Grote kaardebol: vol geneeskracht, gezond en eetbaar

Last Updated on 15 juni 2025 by M.G. Sulman

Stoer, stekelig en stiekem een tikkeltje charmant – de grote kaardebol is zo’n plant die je niet snel vergeet als je haar eenmaal hebt ontmoet. Met haar statige houding, lila bloeiwijze en stekelige zaadbollen lijkt ze rechtstreeks uit een middeleeuws kruidenboek te komen, compleet met geheimzinnige krachten en geneeskrachtige beloftes. En dat is niet eens overdreven: deze inheemse tweejarige krachtpatser doet méér dan mooi zijn. Ze vangt regenwater in haar bladkommen, trekt bijen, vlinders én vogels aan, en wordt al eeuwenlang gebruikt om wol te kammen, ziektes te bestrijden en zelfs salades op smaak te brengen. Van de ruige uiterwaarden bij Arnhem tot de ecologische tuinen van bewuste herboristen: overal waar ze verschijnt, laat de grote kaardebol zien dat ware kracht vaak in stekelige jasjes komt – maar met een gouden hart daaronder. In dit artikel duiken we diep in haar wereld: van botanische bijzonderheden tot natuurlijke toepassingen, van geschiedenis tot genezing. Maak je klaar voor een ontmoeting met een plant die je kijk op ‘onkruid’ voorgoed zal veranderen.

Wat is de grote kaardebol?

Een tweejarige schoonheid met karakter

De grote kaardebol is een plant met een plan. Ze neemt haar tijd: het eerste jaar blijft ze laag, bouwt ze aan haar fundament met een stevig wortelstelsel en brede bladrozet. Maar in haar tweede jaar – dan komt ze tevoorschijn alsof ze weet dat ze indruk gaat maken. Met haar lange stekelige stelen en opvallende bloemhoofden bloeit ze van juli tot en met september, alsof ze haar eigen zomerfeest viert. Haar oorsprong ligt in de zonovergoten regio’s van Noordwest-Afrika, Voor-Azië en Europa, maar intussen heeft ze zich wereldwijd gevestigd. Of ze nu groeit in een Hollandse uiterwaard of langs een Texaanse spoorlijn – de kaardebol weet zich overal te redden.

Geen distel, wel een doorzetter

Wie haar van een afstand bekijkt, zou zweren dat ze familie is van de distel – zo stekelig, zo wild. Maar vergis je niet: ze lijkt er misschien op, maar botanisch gezien is ze geen distel én geen familie ervan. De grote kaardebol behoort tot haar eigen unieke clubje, de kaardebolfamilie (Dipsacaceae). Wat haar echt bijzonder maakt, zit ‘m niet alleen in die robuuste vorm, maar vooral in haar slimme details – en haar bladerkommetjes.

Drinkbakjes vol leven

Aan de voet van elk bladpaar vormt zich een kom, een kleine oase waar regenwater in blijft staan. Deze ‘bladkommen’ zijn meer dan een grapje van de natuur: het zijn echte natuurlijke drinkbakjes, ontworpen om water op te vangen én vast te houden. Die kommetjes zijn zo goed ontworpen dat er bijna altijd water in staat, zelfs in droge tijden. Onderin zitten microscopisch kleine zuigcellen. Wanneer de plant dorst heeft, zuigt ze dat regenwater op via deze cellen – een soort natuurlijk rietje, maar dan om te overleven in steppeachtige omstandigheden.

Deze eigenschap maakte haar tot een onderwerp van verwondering, zelfs al in 1907. In oude kranten schreef men over “een boom die water pompt”. Ze hadden het natuurlijk over de kaardebol – een plant die niet wacht op een regenbui, maar actief water uit haar omgeving opneemt én vasthoudt. Geen wonder dat ze het goed doet op verstoorde gronden, kale dijken of droge hellingen.

Een subtiele vleeseter?

En dan komen we bij het meest fascinerende deel van haar verhaal. Want die schattige bladkommetjes, gevuld met water, zijn niet alleen nuttig voor de plant zelf – ze zijn ook onweerstaanbaar voor kleine insecten. Mieren, vliegen, mugjes… allemaal worden ze aangetrokken door het koele water, zeker op warme dagen. Maar wie te diep waagt, komt bedrogen uit. De plant scheidt namelijk een geurige, licht verdovende stof af. Insecten raken verdoofd, glijden uit of verliezen hun grip, en belanden in het waterbekken.

