Polyartritis nodosa (PAN): symptomen, oorzaak en behandeling

Last Updated on 5 juni 2025 by M.G. Sulman

Polyarteritis nodosa (PAN), vroeger bekend als periarteriitis nodosa, is een vorm van systeemvasculitis. Dit betekent dat het een auto-immuunziekte is die middelgrote slagaders treft. De kleinere bloedvaten blijven onaangetast. De ziekte kenmerkt zich door aanhoudende ontsteking van deze middelgrote aders, dikwijls met zichtbare knobbels. Als je PAN hebt, dan ervaar je aanvankelijk algemene symptomen zoals koorts, aanzienlijk gewichtsverlies, vermoeidheid, spierzwakte en algemene lusteloosheid. Na verloop van tijd worden de symptomen meer specifiek en kunnen ze zich manifesteren in de darmen (met maag-darmklachten), nieren, spieren, zenuwen en huid. Het kan ook geassocieerd zijn met een chronische hepatitis-B-infectie, een vorm van leverontsteking. Een opvallend kenmerk van PAN is dat na lichamelijke inspanning rode plekjes op de benen kunnen verschijnen, die meestal binnen enkele uren vanzelf verdwijnen. Het omcirkelen van enkele van deze rode plekjes met een inktstift maakt het mogelijk om kort daarna (bijvoorbeeld in spoeddienst) een biopsie te nemen, wat kan helpen bij het stellen van de diagnose.

Casus: het sluimerende vuur – polyarteritis nodosa (PAN)

Hij was 48, nuchtere kerel, niet iemand die snel klaagt. Maar de laatste maanden voelde hij zich leeg. Vermoeid tot in zijn botten, flink wat kilo’s kwijtgeraakt zonder reden, en pijn in zijn benen alsof hij elke dag een marathon liep. Daarbij kwam nog een rare, drukkende buikpijn, tintelende voeten en – tot zijn verbazing – een veel te hoge bloeddruk. “Zal wel stress zijn,” dacht hij. De huisarts dacht aanvankelijk hetzelfde, tot ze die vreemde paarsige huidverkleuringen opmerkte en zijn bloedwaarden torenhoog bleken qua ontsteking. Hier zat meer achter.

In het ziekenhuis werd er stevig doorgezocht. De typische antistoffen bij vasculitis bleven uit – ANCA negatief. Maar een huidbiopt gaf helderheid: ontstoken bloedvaten van middelgroot kaliber, precies wat je ziet bij polyarteritis nodosa. Een zeldzame, vurige systeemziekte die diep in het lichaam kan woekeren – in de nieren, de zenuwen, de darmen. Alles viel op z’n plek: de ongrijpbare klachten waren geen toeval, maar signalen van een onderhuidse storm.

De artsen gingen in de hoogste versnelling: prednison, zwaar geschut in de vorm van immunosuppressiva, en nauwe samenwerking tussen specialisten. Het was geen eenvoudige weg, maar de vlammen doofden langzaam. Zijn energie kwam beetje bij beetje terug, de pijn in zijn buik trok weg, en ook zijn nieren herpakten zich. Alleen de zenuwpijn in zijn voeten bleef als een herinnering aan wat er bijna misging.

Deze casus toont hoe verraderlijk PAN zich kan aandienen: als een puzzel waarvan de stukjes niet lijken te passen – tot je het geheel ziet. Het herinnert eraan hoe belangrijk het is om door te vragen, door te zoeken, en te vertrouwen op je klinische gevoel. Want achter vage klachten kan soms een zeldzame maar levensbedreigende diagnose schuilgaan. En als je die op tijd vangt, kan je het vuur doven voor het alles verteert.

Wat is polyarteritis nodosa (PAN)?

Polyarteritis nodosa (PAN) is een zeldzame aandoening die ontstaat door ontsteking van de bloedvaten, ook wel bekend als ‘vasculitis’. Deze ontsteking veroorzaakt schade aan verschillende orgaansystemen. De gebieden die vaak worden getroffen bij PAN zijn de zenuwen, het darmkanaal, het hart en de gewrichten. Bovendien kan PAN de bloedvaten naar de nieren treffen. Dit kan leiden tot hoge bloeddruk en nierschade.

