Koninginnekruid of leverkruid: geneeskrachtig & eetbaar of giftig?

Last Updated on 10 april 2023 by M.G. Sulman

In de traditionele natuurgeneeskunde wordt koninginne(n)kruid of leverkruid (Eupatorium cannabinum), een plant uit de composietenfamilie (Asteraceae), al eeuwenlang als medicinaal kruid gebruikt, hoewel het licht giftig is. De plant heeft een geneeskrachtige werking voor de lever en is daarnaast diuretisch. Raadpleeg – zeker bij frequent gebruik– altijd een deskundige fytotherapeut. In De Avondpost wordt koninginnekruid ‘een fraai onkruid’ genoemd.1Correspondentie.. “De avondpost”. ‘s-Gravenhage, 12-12-1905, p. 9. Geraadpleegd op Delpher op 10-07-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB27:017829345:mpeg21:p00009 Dat is het zeker.  Koninginnekruid houdt van vochtige grond en groeit graag langs oevers van poeltjes, sloten en meren. De plant staat overigens ook prachtig in zonnige tuinen en borders. Het forse leverkruid is dé blikvanger in een nazomerborder. 

Koninginnekruid in Stadsblokken-Meinerswijk te Arnhem / Bron Martin Sulman

Wat is koninginnekruid of leverkruid?

Overblijvende en zeer fraaie plant

Koninginnekruid is een overblijvende plant die behoort tot de Composietenfamilie (Asteraceae). In De Avondpost van 12 mei 1905 staat een treffende beschrijving van de plant2Correspondentie.. “De avondpost”. ‘s-Gravenhage, 12-12-1905, p. 9. Geraadpleegd op Delpher op 10-07-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB27:017829345:mpeg21:p00009:

“De Eupatóriumcannabinum is bekend onder den naam Leverkruid, doch die van Koninginnekruid,
zooals zij ook genoemd wordt, is meer in overeenstemming met hare majestueuze houding en hare sierlijke, schermvormige bloemtrossen. Deze trossen bestaan uit bloemhoofdjes, die hoogstens uit 5 kleine bloemen bestaan en waarvan de kroontjes rose gekleurd zijn. Elk dezer bloempjes bevindt zich in eene lijst van lange, witte haren, die later het vruchtpluis vormen en zich bevinden op het vruchtje, dat met geribde, glinsterende kliertjes is bezet. Klierachtige haren vindt men ook aan den krachtigen stengel en hieraan zijnde bladeren, die uit drie of vijf blaadjes bestaan, tegenoverstaand geplaatst. De bladeren hebben korte stelen en de blaadjes zjjn onregelmatig gezaagd.

Reeds als deze nog knoppen vertoonen, vormen deze een sieraad. De omwindselblaadjes, die elkander dakpansgewijze bedekken, hebben breede, rose randjes aan een grooter groen ondergedeelte. Bij de verdere ontwikkeling van het bloemhoofdje springt het knopje meer en meer open en weldra worden de 5 fraaie buisbloempjes, elk van 5 slipjes voorzien, zichtbaar. Uit elk bloempje komen twee stempels te voorschijn. Al deze stempeltjes tezamen omgeven het bloemscherm, zoodat dit op eenigen afstand met haren begroeid schijnt te zijn. Het Leverkruid mag als eene der schoonste composities wel bewonderd worden.”

Botanische tekening van Koninginnekruid
Botanische tekening van Koninginnekruid / Bron: Wikimedia Commons

Wanneer bloeit de plant?

Koninginnekruid bloeit juli-september en is een ware snoepwinkel voor bijen, hommels en vlinders in de zomer en nazomer.

Waar kom je de plant tegen?

Je komt koninginnekruid vooral tegen op vochtige plaatsen als waterkant, moeras, maar ook veel in duinvalleien. Het groeit graag langs oevers van poeltjes, sloten en meren.

Een fragment uit een artikel over de werkverschaffing in Dantumadeel, uit het Nieuwsblad van Friesland : Hepkema’s courant d.d. 30 november 1932:

Koninginnekruid (krantenknipsel) / Bron: De werkverschaffing in Dantumadeel.. “Nieuwsblad van Friesland : Hepkema’s courant”. Heerenveen, 30-11-1932, p. 1. Geraadpleegd op Delpher op 10-07-2022, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010735647:mpeg21:p013

Naamgeving

Koninginnenkruid staat ook bekend als leverkruid. Dat komt omdat het vroeger bij leverziekten werd ingezet.