Wat gebeurt er dan? De insecten verdrinken – en jawel, worden langzaam afgebroken in dat kleine reservoir. De plant heeft klieren in haar huid die de vloeistof opnemen, inclusief de voedingsstoffen die vrijkomen. Zo voedt de grote kaardebol zich niet alleen met zonlicht en water, maar ook met de restjes van wie haar te dicht benadert.

Is ze daarmee een vleesetende plant? Niet op dezelfde dramatische manier als een venusvliegenvanger of zonnedauw, maar wél een slimme, indirecte carnivoor. Een stekelige overlevingskunstenaar met een verborgen menukaart.

Een wonder van vorm én functie

Alles aan de grote kaardebol lijkt ontworpen om indruk te maken én om te overleven. Van haar vorstelijke bloemen – die in ringen van binnen naar buiten bloeien – tot haar strategisch geplaatste stekels en haar zelfgevulde drinkbakjes. Ze combineert schoonheid, functionaliteit en mysterie op een manier die je zelden ziet in het plantenrijk. Een beetje wild, een beetje streng, maar voor wie goed kijkt: een wonder van natuurlijke wijsheid.

‘Een plant die water pompt’

Uit de Bredasche courant d.d. 16 juli 1907:

“In een tuin in de Kapelstraat te Utrecht staat thans, zooals gezegd wordt, «een boom, die water pompt”.

Het is de Kaardebol, geen boom of heester, maar een interessante Europeesche tweejarige plant met tegenovergestelde bladeren, die aan den voet vergroeid zijn en om den stengel een kom vormen, waarin bijna altijd water staat. Geen wonder zal men zeggen, met al dien regen van de laatste dagen, maar wanneer het in dagen en weken niet regent, staat er toch water in en dat brengt de plant er in wanneer zij volop in den grond kan krijgen om het later weer te gebruiken. Door een eenvoudige proef kan men aantoonen dat het water opgenomen kan worden. Als men nl. den stengel beneden een tot een bekken saamgegroeid bladpaar afsnijdt en men sluit de snijvlakte met lak af, giet men vervolgens het water uit het bekken, dan zal men spoedig de bladeren zien slap hangen; laat men het water evenwel staan dan blijft alles nog een geruimen tijd frisch. Giet men olie over het water, waardoor de verdamping verminderd wordt, dan ziet men toch dat de hoeveelheid geregeld minder wordt, en daaruit kan men gemakkelijk afleiden dat dit water inderdaad door de op den bodem der kommetjes aanwezige zuigcellen opgenomen en gevoed wordt door het weefsel der bladeren.

Daarbij komt nog dit: in dat bekken verongelukken een aantal kleine wezens, terwijl er door den wind stof, stuifmeel van planten en andere dingen in komen, die na de op lossing en de ontbinding van deze organische lichamen het water met voedingszouten vullen, welke aan de plant ten goede komen.”

Kaardebol als waardplant

De grote kaardebol kan worden beschouwd als een waardplant. Een waardplant is een plantensoort waarop insecten of andere dieren afhankelijk zijn voor verkrijgen van voedsel, het hebben van een schuilplaats of ten behoeve van de voortplanting. De grote kaardebol wordt vaak bezocht door verschillende insecten, zoals vlinders en bijen, die nectar verzamelen uit de bloemen. Tevens dienen de stekelige bladeren van de kaardebol als beschutting voor bepaalde insectensoorten.

De grote kaardebol is een belangrijke waardplant voor de moerasparelmoervlinder (sinds 1982 uit Nederland verdwenen). Deze vlindersoort legt haar eitjes op de plant en de rupsen voeden zich met de bladeren.

Tijdens de zomer bloeit de grote kaardebol en biedt nectar aan verschillende soorten vlinders, zoals de atalanta, evenals aan hommels, honingbijen en solitaire bijen, waaronder behangersbijen en groefbijen. Deze insecten bezoeken de bloemen om zich te voeden met de zoete nectar.

In de herfst en winter hebben putters, ook wel distelvinken genoemd, interesse in de zaden van de grote kaardebol. Ze eten deze zaden als voedselbron.

