Last Updated on 26 augustus 2023 by M.G. Sulman
Boerenwormkruid (Tanacetum vulgare), ook wel reinvaren, wormkruid en wormzaad genoemd, is een overblijvende, kruidachtige bloeiende plant uit de composietenfamilie. Deze plant komt van nature voor in gematigde gebieden in Europa en Azië, maar is ook geïntroduceerd in andere delen van de wereld, waaronder Noord-Amerika. Boerenwormkruid heeft fijn verdeelde samengestelde bladeren en gele, knoopachtige bloemen. Het heeft een stevige, rechtopstaande stengel en kan een hoogte bereiken van 50-150 cm. De bladeren zijn veervormig gelobd en geven de plant een varenachtig uiterlijk. De bloemhoofdjes zijn rond en geel van kleur, en ze worden in trosjes aan het einde van de zomer geproduceerd. De plant heeft een kenmerkende geur die lijkt op kamfer met een vleugje rozemarijn. De plant is geschikt voor elke tuingrond en kan goed tegen vorst. Boerenwormkruid is een plant die geneeskrachtige eigenschappen heeft.
Wat is boerenwormkruid?
Boerenwormkruid, Tanacetum vulgare L., is een opvallende plantensoort uit de Composietenfamilie. Een aantal andere planten uit de Composietenfamilie (Asteraceae) zijn:
- Zonnebloem (Helianthus annuus)
- Madeliefje (Bellis perennis)
- Paardenbloem (Taraxacum officinale)
- Kamille (Matricaria chamomilla)
- Margriet (Leucanthemum vulgare)
- Goudsbloem (Calendula officinalis)
- Kamperfoelie (Lonicera periclymenum)
- Distel (Cirsium vulgare)
- Korenbloem (Centaurea cyanus)
- Duizendblad (Achillea millefolium)
De plant groeit in grote pollen en kenmerkt zich in het bijzonder door de schijfvormige hoofdjes met gele buisbloemen die tot 1,3 cm breed kunnen zijn. De bloeiwijze is vertakt aan de top van de plant en de vele hoofdjes vormen een groot scherm. Hierdoor is de bloeiwijze goed zichtbaar en trekt het insecten aan voor bestuiving en bevruchting.
Boerenwormkruid trekt verschillende insecten aan voor bestuiving en bevruchting, waaronder:
- Bijen: Honingbijen en wilde bijen, zoals hommels. Deze worden aangetrokken door de nectar en pollen van het boerenwormkruid.
- Vlinders: Verschillende vlindersoorten, zoals de distelvlinder en de kleine vos, een vlinder uit de familie Nymphalidae.
- Diverse soorten zweefvliegen.
- Kevers: Sommige kevers, zoals de tansykever (Chrysolina graminis), voeden zich met boerenwormkruid.
- Wantsen: De soort is waardplant of gastheer voor nachtvlinders en de boerenwormkruidblindwants (Megalocoleus tanaceti).
- Verschillende andere insecten, zoals vliegen en motten, kunnen ook boerenwormkruid bezoeken voor voedsel en mogelijk bijdragen aan de bestuiving ervan.
Al deze insecten spelen een belangrijke rol bij het overbrengen van stuifmeel tussen de bloemen van boerenwormkruid. Na de bestuiving komen er allerlei processen op gang om bevruchting en uitgroei van zaden en vruchten, goed te realiseren.
De bladeren van boerenwormkruid staan verspreid langs de rechtopstaande, stevige en taaie stengels die uit een wortelstok groeien. De wortelstok zorgt ervoor dat de planten in polvorm groeien. De bladeren zijn veerdelig ingesneden en hebben kleine bladdeeltjes tussen de veren, waardoor ze afgebroken geveerd lijken. De bladslippen hebben een gezaagde rand en eindigen in een punt.