Vasculitis is een bredere term die wordt gebruikt om ontsteking van de bloedvaten te beschrijven. Wanneer een bloedvat ontstoken raakt, kan het verzwakken en uitzetten. Dit kan de vorming van aneurysma’s tot gevolg hebben. Ook kan het bloedvat zo dun worden dat het scheurt. Vasculitis kan tevens leiden tot vernauwing van de bloedvaten, waardoor ze volledig afgeloten raken. Dit kan schade aan organen tot gevolg hebbe. Dit komt omdat de getroffen organen niet langer de benodigde zuurstof en voedingsstoffen krijgen die ze normaal gesproken via het bloed aangeleverd krijgen.

Het bijzondere aan PAN is dat het specifiek middelgrote bloedvaten aantast. Hierdoor kan de ontsteking gericht zijn op organen en weefsels die door deze bloedvaten worden voorzien. Om die reden kan PAN leiden tot een waaier aan symptomen.

Oorzaak van PAN

Slagaders zijn de bloedvaten die zuurstofrijk bloed naar organen en weefsels transporteren. De exacte oorzaak van polyarteritis nodosa (PAN) is niet bekend. Deze aandoening doet zich voor wanneer bepaalde immuuncellen de aangetaste slagaders aanvallen. Hierdoor ontvangen de weefsels die normaal gesproken door deze slagaders worden voorzien niet de benodigde zuurstof en voeding. Dit gebrek aan essentiële elementen leidt tot schade aan de weefsels.

Polyarteritis nodosa komt vaker voor bij volwassenen dan bij kinderen. Mensen die besmet zijn met actieve hepatitis B of hepatitis C lopen een verhoogd risico om deze ziekte te ontwikkelen. De relatie tussen deze virale infecties en PAN is opmerkelijk, omdat het lijkt alsof het immuunsysteem, dat eigenlijk bedoeld is om je lichaam te beschermen, per abuis de eigen slagaders aanvalt, hetgeen leidt tot de ontwikkeling van de aandoening.

Symptomen van polyarteritis nodosa

Polyarteritis nodosa (PAN) brengt symptomen met zich mee doordat het schade aanricht aan verschillende organen. Meestal krijgen de huid, gewrichten, spieren, maag-darmkanaal, hart, nieren en het zenuwstelsel een tik.

Dit vertaalt zich in:

• Buikpijn
• Minder zin in eten
• Flinke vermoeidheid
• Koorts
• Pijn in de gewrichten
• Spierpijn
• Onbedoeld gewichtsverlies
• Zwakte

Als de zenuwen worden geraakt, kun je last krijgen van dingen als gevoelloosheid, pijn, een branderig gevoel en zwakte. En als de schade aan het zenuwstelsel ernstig is, kan het zelfs leiden tot beroertes of toevallen. Kort gezegd, PAN zorgt voor een heel scala aan symptomen doordat het verschillende delen van het lichaam in de war schopt.

Complicaties

De ernstigste complicaties omvatten vaak gastro-intestinale bloedingen, infecties, hartaanvallen en/of nierfalen.

Onderzoek en diagnose

De volgende diagnostische stappen worden genomen wanneer je arts vermoedt dat je PAN hebt:

Medische geschiedenis

De arts onderzoekt je medische geschiedenis om te zien of er symptomen van polyarteritis nodosa (PAN) zijn geweest.

Lichamelijk onderzoek

Een grondig lichamelijk onderzoek wordt uitgevoerd om te kijken welke organen mogelijk zijn aangetast en om andere ziekten uit te sluiten die vergelijkbare symptomen kunnen veroorzaken.

Bloedonderzoek en urineonderzoek

bloedonderzoek en urineonderzoek worden uitgevoerd om te zoeken naar tekenen van ontsteking of betrokkenheid van organen.

Beeldvormingstests

Röntgenfoto’s, CT-scans of MRI-scans kunnen afwijkingen laten zien in de getroffen gebieden, wat kan wijzen op vasculitis.

Arteriogram

Een arteriogram, waarbij een kleurstof in de bloedbaan wordt ingespoten, kan helpen bij het visualiseren van bloedvaten en het identificeren van aneurysma’s of vernauwingen die wijzen op vasculitis.

Biopsie

Een biopsie van een getroffen gebied kan worden uitgevoerd om de aanwezigheid van vasculitis in het weefsel te bevestigen. Dit gebeurt alleen als andere onderzoeken afwijkende bevindingen tonen.