Synoniemen

De grote kaardebol staat ook bekend als de wilde kaardebol. De Latijnse benaming is Dipsacus fullonum.

Kenmerken van de grote kaardebol

De 10 belangrijkste kenmerken van de grote kaardebol zijn:

1. Grootte: De grote kaardebol is een imposante plant die een gemiddeld hoogte bereikt van 1,5 tot 2 meter.
2. Stengels: De stengels zijn stevig en hard, bedekt met stugge haren en stekels. Ook de bloemhoofdjes zijn iverigens bedekt met stekels.
3. Bladeren: De bladeren van deze indrukwekkende plant zijn groot (circa 40 cm.) en hebben een ruwe textuur. Ze zijn diep ingesneden en hebben gekartelde randen.
4. Bloemen: De grote kaardebol produceert bolvormige bloemhoofden die op opvallende stelen boven de plant uitsteken. De plant heeft bloemhoofdjes die van binnen naar buiten in twee ringen in bloei komen. Deze zijn lila van kleur.
5. Bloeiperiode: De bloeitijd is van ca. juli tot en met augustus.
6. Habitat: De grote kaardenbol (Dipsacus fullonum) is een plantensoort die gedijt in zowel pioniersvegetaties als ruigten. Deze plant groeit voornamelijk op vochtige tot matig voedselrijke en voedselrijke, basische bodems. Om te kunnen ontkiemen, vereist de grote kaardenbol open plekken in de vegetatie. Deze plant wordt vaak aangetroffen langs rivier- en kanaaldijken, in verstoorde wegbermen, op braakliggende terreinen en in verstoorde graslanden, enzovoort.
7. Ecologische waarde: De grote kaardebol is geliefd bij bestuivers, zoals bijen en vlinders, vanwege de overvloedige nectar die de bloemen bieden.
8. Zaden: Na de bloei vormen zich doornige zaadbollen op de plant. Deze bollen zijn bedekt met haakachtige uitsteeksels die blijven vasthaken aan passerende dieren, waardoor de zaden zich verspreiden.
9. Medicinale toepassingen: De wortels van de grote kaardebol worden soms gebruikt in de traditionele geneeskunde vanwege hun ontstekingsremmende en diuretische eigenschappen.
10. Cultivatie: Vanwege zijn opvallende uiterlijk en ecologische waarde wordt de grote kaardebol soms ook gekweekt als sierplant in tuinen en parken. Grote kaardebol past goed in een ecologische tuin. (In een ecologische tuin wordt zoveel mogelijk rekening gehouden met het milieu en duurzaamheid.)

Kaarden van wol

De grote kaardebol werd vroeger voor het kaarden van wol aangekweekt. Kaarden is het uit elkaar kammen van wol. Bij deze handeling valt ook het grootste vuil uit de vacht. Vroeger werden deze plant voor dit doeleinde in ‘t groot verbouwd in Vlaanderen en Noord-Brabant; lang heeft men ze aangekweekt in Limburg.¹Snijbloemen.. “Middelburgsche courant”. Middelburg, 21-08-1905, p. 1. Geraadpleegd op Delpher op 23-6-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010634207:mpeg21:p005

In dit filmpje kun je zien hoe (tegenwoordig) het kaarden van wol in z’n werk gaat:

Actieve bestanddelen

De belangrijkste actieve bestanddelen van het wortelextract van de kaardebol zijn:

• iridoïden
• saponinen
• bitterstoffen
• koffiezuurderivaten
• glycosiden

De wortels van de kaardebol die na het eerste groeiseizoen zijn geoogst, zijn geschikt voor therapeutische toepassingen. Wortels die langer doorgroeien verliezen namelijk hun medicinale kracht.²VitEducatief. Kaardebol. https://viteducatief.nl/kaardebol/ (ingezien op 23-6-2023)

Geneeskracht van de grote kaardebol

Wat zijn de gezondheidsvoordelen van de grote kaardenbol?

