Last Updated on 14 juli 2023 by M.G. Sulman
De grote kaardebol (Dipsacus fullonum) behoort tot de kaardebolfamilie (Dipsacaceae). De plant komt oorspronkelijk uit Eurazië en Noord-Afrika, maar komt thans ook voor Amerika, zuidelijk Afrika, Australië en Nieuw-Zeeland. Daar wordt het vaak beschouwd als een schadelijk onkruid. De plant is niet alleen eetbaar, maar ook geneeskrachtig. Van de wortel kun je een tinctuur maken en de jonge bladeren kun je eten. Bovendien kun je de grote kaardenbol gebruiken in droogboeketten en bloemstukjes. De grote kaardebol is een inheemse soort in Nederland. De plant is tweejarig.
Wat is de grote kaardebol?
Tweejarige plant
De plant bloeit in juli tot en met september in het jaar na het zaaien. Deze tweejarige plant komt oorspronkelijk uit Noordwest-Afrika (Maghreb), Voor-Azië en Europa kom. De kaardenbol is een met scherpe stekels bezette, op een distel gelijkende plant. De kaardebol is echter geen distel en ze is er ook niet mee verwant. Haar tegenover elkaar staande bladeren zijn aan hun voet twee aan twee vergroeid en vormen aldus een kommetje. Daarin staat haast altijd water. Onder in het kommetje staan zuigcellen, die het water, als de plant er behoefte aan heeft, opnemen. Op deze manier kan ze overleven in de droge steppen.1In Bosch en Duin.. “Land en volk”. Den Haag, 12-01-1907. Geraadpleegd op Delpher op 23-6-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB12:000174010:mpeg21:p00009
Vleesetende plant
Bovendien komt er allerlei klein gedierte op dat water af, zoals mieren, vliegen en muggen op dat regenwater rond de stengel. De plant zelf scheidt een vloeistof af die enigszins geurend en verdovend is. Insecten die in het bekken terechtkomen raken verdoofd. Ze verdrinken en worden vervolgens door de vloeistof verteerd. Klieren in de plantenhuid nemen deze voedzame vloeistof op.2Plantvanhier. Grote kaardenbol. https://plantenvanhier.nl/soorten/grote-kaardenbol.html (ingezien op 23 juni 2023)
‘Een plant die water pompt’
Uit de Bredasche courant d.d. 16 juli 1907:
“In een tuin in de Kapelstraat te Utrecht staat thans, zooals gezegd wordt, «een boom, die water pompt”.
Het is de Kaardebol, geen boom of heester, maar een interessante Europeesche tweejarige plant met tegenovergestelde bladeren, die aan den voet vergroeid zijn en om den stengel een kom vormen, waarin bijna altijd water staat. Geen wonder zal men zeggen, met al dien regen van de laatste dagen, maar wanneer het in dagen en weken niet regent, staat er toch water in en dat brengt de plant er in wanneer zij volop in den grond kan krijgen om het later weer te gebruiken. Door een eenvoudige proef kan men aantoonen dat het water opgenomen kan worden. Als men nl. den stengel beneden een tot een bekken saamgegroeid bladpaar afsnijdt en men sluit de snijvlakte met lak af, giet men vervolgens het water uit het bekken, dan zal men spoedig de bladeren zien slap hangen; laat men het water evenwel staan dan blijft alles nog een geruimen tijd frisch. Giet men olie over het water, waardoor de verdamping verminderd wordt, dan ziet men toch dat de hoeveelheid geregeld minder wordt, en daaruit kan men gemakkelijk afleiden dat dit water inderdaad door de op den bodem der kommetjes aanwezige zuigcellen opgenomen en gevoed wordt door het weefsel der bladeren.
Daarbij komt nog dit: in dat bekken verongelukken een aantal kleine wezens, terwijl er door den wind stof, stuifmeel van planten en andere dingen in komen, die na de op lossing en de ontbinding van deze organische lichamen het water met voedingszouten vullen, welke aan de plant ten goede komen.”
Kaardebol als waardplant
De grote kaardebol kan worden beschouwd als een waardplant. Een waardplant is een plantensoort waarop insecten of andere dieren afhankelijk zijn voor verkrijgen van voedsel, het hebben van een schuilplaats of ten behoeve van de voortplanting. De grote kaardebol wordt vaak bezocht door verschillende insecten, zoals vlinders en bijen, die nectar verzamelen uit de bloemen. Tevens dienen de stekelige bladeren van de kaardebol als beschutting voor bepaalde insectensoorten.
De grote kaardebol is een belangrijke waardplant voor de moerasparelmoervlinder (sinds 1982 uit Nederland verdwenen). Deze vlindersoort legt haar eitjes op de plant en de rupsen voeden zich met de bladeren.
