Last Updated on 26 juli 2024 by M.G. Sulman
In de herfst kun je soms bloemetjes zonder bladeren zien verschijnen in graslanden, vooral in het zuiden van de pronvincie Limburg. Deze bloemen lijken op krokussen en hebben een lila kleur. Ze behoren tot de plantensoort genaamd Herfsttijloos, ook bekend als Colchicum autumnale. De bloemen groeien op een ondergrondse knol. Deze plant is zeer zeldzaam in Nederland. Het is ook een zeer giftig plantje. Het eten van de bloemen of andere delen van de herfsttijloos wordt ten zeerste afgeraden. De plant bevat een giftige stof genaamd colchicine, die de normale celdeling remt. Niettemin wordt colchicine in kleine doses gebruikt als een oud middel tegen jicht. Het werd ook gebruikt bij de behandeling van kanker. Het probleem is echter dat het verschil tussen een werkzame en een giftige dosis erg klein is.
Wat is de herfsttijloos?
Herfsttijloos (Colchicum autumnale) lijkt sterk op een krokus, maar heeft een paar opvallende kenmerken. Deze plant bloeit in de herfst, vandaar de naam “autumnale”, en heeft geen bladeren tijdens de bloeiperiode. Het blad van dit plantje verschijnt in het voorjaar, maar sterft af voordat de plant gaat bloeien. Een andere naam die in het Nederlands wordt gebruikt is “naakte begijn”.
Deze mooie herfstbloeier ook een van de meest giftige planten is die hier te lande voorkomen. Het giftige plantje is een zogeheten droogbloeier. Dit houdt in dat de bol zonder grond of water kan bloeien en bloemen kan voortbrengen. Na de bloei kan de plant in de tuin worden geplant op een plek met halfschaduw. Hier zal de bol zich vermeerderen en uitbreiden, waardoor het uitermate geschikt is voor verwildering.
Herfsttijloos is geneeskrachtig, maar ook giftig en niet eetbaar!
Herfsttijloos is een plant die van oudsher gebruikt wordt vanwege zijn geneeskrachtige eigenschappen. In vroegere tijden werd de bol van de plant gebruikt, maar tegenwoordig concentreert men zich voornamelijk op het gebruik van de zaden. In herfsttijloos zijn verschillende werkzame stoffen aanwezig, met name tropopnalkaloïden zoals colchicine, cornigerine, demecolcine, colchiciline, cholchifoline en derivaten daarvan. Deze stoffen hebben medicinale en geneeskrachtige eigenschappen en worden vaak gebruikt in de farmaceutische industrie.
Het geneeskrachtige plantje werd vroeger gebruikt als middel tegen geelzucht. Bij geelzucht zijn je huid en je oogwit geel. In de middeleeuwen werd het gezien als een soort toverkruid. Men geloofde dat het dragen van de knol bescherming bood tegen de pest (een besmettelijke infectieziekte die wordt veroorzaakt door een bacterie), en tandpijn. De plant, inclusief de zaden, bloemen en knol, bevat een krachtig gif genaamd colchicine. Deze stof stond bekend als een ontstekingsremmer en werd gebruikt in de behandeling van kanker. Tegenwoordig wordt colchicine nog steeds gebruikt bij de behandeling van hartziekten.
Onthoud echter dat herfsttijloos giftig is voor zowel mens als dier! Alle delen van de plant zijn giftig. Dus het eten eten van deze plant wordt ten zeerste afgeraden! In de literatuur wordt een geval gemeld van voedselvergiftiging met de herfsttijloos (Colchicum autumnale) doordat het verward werd met daslook.1Rousseau G, Clément J, Fezard JB, Laribi S. Intoxication au colchique par confusion avec l’ail des ours [Colchicum poisoning by confusion with wild garlic (Allium ursinum)]. Rev Med Interne. 2022 Sep;43(9):559-561. French. doi: 10.1016/j.revmed.2022.04.022. Epub 2022 May 18. PMID: 35597736.
Colchicine
Colchicine is een stof die in herfsttijloos voorkomt. Het stofje zit zowel in de knol, bloemen als zaden. Het maakt ongeveer 0,3-1,2% uit van de droge massa van deze delen. Colchicine is een alkaloïde. Alkaloïden zijn werkzame stoffen die vooral in planten voor komen en die als giftig worden beschouwden. Colchicine is een oud ontstekingsremmend middel dat effectief is tegen jicht. Het heeft echter een zeer smalle therapeutische marge. Dit houdt in dat er maar een klein verschil is tussen een werkzame dosis en een giftige dosis. Vroeger werd colchicine ook gebruikt ter behandeling van kanker, doch thans wordt meestal de afgeleide stof demecolcine gebruikt. Demecolcine is een medicijn dat wordt gebruikt bij chemotherapie. Het is nauw verwant aan het natuurlijke alkaloïde colchicine.