Ter behandeling van osteoporose en osteopenie

Osteopenie duidt op het voorstadium van osteoporose. Dat wil zeggen dat je wel een lagere botmassa hebt, maar nog niet zo erg dat het formeel osteoporose (botontkalking) genoemd wordt. Grote kaardebol-wortel kan helpen bij het herstel van bindweefsel en bot. Het verbetert de bloedsomloop en helpt bij het opbouwen van sterke pezen en botten. Ook helpt het bij het herstel van beschadigd botweefsel doordat het nieuwe botgroei stimuleert. , waardoor nieuwe botgroei wordt gestimuleerd. Het helpt de botmassa te versterken en op te bouwen, met name in poreus trabeculair bot.

Ter behandeling van chronische ziekte van Lyme

De ziekte van Lyme wordt veroorzaakt door een bacterie (Borrelia burgdorferi), die op mensen wordt overgedragen door geïnfecteerde teken. Symptomen variëren, maar kunnen bestaan uit koorts, vermoeidheid, hoofdpijn en huiduitslag. Als de ziekte van Lyme zich bevindt in een chronisch stadium, dan treden problemen op met het zenuwstelsel.

De werkzaamheid van kaardebol bij persisterende (chronische) ziekte van Lyme ligt overigens in een extract van de bladeren van de kaardebol en niet in die van de wortels, zo blijkt uit onderzoek.³Saar-Reismaa P, Bragina O, Kuhtinskaja M, Reile I, Laanet PR, Kulp M, Vaher M. Extraction and Fractionation of Bioactives from Dipsacus fullonum L. Leaves and Evaluation of Their Anti-Borrelia Activity. Pharmaceuticals (Basel). 2022 Jan 12;15(1):87. doi: 10.3390/ph15010087. PMID: 35056144; PMCID: PMC8779505.

Natuurlijk diureticum

Grote kaardebol-wortel wordt beschouwd als een uitstekend diureticum. Dit is een middel dat de afgifte van water door de nieren bevordert. Het gevolg hiervan is een verhoogde productie van urine. Hierdoor kun je overtollig vocht uit het lichaam verwijderen.

De wortel stimuleert ook zweten, wat een andere manier is om het lichaam van gifstoffen te ontdoen. Het ontdoet het lichaam van onnodig zout en water, wat ook kan helpen bij weefselzwelling (ontsteking).

Gifstoffen verwijderen

De diuretische eigenschappen van de wortel van de grote kaardebol ondersteunen de lever om gifstoffen uit het lichaam te verwijderen.

Ter bestrijding van Candida-overgroei

Hoewel Candida in ieders lichaam aanwezig is, is het een schimmel, en wanneer het uit de hand loopt, kan het leiden tot verschillende kwalen, zoals schimmelinfecties, depressie, chronische vermoeidheid of verstoring van je darmflora. De wortel van de grote kaardebol helpt bij Candida-overgroei.

Inuline maakt deel uit van de wortel van de kaardebol en stimuleer de groei van probiotische bacteriën in de dikke darm. Probiotica zijn levende bacteriën en gisten die goed voor je zijn, vooral voor je spijsvertering. Het houdt je ingewanden gezond.

Kaardebol in de volksgeneeskunde en oude wijsheid

Lang voordat we wisten wat iridoïden of glycosiden waren, wisten onze voorouders één ding zeker: deze plant had kracht. Niet zomaar ‘nuttig’, maar geladen met betekenis – voor het lijf, het land en de ziel. De grote kaardebol was geen gewone verschijning in de natuur, maar een plant waar je rekening mee hield. Een die je met eerbied behandelde, met een tikje ontzag.

Beschermster van huis en haard

In volksgeloof stond de kaardebol bekend als een afweerplant tegen het kwaad. Haar stekelige hoofd, starend als een oog naar de buitenwereld, zou boze geesten afschrikken. Daarom hing men vroeger gedroogde kaardebollen bij de voordeur of boven de stal. Geen gezellige krans met dennenappels, maar een natuurlijke schildwacht – stekelig en standvastig. Sommige boeren geloofden zelfs dat kaardebol bescherming bood tegen blikseminslag. Een soort middeleeuwse bliksemafleider, maar dan met wortels.

Rituelen bij ziekte en zuivering

In de volksgeneeskunde werd de kaardebol vaak gebruikt bij langdurige ziekten, zeker als die maar bleven terugkomen of als ‘vastzittende’ kwaal werden beschouwd. Denk aan reuma, huidproblemen, zwellingen of mysterieuze pijnen waarvoor de dokter zijn schouders ophaalde. In sommige streken werd de plant zelfs gekookt en het afkooksel gebruikt om het lichaam ritueel te wassen – als een vorm van energetische én lichamelijke reiniging.