De Latijnse naam van konigninnekruid is Eupatorium cannabinum. Het geslacht Eupatorium is genoemd naar Mithridates Eupator (134-63 v. Chr.), koning van Pontus, van wie bekend is dat hij een soort uit deze groep heeft gebruikt als tegengif voor een toen algemeen gebruikt gif.

De specifieke benaming cannabinum betekent ‘hennepachtig’ of ‘gelijkend op hennep’ en is een verwijzing naar de bladeren die lijken op die van de (niet-verwante) hennep- of cannabisplanten – bijvoorbeeld Cannabis sativa – waarvan de vezels werden gebruikt voor het maken van kleding, touw en visnetten. De algemene naam ‘hemp-agrimony’ in het Angelsaksische taalgebied weerspiegelt deze functie ook.

Boomblauwtje op een bloemrijke top van een Koninginnekruid / Bron: Wikimedia Commons

Koninginnekruid is geneeskrachtig

Koninginnenkruid heeft geneeskrachtige eigenschappen voor onder meer de urinewegen en het spijsverteringssteldel.

Nieren en urinewegen

Leverkruid kan als diureticum worden gebruikt, waardoor de nieren goed werken en de uitscheiding van gifstoffen via de nieren wordt gestimuleerd. Een diureticum is een middel dat de afgifte van water door de nieren bevordert.

Spijsverteringsstelsel

Koninginnekruid kan inwendig worden gebruikt als kruidenthee om de eetlust te verhogen, voor indigestie, voor het verhogen van de galstroom en om de leverwerking te ondersteunen, evenals bij galblaasontsteking en galstenen.

De wortel van de plant kan zowel laxerend als diuretisch werken. In grote doses ingenomen kan het kruid sterk laxerend werken, maar in kleine doses kan het, in combinatie met andere kruiden, worden gebruikt voor obstipatie.

Botten en gewrichten

Koninginnekruid wordt ook gebruikt voor de behandeling van reumatische aandoeningen zoals reuma en artritis, vanwege de ontstekingsremmende en diuretische effecten. Hierdoor kan het lichaam de opgestapelde gifstoffen via de urine kwijt.

Koninginnenkruid bij Stadsblokken-Meinerswijk, een uiterwaardengebied gelegen op de zuidelijke oever van de Rijn tegenover het centrum van de stad Arnhem / Bron: Martin Sulman

Huidgezondheid

Uitwendig gebruik van koninginnekruid in de vorm van tinctuur bij kleine huidinfecties, bloedingen, blauwe plekken en wondjes.

Insecten- en schimmelwerend middel

Er zijn bladeren aan brood toegevoegd om schimmelgroei te voorkomen. Sap dat is gemaakt van de bladeren is als insectenwerend middel in de vacht van dieren gewreven.

Traditioneel gebruik van leverkruid

In de traditionele volksgeneeskunde werd leverkruid gebruikt voor onder meer de volgende doeleinden:

  • Koninginnekruid werd vooral gebruikt als een ontgiftend kruid voor koorts, verkoudheid, griep en andere virale infecties. Ook stimuleert het de afvoer van afvalstoffen via de nieren.
  • Thee gemaakt van de gedroogde bladeren zal snel verlichting geven als het wordt ingenomen bij het begin van verkoudheid of griep.
  • De wortels zijn zweetdrijvend, laxerend en tonisch.
  • Boeren gebruikten leverkruid tegen geelzucht met gezwollen voeten. Extracten zijn gebruikt voor milt-, lever- en galaandoeningen, diarree, slangenbeten, zweren, wondgenezing, koorts, als diureticum, anthelminticum (wormdodend middel) en als afweermiddel tegen giftige dieren.
  • Het is gebruikt voor lever- en galaandoeningen en ook om de uitscheiding van gifstoffen via de nieren te stimuleren.
  • Leverkruid kan inwendig worden gebruikt als kruidenthee om de eetlust te verhogen, voor indigestie en om reumatische aandoeningen zoals reuma en artritis te behandelen.
  • Het kan, in combinatie met andere kruiden, worden gebruikt bij obstipatie.
  • Uitwendig gebruik van koninginnekruid, in de vorm van tinctuur, omvat behandelingen van kleine huidinfecties, bloedingen, blauwe plekken en wondjes. Bladeren en sap uit de stengels werd toegepast op snijwonden en kneuzingen om het bloeden te stoppen.
  • Een infusie (100 ml) bereid uit de zachte bladeren werd vroeger oraal toegediend aan vrouwen gedurende vijf dagen bij overmatig bloeden tijdens de menstruatie.
Koninginnekruid bij Stadsblokken-Meinerswijk te Arnhem / Bron: Martin Sulman