Colchicine wordt nog steeds regelmatig gebruikt bij de behandeling van hartziekten, voornamelijk om een recidief van acute pericarditis te voorkomen. Pericarditis is een ontsteking van het hartzakje (pericard).
In de plantenveredeling wordt colchicine gebruikt om het aantal chromosomen te verdubbelen. Dit wordt vooral gebruikt om tetraploïde planten te ontwikkelen, zoals tetraploïd Engels raaigras, dat wordt gebruikt voor weilandbeplanting.
Specificaties
- Plantgroep: Bollen en knollen
- Bloeikleur: Paars
- Standplaats: Zon, Halfzon (halfschaduw)
- Familie: Herfsttijloosfamilie (Colchicaceae), een familie van eenzaadlobbige bloeiende planten
- Bladkleur: Groen
- loeitijd: September – oktober
- intergroen: Neen
- Planthoogte: 10 cm – 20 cm
- Grondsoort: Elke goede tuingrond
- Plantafstand: 100 stuks/m²
- Toepassingssuggesties: Geschikt voor wilde tuinen
- Winterhardheid: Zeer goed (-28,8 tot -23,4°C)
- Herkomst: Europa
- Bloeivorm: Trechtervormig, 10 cm lang, 8 cm breed
- Hoogte blad: 15 – 20 cm
- Hoogte bloem: 10 – 15 cm
- Vochtigheid: Kan goed tegen vochtige grond
De plant is vrij zeldzaam in Nederland. Herfsttijloos komt voornamelijk voor in Zuid-Limburg, waar het vrij zeldzaam is. In Midden- en Noord-Limburg, Noord-Brabant, het rivierengebied en het oosten van het land is de herfsttijloos echter zeer zeldzaam. De plant heeft al met al een beperkte verspreiding in specifieke regio’s van Nederland.
Uit de oude doos
Uit de Nieuwe Groninger courant d.d. 30 september1883:
De uitroeiing van de herfsttijlozen
Tegen het einde van de zomer en het begin van de herfst ziet men op vele weiden dikwijls in grote aantallen een plant met lichtviolette bloemen zonder bladeren. Voor het oog is het een sierlijke plant, maar bij nader onderzoek blijkt dat de hoofdwortel diep in de grond reikt, dikwijls meer dan 30 cm, en eindigt in een knol. Waar in de herfst deze bloemen hebben gestaan, verschijnen in de volgende zomer dichte bossen bladeren die een waaierachtig kapsel met zaad omgeven. Deze plant, de herfsttijloos of ook wel gewone tijloos of hondsvergift genaamd, is niet alleen een lastig onkruid dat zich dikwijls over de gehele weide verspreidt, maar bovendien ook giftig, waarbij de zaden dodelijk kunnen zijn.
Een goedkoop en doeltreffend, weinig inspanning vereisend middel om haar uit te roeien, wordt gegeven door het Wochenblatt der Landw. Verein in Groothertogdom Baden, namelijk het volgende: Men neemt een stok van 5 cm dikte en 1 meter lengte, spitst hem aan één uiteinde en steekt of slaat hem in het voorjaar, als de spruiten van de bladerbossen verschijnen, in het midden van de plant ongeveer 40 tot 45 cm diep in de grond. Vervolgens trekt men de stok er weer uit en laat het gat open. Het inslaan is eenvoudig en een arbeider kan op deze wijze in één dag minstens 300 planten doorboren. De knol wordt vernietigd en sterft des te zekerder wanneer er regenwater in het gat verzamelt, wat hij niet kan verdragen. In de volgende herfst zullen er minder bloemen zijn en in het voorjaar minder bladerbossen. Voert men het jaar daarop dezelfde behandeling uit, dan zal het resultaat volledig zijn. Dit middel tot uitroeiing van de herfsttijlozen is volgens genoemd blad door vele landbouwers succesvol toegepast en vereist veel minder arbeid en moeite dan andere methoden. (Red.)
Reacties en ervaringen
Hieronder kun je reageren op dit artikel. Je kunt bijvoorbeeld je ervaringen delen over herfsttijloos, of tips geven. Wij stellen reacties zeer op prijs. Reacties worden niet automatisch (direct) gepubliceerd. Dit gebeurt nadat ze door de redactie gelezen zijn. Dit om ‘spam’ of anderszins ongewenste c.q. ongepaste reacties eruit te filteren. Daar kunnen soms enige uren overheen gaan.