Ook de bladkommen vol regenwater golden als bijzonder. Men geloofde dat het water in de plant zelf helende kracht had, omdat het door de kaardebol was ‘gereinigd’. Bij huiduitslag of ontstekingen werd dit natuurlijke ‘komwater’ rechtstreeks op de huid gedruppeld. Niet wetenschappelijk onderbouwd – maar in tijden van gebrek aan zalfjes en pillen gaf de natuur zelf haar zegen.

De ‘wollenkam’ die magie bracht

De grote kaardebol werd, zoals bekend, gebruikt voor het kaarden van wol – het uitkammen van ruwe vachten tot zachte vezels. Maar in sommige regio’s geloofde men dat dit proces meer was dan pure ambacht. De plant zou door het wol te reinigen ook negatieve energie uit kleding verwijderen. Wol was immers afkomstig van een levend wezen en droeg de energie van schaap én herder met zich mee. Door de wol te laten ‘passen’ door de kaardebol, werd het niet alleen mooier – maar ook schoner, in spirituele zin.

Liefdesvoorspellingen en meisjeswijsheid

In delen van Zuid-Europa werd de kaardebol ook wel gebruikt in liefdesrituelen. Ongehuwde meisjes zouden een bloemhoofdje onder hun kussen leggen om te dromen over hun toekomstige echtgenoot. Anderen geloofden dat als je drie keer met een kaardebol over je borst streek, je hart rustiger werd bij onbeantwoorde liefde. En zeg nu zelf – wie heeft daar niet af en toe een stekelig schildje voor nodig?

Een plant met karakter én symboliek

In oude kruidboeken wordt de kaardebol soms afgebeeld met een zwaard of staf, als een wachter of genezer. Ze symboliseerde volharding, bescherming en zuivering. Niet zozeer zachtmoedige genezing, maar krachtige transformatie: “je moet door de stekels heen om bij het goede te komen”. En juist daarin herkende de mens van toen zichzelf – én misschien jij ook wel.

En vandaag?

Hoewel veel van deze gebruiken inmiddels vergeten zijn, leeft de symboliek van de kaardebol voort in natuurlijke tuinen, droogboeketten en herboristentradities. En wie weet – als je haar volgende keer tegenkomt langs een dijk of sloot, kijk dan niet alleen naar haar uiterlijk. Misschien zie je haar échte kracht pas als je weet welke verhalen, gebruiken en geheimen ze met zich meedraagt.

Is de grote kaardebol eetbaar of giftig?

De grote kaardebol is niet giftig, maar juist eetbaar. Althans, de jonge scheuten kun je eten. Je moet echter de bladeren met stekelige, stevige haren vermijden. De bladeren kunnen rauw worden gegeten of worden gekookt. Je kunt ze toevoegen aan een salade of smoothie.

De wortel kan worden gebruikt in een thee of voor het maken van azijn of een tinctuur.

Kaardebolthee maken

Je kunt zelf eenvoudig thee van de grote kaardebol:

Wat heb je nodig?

• 1 eetlepel gedroogde grote kaardebolbladeren en/of -wortels
• 2-3 kopjes water
• Naar keuze: honing

Hoe te bereiden?

1. Breng water aan de kook in een pan.
2. Voeg de gedroogde grote kaardebolbladeren en/of -wortels toe aan het water.
3. Laat het mengsel gedurende 15 tot 20 minuten sudderen.
4. Daarna van het vuur halen en thee door een zeef halen.
5. Naar smaak honing toevoegen.

Drink dagelijks niet meer dan 3 kopjes kaardebolthee. Drink zeker geen grote hoeveelheden van deze thee als je zwanger bent of borstvoeding geeft.

Kaardebol drogen

De bollen van de grote kaardebol kun je later drogen en in een vaas zetten. Ze zijn namelijk bijzonder decoratief. Oogst de stekelige zaadhoofden voorzichtig. Hang ze vervolgens ondersteboven om ze helemaal te laten drogen. De zaden kun je aan het einde van het voorjaar zaaien.