Koninginnekruid als beschermer tegen blikseminslag

Uit het Limburgsch dagblad d.d. 10 mei 1947:

Aan verschillende kruiden werd ook van oudsher de kracht toegeschreven de bliksem af te weren. Die heten in Zuid- Limburg soms ‘hommelsbroed’ (hommelen is donderen), zoals de reeds genoemde marjolein en het leverkruid of koninginnekruid. Het boerenwormkruid heeft als volksnaam ‘donderbloemen’, en hoort dus ook tot deze groep. Deze planten kregen natuurlijk ook een plaats in de ‘kroedwesch’ of ‘kruidwis’ van Brabant en Limburg. Een aantal kruiden wordt op Maria Hemelvaart naar de kerk gebracht en gezegend, om dan in de hoeve te worden opgehangen om blikseminslag af te weren. De kerk heeft hier met veel tact een bestaand volksgeloof gekerstend. Wie immers zulk een middel gebruikt in een geest van geloof, zal hierom ook bijzondere hulp kunnen ondervinden. Toch hoeft men ook in dit geval niet hard te jammeren als zulke gebruiken zeldzamer worden.

Koninginnekruid om de bliksem af te weren / Bron: Genezende kracht.. “Limburgsch dagblad”. Heerlen, 10-05-1947, p. 8. Geraadpleegd op Delpher op 10-04-2023, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010415411:mpeg21:p008

Veiligheid

Door fytotherapeuten aangeraden leverkruid maximaal twee maanden aan één stuk te gebruiken. Niet gebruiken tijdens zwangerschap en borstvoeding.

Het gebruik van koninginnekruid kan leverschade veroorzaken (zie onder). Hogere doses dan aanbevolen kunnen leiden tot irritatie van het spijsverteringskanaal, misselijkheid, braken en diarree.

Het gebruik van leverkruid onder voorschrift en toezicht van een fytotherapeut woirdt aanbevolen. Neem nooit zelf de beslissing om veelvuldig koninginnenkruidthee te gaan drinken.

Is koninginnenkruid giftig?

Koninginnekruidthee werd vroeger gebruikt tegen verkoudheid en als laxeermiddel. Recent onderzoek heeft echter aangetoond dat de pyrrolizidine alkaloïden (PA’s), dit zijn stoffen die van nature in veel plantensoorten voorkomen, een toxisch en leverbeschadigend effect kunnen hebben.  In grote hoeveelheden tast het de lever aan en kan het leverkanker veroorzaken. Daarom wordt het permanente gebruik ervan en het gebruik van een hoge dosis sterk afgeraden.

Is koninginnekruid eetbaar?

Koninginnekruid is niet eetbaar. Het wordt voornamelijk medicinaal toegepast. In vroegere tijden werd een thee van koninginnekruid  toegepast bij verkoudheid en als laxeermiddel.

Reacties en ervaringen

Hieronder kun je reageren op dit artikel. Je kunt bijvoorbeeld je ervaringen delen over koninginnekruid of leverkruid. Of tips geven. Wij stellen reacties zeer op prijs. Reacties worden niet automatisch (direct) gepubliceerd. Dit gebeurt nadat ze door de redactie gelezen zijn. Dit om ‘spam’ of anderszins ongewenste c.q. ongepaste reacties eruit te filteren. Daar kunnen soms enige uren overheen gaan.