Tijdens de zomer bloeit de grote kaardebol en biedt nectar aan verschillende soorten vlinders, zoals de atalanta, evenals aan hommels, honingbijen en solitaire bijen, waaronder behangersbijen en groefbijen. Deze insecten bezoeken de bloemen om zich te voeden met de zoete nectar.
In de herfst en winter hebben putters, ook wel distelvinken genoemd, interesse in de zaden van de grote kaardebol. Ze eten deze zaden als voedselbron.
Synoniemen
De grote kaardebol staat ook bekend als de wilde kaardebol. De Latijnse benaming is Dipsacus fullonum.
Kenmerken van de grote kaardebol
De 10 belangrijkste kenmerken van de grote kaardebol zijn:
- Grootte: De grote kaardebol is een imposante plant die een gemiddeld hoogte bereikt van 1,5 tot 2 meter.
- Stengels: De stengels zijn stevig en hard, bedekt met stugge haren en stekels. Ook de bloemhoofdjes zijn iverigens bedekt met stekels.
- Bladeren: De bladeren van deze indrukwekkende plant zijn groot (circa 40 cm.) en hebben een ruwe textuur. Ze zijn diep ingesneden en hebben gekartelde randen.
- Bloemen: De grote kaardebol produceert bolvormige bloemhoofden die op opvallende stelen boven de plant uitsteken. De plant heeft bloemhoofdjes die van binnen naar buiten in twee ringen in bloei komen. Deze zijn lila van kleur.
- Bloeiperiode: De bloeitijd is van ca. juli tot en met augustus.
- Habitat: De grote kaardenbol (Dipsacus fullonum) is een plantensoort die gedijt in zowel pioniersvegetaties als ruigten. Deze plant groeit voornamelijk op vochtige tot matig voedselrijke en voedselrijke, basische bodems. Om te kunnen ontkiemen, vereist de grote kaardenbol open plekken in de vegetatie. Deze plant wordt vaak aangetroffen langs rivier- en kanaaldijken, in verstoorde wegbermen, op braakliggende terreinen en in verstoorde graslanden, enzovoort.
- Ecologische waarde: De grote kaardebol is geliefd bij bestuivers, zoals bijen en vlinders, vanwege de overvloedige nectar die de bloemen bieden.
- Zaden: Na de bloei vormen zich doornige zaadbollen op de plant. Deze bollen zijn bedekt met haakachtige uitsteeksels die blijven vasthaken aan passerende dieren, waardoor de zaden zich verspreiden.
- Medicinale toepassingen: De wortels van de grote kaardebol worden soms gebruikt in de traditionele geneeskunde vanwege hun ontstekingsremmende en diuretische eigenschappen.
- Cultivatie: Vanwege zijn opvallende uiterlijk en ecologische waarde wordt de grote kaardebol soms ook gekweekt als sierplant in tuinen en parken. Grote kaardebol past goed in een ecologische tuin. (In een ecologische tuin wordt zoveel mogelijk rekening gehouden met het milieu en duurzaamheid.)
Kaarden van wol
De grote kaardebol werd vroeger voor het kaarden van wol aangekweekt. Kaarden is het uit elkaar kammen van wol. Bij deze handeling valt ook het grootste vuil uit de vacht. Vroeger werden deze plant voor dit doeleinde in ’t groot verbouwd in Vlaanderen en Noord-Brabant; lang heeft men ze aangekweekt in Limburg.3Snijbloemen.. “Middelburgsche courant”. Middelburg, 21-08-1905, p. 1. Geraadpleegd op Delpher op 23-6-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010634207:mpeg21:p005
In dit filmpje kun je zien hoe (tegenwoordig) het kaarden van wol in z’n werk gaat:
Actieve bestanddelen
De belangrijkste actieve bestanddelen van het wortelextract van de kaardebol zijn:
- iridoïden
- saponinen
- bitterstoffen
- koffiezuurderivaten
- glycosiden
De wortels van de kaardebol die na het eerste groeiseizoen zijn geoogst, zijn geschikt voor therapeutische toepassingen. Wortels die langer doorgroeien verliezen namelijk hun medicinale kracht.4VitEducatief. Kaardebol. https://viteducatief.nl/kaardebol/ (ingezien op 23-6-2023)
Geneeskracht van de grote kaardebol
Wat zijn de gezondheidsvoordelen van de grote kaardenbol?
Ter behandeling van osteoporose en osteopenie
Osteopenie duidt op het voorstadium van osteoporose. Dat wil zeggen dat je wel een lagere botmassa hebt, maar nog niet zo erg dat het formeel osteoporose (botontkalking) genoemd wordt. Grote kaardebol-wortel kan helpen bij het herstel van bindweefsel en bot. Het verbetert de bloedsomloop en helpt bij het opbouwen van sterke pezen en botten. Ook helpt het bij het herstel van beschadigd botweefsel doordat het nieuwe botgroei stimuleert. , waardoor nieuwe botgroei wordt gestimuleerd. Het helpt de botmassa te versterken en op te bouwen, met name in poreus trabeculair bot.