Behandeling van polyarteritis nodosa

Als PAN toeslaat, voelt het alsof je lichaam in brand staat vanbinnen – onzichtbaar, maar met echte schade. Het goede nieuws? Die vlammen zijn te blussen. De behandeling van polyarteritis nodosa is erop gericht om het overactieve immuunsysteem tot bedaren te brengen, de ontsteking te stoppen en verdere schade aan vitale organen te voorkomen. En ja, dat vergt een stevige aanpak.

Eerst het vuur temmen: prednison en cyclofosfamide

Zodra de diagnose PAN valt, grijpt men vaak meteen naar prednison – een krachtig ontstekingsremmend medicijn dat het immuunsysteem als het ware tot stilte maant. De dosis is in het begin hoog, soms schrik je van de hoeveelheid, maar het is nodig om snel in te grijpen. Veel patiënten voelen al na enkele dagen verbetering: de pijn vermindert, de koorts zakt, en de vermoeidheid klaart op.

In ernstigere gevallen – vooral als er schade dreigt aan nieren, hart of zenuwstelsel – wordt prednison vaak gecombineerd met cyclofosfamide, een zwaarder immunosuppressivum dat nog dieper inwerkt op het immuunsysteem. Het is geen lichte medicatie: het onderdrukt niet alleen de overactieve afweer, maar maakt je ook vatbaarder voor infecties. Daarom word je tijdens de behandeling nauw opgevolgd, met regelmatig bloedonderzoek en controle van je weerstand. Het doel? De storm in je lichaam tot rust brengen en blijvende schade voorkomen.

Als hepatitis B meespeelt

Soms zit er onder de PAN-diagnose een boosdoener verborgen: een infectie met het hepatitis B-virus. In dat geval verandert de behandelroute. Want dan wil je het virus zélf bestrijden, terwijl je tegelijkertijd de schade van de ontsteking beperkt. Immunosuppressie zonder virusbehandeling kan in dat geval averechts werken. Daarom wordt bij hepatitis B-gerelateerde PAN een antivirale behandeling opgestart – bijvoorbeeld met tenofovir of entecavir – en wordt de immuunonderdrukking voorzichtiger gedoseerd. In sommige gevallen is zelfs een korte kuur met plasmaferese (waarbij ontstekingsstoffen uit het bloed worden gefilterd) nodig.

Onderhoud en afbouw: methotrexaat of leflunomide

Zodra de ergste onrust onder controle is, begint het tweede deel van de reis: het onderhouden van de rust. Dat gebeurt vaak met lichtere medicatie zoals methotrexaat of leflunomide – middelen die al langer bekend zijn bij reumatische aandoeningen. Ze helpen om op de lange termijn terugvallen te voorkomen, zonder de zware bijwerkingen van langdurige hoge doseringen prednison of cyclofosfamide.

Het is een zoektocht naar balans. Want elk lichaam reageert anders, en ook de ernst en locatie van de ontsteking spelen mee. De ene patiënt heeft na een jaar de medicatie kunnen afbouwen, terwijl de ander langdurige begeleiding nodig heeft.

Maar wat altijd centraal staat, is zorg op maat. Een team van specialisten dat met je meedenkt, luistert, bijstuurt en vooral: hoop geeft. Want PAN is pittig, maar met de juiste behandeling is herstel – en zelfs een leven zonder klachten – absoluut mogelijk.

Voeding als bondgenoot

Je hoeft echt geen groene smoothies te gaan leven – maar bewuste voeding kan wel degelijk een verschil maken als je met PAN te maken hebt. Omdat je immuunsysteem overuren draait (of net afgeremd wordt door medicatie), heeft je lichaam extra bouwstoffen nodig om te herstellen.

Kies voor ontstekingsremmende voeding zoals vette vis (denk: zalm, makreel, sardientjes), veel groenten (vooral groene bladgroenten, broccoli, paprika), noten, zaden en olijfolie. Kurkuma, gember en blauwe bessen zijn ook mooie natuurlijke helpers. Vermijd suikerpieken, zwaar bewerkte producten en te veel rood vlees, want die kunnen de ontstekingsgevoeligheid verhogen.

En: als je prednison gebruikt, let dan extra op je zoutinname, want die medicatie houdt vocht vast en verhoogt je bloeddruk. Extra kaliumrijke voeding (zoals banaan, spinazie, avocado) is dan een slimme keuze.

Bewegen zonder te overvragen

Je spieren en gewrichten kunnen bij PAN flink protesteren. Toch is blijven bewegen cruciaal – ook al voel je je soms een slappe vaatdoek. Beweging houdt je bloedsomloop op gang, helpt je spieren sterk te blijven en verbetert zelfs je stemming.

