel in te zetten, kunnen deze spijsverteringsproblemen worden verholpen.
Ter behandeling van reuma
Vrouwenmantel heeft diuretische eigenschappen, wat betekent dat het vochtafdrijvend is. Vochtophopingen kunnen afvalstoffen bevatten en doen zich vaak voor rond de gewrichten, wat kan leiden tot reumatische klachten. Door het diuretisch effect van vrouwenmantel kunnen klachten door reumatoïde artritis en artrose worden aangepakt. Het verwijderen van overtollig vocht uit het lichaam vermindert ontstekingen en zwellingen in de gewrichten. Dit leidt weer tot minder pijn en stijfheid.
Uitwendige toepassingen van vrouwenmantel
Vrouwenmantelthee kan uitwendig worden gebruikt voor verschillende aandoeningen en ongemakken.
Om een aftreksel te maken, kan men 2 gram gedroogde vrouwenmantel of 10 gram verse vrouwenmantel toevoegen aan 1 liter kokend water. Laat dit mengsel gedurende 10 minuten trekken, zeef het vervolgens en laat het afkoelen voordat het gebruikt wordt.
Hieronder staan enkele uitwendige toepassingen van vrouwenmantelthee:
- Witte vloed: Vrouwenmantelthee kan worden gebruikt als een spoeling om symptomen van witte vloed, een vaginale afscheiding, te verminderen.
- Jeuk aan de schaamlippen: Het aanbrengen van een kompres gedrenkt in vrouwenmantelthee kan verlichting bieden bij jeukende schaamlippen.
- Schaaf-, snij- en brandwonden: Het aanbrengen van een kompres of het spoelen met vrouwenmantelthee kan helpen bij de genezing en verzachting van oppervlakkige wonden, zoals schaaf-, snij- en brandwonden.
- Ontstoken wonden: Vrouwenmantelthee heeft ontstekingsremmende eigenschappen en kan worden gebruikt om ontstoken wonden te verzachten en het genezingsproces te bevorderen.
- Acne: Vanaf de puberteit kun je puistjes krijgen. Dit staat bekend als acne. Het gebruik van vrouwenmantelthee als een gezichtstoner kan helpen bij het verminderen van ontstekingen en het kalmeren van de huid bij acne.
- Oogbindvliesontsteking: Het spoelen van de ogen met afgekoelde vrouwenmantelthee kan verlichting bieden bij oogbindvliesontsteking, ook wel bekend als conjunctivitis. De klachten kunnen bestaan uit onder meer jeuk, branden, gevoel alsof er wat in het oog zit en pijn.
- Vermoeide ogen: Het aanbrengen van een kompres gedrenkt in vrouwenmantelthee op gesloten oogleden helpt bij oogvermoeidheid en het verfrissen van je vermoeide ogen.
Spoel- of gorgelmiddel
De plant kan ook worden gebruikt als spoel- of gorgelmiddel. Het spoelen of gorgelen met vrouwenmantel kan verlichting bieden bij verschillende mond- en keelkwalen. Hier zijn enkele aandoeningen waarbij vrouwenmantel kan helpen:
- Tandvleesbloeding: Het spoelen van je mond met vrouwenmantelthee kan helpen bij het verminderen van tandvleesbloedingen, vaak veroorzaakt door tandvleesontsteking.
- Gingivitis of tandvleesontsteking: Vrouwenmantel heeft ontstekingsremmende eigenschappen waardoor het tandvleesontsteking (gingivitis) tegengaat.
- Mondslijmvliesontsteking: Het spoelen met vrouwenmantelthee kan ontstekingen in het mondslijmvlies en aften tegengaan.
- Mondzweertjes: Vrouwenmantel kan helpen bij het genezen en kalmeren van mondzweertjes, waardoor de pijn en ongemak verminderen.
- Keelpijn: Het gorgelen met vrouwenmantelthee kan helpen bij het verminderen van keelpijn, irritatie en pijn bij slikken, ter verlichting van de klachten.
- Amandelontsteking: Vrouwenmantelthee kan verzachting bieden bij ontstoken amandelen, wat gepaard gaat met pijn en zwelling in de keel.
- Strottenhoofdontsteking: Het spoelen of gorgelen met vrouwenmantel kan helpen bij het verminderen van strottenhoofdontsteking of laryngitis, waardoor klachten als heesheid en keelpijn worden verlicht.
Vrouwenmantel is eetbaar
Naast het medicinale gebruik, heeft vrouwenmantel ook toepassingen in de keuken. Het jonge blad kan worden gebruikt in salades. Het heeft een zachte, licht bittere smaak, wat een interessante toevoeging kan zijn aan diverse gerechten. Overigens zijn zowel de jonge blaadjes als de bloemetjes eetbaar.
Reacties en ervaringen
Hieronder kun je reageren op dit artikel. Je kunt bijvoorbeeld je ervaringen delen over de geneeskracht of het bereiden van vrouwenmantel, of tips geven. Wij stellen reacties zeer op prijs. Reacties worden niet automatisch (direct) gepubliceerd. Dit gebeurt nadat ze door de redactie gelezen zijn. Dit om ‘spam’ of anderszins ongewenste c.q. ongepaste reacties eruit te filteren. Daar kunnen soms enige uren overheen gaan.