Boerenwormkruid is een pioniersoort die groeit op voedselrijke, verstoorde grond, zoals rivierduinen, bermen, spoorwegen en dijken. Een pioniersoort is een soort die een meestal leeg of bijna leeg gebied koloniseert waar het niet eerder voorkwam.1Wikimedia. Pioniersoort. https://nl.wikipedia.org/wiki/Pioniersoort (ingezien op 14-7-2023) De aanwezigheid van stikstof in de bodem bevordert de groei van boerenwormkruid. Het afbranden van bermen of dijkhellingen heeft zelfs als effect dat de soort sterker terugkomt.2Flora van Nederland. Boerenwormkruid – Tanacetum vulgare. https://www.floravannederland.nl/planten/boerenwormkruid (ingezien op 14-7-2023) Vee vermijdt de plant vanwege de giftigheid, vergelijkbaar met Jakobskruiskruid.
Boerenwormkruid komt oorspronkelijk voor in het grootste deel van Europa en het noordelijke deel van Azië.
Naamgeving
De naam “boerenwormkruid” komt voort doordat de plant in vroegere tijden in de volksgeneeskunde werd gebruikt als middel tegen worminfecties bij vee. Het kruid werd dan door boeren aan vee gevoerd ter bestrijding van wormen.
“Vulgare” is een Latijns woord dat “gewoon” of “algemeen” betekent. In de botanische naam Tanacetum vulgare L. wordt “vulgare” gebruikt om aan te geven dat het een veelvoorkomende of algemene soort is.
De “L.” in Tanacetum vulgare L. is een afkorting van de naam van de botanicus Carl Linnaeus, die de soort voor het eerst officieel heeft beschreven volgens het binominale nomenclatuursysteem. Iedere soort heeft in dit systeem een dubbele naam. De soortnaam wordt voorafgegaan door de geslachtsnaam, beiden in het Latijn.
De geslachtsnaam Tanacetum is vermoedelijk afgeleid van het Oudgriekse woord ‘athanasia’. Dit betekent ‘onsterfelijk’. Deze naam is waarschijnlijk te danken aan het feit dat de bloemen niet snel verwelken en hun gele kleur lang behouden blijft tot in de herfst. De naam kan echter ook verwijzen naar een soort levenselixir dat er in lang vervlogen tijden van werd gemaakt.
Historie in vogelvlucht
Boerenwormkruid werd door de oude Grieken reeds gekweekt als medicinale plant. In de 8e eeuw werd het gekweekt door de benedictijner monniken in Zwitserland en in de kruidentuinen van Karel de Grote. Het werd vaak gebruikt als middel tegen parasieten en darmwormen. Boerenwormkruid werd ook gebruikt om verschillende andere aandoeningen te behandelen, waaronder reuma, spijsverteringsstoornissen, koorts, maagzweren en mazelen.
Als we een paar eeuwen vooruit gaan naar de Middeleeuwen, zien we dat boerenwormkruid in hoge doseringen werd gebruikt om een abortus op te wekken. Dat is het doden en verwijderen van een ongeboren kind tijdens de zwangerschap. Interessant genoeg werd het kruid ook gebruikt door vrouwen die probeerden zwanger te worden en om het risico op een miskraam te verminderen.
Is boerenwormkruid giftig?
In boerenwormkruid komt het giftige bestanddeel thujon voor. Dit bestanddeel staat bekend om zijn wormafdrijvende eigenschappen, met name tegen spoel- en lintwormen. Het traditionele gebruik van boerenwormkruid als middel tegen worminfecties bij vee is gedeeltelijk te danken aan deze eigenschappen van thujon. Thujon werkt bij een zeer grote dosis ook enigszins hallucinerend.
Werkzame stoffen
Boerenwormkruid bevat verschillende werkzame stoffen, waaronder:
- Thujon: Een chemische verbinding met wormafdrijvende eigenschappen en mogelijk neurotoxische effecten (giftig voor het brein) bij hoge concentraties.
- Tanacetine: Een flavonoïde met ontstekingsremmende en antioxidantactiviteiten.
- Santonine: Een stof die voornamelijk aanwezig is in de gedroogde bloemhoofdjes en wordt gebruikt als een anthelminticum (ontwormingsmiddel).
- Camphor: Een terpenoïde verbinding met antimicrobiële en pijnstillende eigenschappen.
- Lactonen: Waaronder matricine en matricarine, die ontstekingsremmende en antispasmodische effecten hebben.
- Essentiële oliën: Boerenwormkruid bevat verschillende vluchtige oliën, zoals borneol en cineol, die medicinale eigenschappen hebben.