Ter behandeling van chronische ziekte van Lyme
De ziekte van Lyme wordt veroorzaakt door een bacterie (Borrelia burgdorferi), die op mensen wordt overgedragen door geïnfecteerde teken. Symptomen variëren, maar kunnen bestaan uit koorts, vermoeidheid, hoofdpijn en huiduitslag. Als de ziekte van Lyme zich bevindt in een chronisch stadium, dan treden problemen op met het zenuwstelsel.
De werkzaamheid van kaardebol bij persisterende (chronische) ziekte van Lyme ligt overigens in een extract van de bladeren van de kaardebol en niet in die van de wortels, zo blijkt uit onderzoek.5Saar-Reismaa P, Bragina O, Kuhtinskaja M, Reile I, Laanet PR, Kulp M, Vaher M. Extraction and Fractionation of Bioactives from Dipsacus fullonum L. Leaves and Evaluation of Their Anti-Borrelia Activity. Pharmaceuticals (Basel). 2022 Jan 12;15(1):87. doi: 10.3390/ph15010087. PMID: 35056144; PMCID: PMC8779505.
Natuurlijk diureticum
Grote kaardebol-wortel wordt beschouwd als een uitstekend diureticum. Dit is een middel dat de afgifte van water door de nieren bevordert. Het gevolg hiervan is een verhoogde productie van urine. Hierdoor kun je overtollig vocht uit het lichaam verwijderen.
De wortel stimuleert ook zweten, wat een andere manier is om het lichaam van gifstoffen te ontdoen. Het ontdoet het lichaam van onnodig zout en water, wat ook kan helpen bij weefselzwelling (ontsteking).
Gifstoffen verwijderen
De diuretische eigenschappen van de wortel van de grote kaardebol ondersteunen de lever om gifstoffen uit het lichaam te verwijderen.
Ter bestrijding van Candida-overgroei
Hoewel Candida in ieders lichaam aanwezig is, is het een schimmel, en wanneer het uit de hand loopt, kan het leiden tot verschillende kwalen, zoals schimmelinfecties, depressie, chronische vermoeidheid of verstoring van je darmflora. De wortel van de grote kaardebol helpt bij Candida-overgroei.
Inuline maakt deel uit van de wortel van de kaardebol en stimuleer de groei van probiotische bacteriën in de dikke darm. Probiotica zijn levende bacteriën en gisten die goed voor je zijn, vooral voor je spijsvertering. Het houdt je ingewanden gezond.
Is de grote kaardebol eetbaar of giftig?
De grote kaardebol is niet giftig, maar juist eetbaar. Althans, de jonge scheuten kun je eten. Je moet echter de bladeren met stekelige, stevige haren vermijden. De bladeren kunnen rauw worden gegeten of worden gekookt. Je kunt ze toevoegen aan een salade of smoothie.
De wortel kan worden gebruikt in een thee of voor het maken van azijn of een tinctuur.
Kaardebolthee maken
Je kunt zelf eenvoudig thee van de grote kaardebol:
Wat heb je nodig?
- 1 eetlepel gedroogde grote kaardebolbladeren en/of -wortels
- 2-3 kopjes water
- Naar keuze: honing
Hoe te bereiden?
- Breng water aan de kook in een pan.
- Voeg de gedroogde grote kaardebolbladeren en/of -wortels toe aan het water.
- Laat het mengsel gedurende 15 tot 20 minuten sudderen.
- Daarna van het vuur halen en thee door een zeef halen.
- Naar smaak honing toevoegen.
Drink dagelijks niet meer dan 3 kopjes kaardebolthee. Drink zeker geen grote hoeveelheden van deze thee als je zwanger bent of borstvoeding geeft.
Kaardebol drogen
De bollen van de grote kaardebol kun je later drogen en in een vaas zetten. Ze zijn namelijk bijzonder decoratief. Oogst de stekelige zaadhoofden voorzichtig. Hang ze vervolgens ondersteboven om ze helemaal te laten drogen. De zaden kun je aan het einde van het voorjaar zaaien.
Video
Reacties en ervaringen
Hieronder kun je reageren op dit artikel. Je kunt bijvoorbeeld je ervaringen delen over de grote kaardebol, of tips geven. Wij stellen reacties zeer op prijs. Reacties worden niet automatisch (direct) gepubliceerd. Dit gebeurt nadat ze door de redactie gelezen zijn. Dit om ‘spam’ of anderszins ongewenste c.q. ongepaste reacties eruit te filteren. Daar kunnen soms enige uren overheen gaan.