Zijn er risico’s of bijwerkingen? Wat je moet weten vóór je begint

De grote kaardebol mag dan een wilde schoonheid zijn met een indrukwekkend CV vol gezondheidsvoordelen, maar zelfs de meest heilzame planten hebben hun kanttekeningen. En ja, in het geval van de kaardebol zijn die kanttekeningen soms net zo stekelig als haar stengels. Voordat je enthousiast een thee trekt of een tinctuur maakt, is het belangrijk om te weten waar je op moet letten.

Natuurlijk, maar niet altijd onschuldig

Het is een van de grootste misverstanden in de wereld van kruiden: “Als het uit de natuur komt, zal het wel veilig zijn.” Maar planten zijn geen snoepjes. Ze bevatten actieve stoffen die echt iets doen in je lijf. Dat is precies waarom ze werken – en ook waarom je ze met beleid moet gebruiken. De grote kaardebol bevat onder meer bitterstoffen, saponinen, iridoïden en glycosiden. Klinkt indrukwekkend? Is het ook. Maar je lichaam moet er wel klaar voor zijn.

Oppassen bij bestaande medicatie

Gebruik je medicijnen? Dan is het oppassen geblazen. De kaardebol staat bekend om haar diuretische werking – dat betekent dat ze je lichaam aanzet om vocht af te voeren via de nieren. Fijn als je last hebt van vochtophoping, maar niet als je al plaspillen gebruikt. Het risico op uitdroging of een verstoorde zouthuishouding is dan reëel. Ook bij bloeddrukverlagende middelen of hartmedicatie kan die extra vochtafvoer problemen geven: duizeligheid, hoofdpijn, of een bloeddruk die té laag zakt.

Interacties met je lever

Je lever is een ware multitasker. Hij breekt medicijnen af, filtert gifstoffen en verwerkt voedingsstoffen. Maar sommige kruiden, waaronder kaardebol, kunnen dat proces versnellen of juist vertragen. Gevolg: je medicijnen werken ineens anders. Dat geldt met name voor middelen tegen epilepsie, antidepressiva, antischimmelmiddelen en immunosuppressiva. Klinkt technisch, maar het komt erop neer dat je niet weet wat het effect is van die combinatie – tenzij je arts meekijkt.

Mogelijke allergische reacties

Niet elk lijf is hetzelfde. Waar de één zich na een slok kaardebolthee herboren voelt, krijgt de ander last van misselijkheid, buikkrampen of jeuk. De stoffen in kaardebol kunnen bij gevoelige mensen leiden tot allergische reacties of spijsverteringsklachten. Zeker als je een geschiedenis hebt van hooikoorts of gevoeligheid voor andere ‘prikkelplanten’, is het slim om eerst met een kleine hoeveelheid te testen. Let op je lijf – dat weet vaak sneller dan Google of iets goed voor je is.

Zwangerschap en borstvoeding? Even niet

Er zijn van die periodes in het leven waarin voorzichtigheid net wat zwaarder telt. Tijdens de zwangerschap of borstvoeding wil je liever geen risico nemen. Er is simpelweg te weinig wetenschappelijk onderzoek gedaan naar de veiligheid van kaardebol in deze fases. Dus hoe gezond het kruid ook lijkt: zet het tijdelijk even op de wachtlijst. Je hebt nu belangrijkere dingen om je op te richten.

Raadpleeg een deskundige

Gebruik je medicijnen, heb je een chronische aandoening of twijfel je of kaardebol wel bij je past? Overleg met een fytotherapeut, herborist of je huisarts. Niet omdat je bang moet zijn, maar omdat je verstandig wilt zijn. De natuur biedt prachtige oplossingen – als we er met de juiste kennis en respect mee omgaan.

Video over de grote kaardebol

Reacties en ervaringen

Hieronder kun je reageren op dit artikel. Je kunt bijvoorbeeld je ervaringen delen over de grote kaardebol, of tips geven. Wij stellen reacties zeer op prijs. Reacties worden niet automatisch (direct) gepubliceerd. Dit gebeurt nadat ze door de redactie gelezen zijn. Dit om ‘spam’ of anderszins ongewenste c.q. ongepaste reacties eruit te filteren. Daar kunnen soms enige uren overheen gaan.