Boerenwormkruid is medicinaal en geneeskrachtig
Gezondheidsvoordelen van boerenwormkruid
Boerenwormkruid heeft emenagogue, anti-parasitaire en bittere eigenschappen.3Healthbenefitstimes. Health benefits of Tansy. https://www.healthbenefitstimes.com/tansy/ (ingezien op 14-7-2023) Een emenagogue is een stof of een middel dat de menstruatie bevordert of opwekt. Bittere stoffen stimuleren bepaalde fysiologische reacties in het lichaam stimuleren, zoals de verhoging van de productie van spijsverteringssappen en het stimuleren van de eetlust.
Ondanks de giftigheid van de plant, worden de delen van de boerenwormkruidplant die boven de grond groeien, gebruikt om medicijnen te maken.4RxList. Tansy. https://www.rxlist.com/tansy/supplements.htm (ingezien op 14-7-2023) De belangrijkste medicinale toepassingen van boerenwormkruid zijn om darmwormen en parasieten te helpen behandelen en om de menstruatie te stimuleren bij vrouwen met een onregelmatige cyclus of de afwezigheid van menstruatie.
De volgende zijn de meest voorkomende moderne toepassingen van boerenwormkruid, maar houd er wel rekening mee dat boerenwormkruid erg giftig is en zorg ervoor dat je je laat adviseren door een arts of fytotherapeut over gebruik en dosering.
Spijsvertering
Boerenwormkruid heeft windafdrijvende eigenschappen, het helpt bij het verdrijven van gassen. Het ondersteunt de algemene spijsvertering en gaar spijsveretringsklachten als winderigheid en dyspepsie tegen. Het wordt ook gebruikt om maagzweren, maagkrampen, maagpijn en galblaasproblemen te behandelen. Boerenwormkruid wordt ook beschouwd als een effectieve eetlustopwekker.
Ter bestrijding van darmwormen
Een van de belangrijkste historische toepassingen van boerenwormkruid was als behandeling voor darmwormen en er zijn herboristen die het kruid nog steeds voor dit doel aanwenden. Vanwege het hoge thujongehalte wordt het beschouwd als een bijzonder effectief middel tegen talrijke darmparasieten. Helaas maakt het thujongehalte de plant ook zeer giftig en wordt het meestal in lagere doses ingenomen in de vorm van thee.
Stimuleert de menstruatie
Van boerenwormkruid is bekend dat het krachtige emenagogue-eigenschappen heeft. Dit betekent dat het de menstruatie stimuleert bij vrouwen die last hebben van een onregelmatige menstruatie. Houd er rekening mee dat het tijdens de zwangerschap nooit ofte nimmer door vrouwen mag worden gebruikt, omdat het een abortus kan aanwakkeren.
Nierstenen
Soms wordt boerenwormkruid aanbevolen om nierstenen te behandelen, al dan niet in combinatie met brandnetel om een thee te maken die meerdere keren per dag gedronken kan worden.
Reuma en artritis
Boerenwormkruid werd van oudsher gebruikt om pijnlijke gewrichtsaandoeningen zoals jicht, artritis en reumatoïde artritis te behandelen. Het wordt ook af en toe gebruikt om andere soorten pijn te behandelen, zoals migraine, hoofdpijn, ischias en zenuwpijn.
Is boerenwormkruis eetbaar?
Boerenwormkruid heeft een scherpe en bittere smaak, met een opvallende toets die doet denken aan chrysanten. De jonge blaadjes van de plant kunnen met mate worden gebruikt in gerechten zoals kruidenkoeken, omeletten en dranken.
Reacties en ervaringen
Hieronder kun je reageren op dit artikel. Je kunt bijvoorbeeld je ervaringen delen over de geneeskrachtige werking van boerenwormkruid, of tips geven. Wij stellen reacties zeer op prijs. Reacties worden niet automatisch (direct) gepubliceerd. Dit gebeurt nadat ze door de redactie gelezen zijn. Dit om ‘spam’ of anderszins ongewenste c.q. ongepaste reacties eruit te filteren. Daar kunnen soms enige uren overheen gaan.