Begin klein: een dagelijkse wandeling van 10 minuten is al winst. En van daaruit bouw je voorzichtig op. Denk aan pilates, fietsen, zwemmen of lichte krachttraining. Luister altijd naar je lijf: pijn is een signaal, geen vijand. En vermoeidheid mag er zijn – geef jezelf de ruimte om uit te rusten zónder schuldgevoel.

Een gespecialiseerde fysiotherapeut of revalidatiearts kan je helpen om een plan op maat te maken. Want opbouwen mag, maar over je grenzen gaan is nergens voor nodig.

Rust in je hoofd, rust in je lijf

Een lijf dat tegen zichzelf vecht, zorgt ook mentaal voor storm. Veel mensen met PAN worstelen met angst, somberheid of onzekerheid. Wat als het terugkomt? Wat als ik mijn oude leven niet meer oppak?

Dat is allemaal normaal – en bespreekbaar. Psychologische begeleiding kan je helpen om je nieuwe werkelijkheid te verwerken en om weer vertrouwen te krijgen in je lichaam. Ook ademhalingsoefeningen, mindfulness of christelijke meditatie (bijv. met Bijbelteksten) kunnen helpen om die innerlijke onrust te kalmeren.

Durf te praten over wat je doormaakt. Met je arts, je partner, je vrienden. Je hoeft het niet alleen te doen.

Voorbeeldweek voor herstel na PAN

(let op: pas dit gerust aan op je eigen energie, behandelschema en agenda)

---

maandag – zachte start

• 08:30 Rustig wakker worden, licht ontbijt met eiwit (bijv. havermout + noten + blauwe bessen)

• 09:30 Korte wandeling buiten (10–15 minuten), frisse lucht helpt je energie en stemming

• 10:30 Rustmoment: eventueel korte gebedstijd of overdenking (Psalm 23 of Jesaja 40:29)

• 11:00 Korte huishoudelijke taak of administratie (20 minuten), dan pauze

• 12:30 Lunch (volkoren wrap met groente en kip/vega + water met citroen)

• 14:00 Middagdutje of rust op de bank – zet je telefoon uit 😉

• 16:00 Lezen, iets creatiefs of podcast luisteren

• 18:00 Warme maaltijd met veel groente + omega-3 (bv. zalm, quinoa, broccoli)

• 20:00 Televisie of iets ontspannends, afsluiten met gebed of dankmomentje

---

dinsdag – actieve dag met rustmomenten

• 08:00 Opstaan, lichte stretch (YouTube: “gentle morning stretch”)

• 09:00 Ontbijt + dagvers voor jezelf: “Wat geeft vandaag betekenis?”

• 10:00 Activiteit naar keuze (boodschap doen, naar fysio, revalidatiegroep)

• 12:30 Lunch + bijbelmoment (bijv. Lukas 12:22-31 – “Wees niet bezorgd”)

• 14:00 Creatieve uitlaatklep: schilderen, breien, muziek maken, schrijven

• 16:00 Lichte beweging: buitenlucht, tuinieren, fietsen (10–20 min)

• 18:30 Gezonde maaltijd met peulvruchten of vis, extra groente

• 21:00 Warme douche, eventueel magnesium (voor spierontspanning)

---

woensdag – focus op herstel en zingeving

• 08:30 Rustige start, thee met gember/kurkuma

• 09:30 Dagboek schrijven of gebedswandeling (ook al is het 5 minuten)

• 11:00 Gesprek met een coach, pastoraal werker of therapeut

• 13:00 Lunch met soep + volkoren boterhammen

• 15:00 Belmoment met een dierbare (verbinding is helend)

• 17:30 Avondeten + tv-loze avond, even zonder prikkels

• 20:00 Bijbelstudie, worship luisteren of reflectie op dankbaarheid

---

donderdag – “lichamelijke boost”-dag

• 08:00 Opstaan, eiwitrijk ontbijt (bv. Griekse yoghurt + lijnzaad + banaan)

• 09:30 Ochtendwandeling of begeleide beweging (zoals fysiotherapie)

• 11:00 Lichte klusjes, dan boek lezen of luisteren

• 13:00 Lunch + kort middagdutje (20–30 minuten is vaak perfect)

• 15:00 Stretchsessie of rustige pilates, dan veel water drinken

• 18:30 Avondmaaltijd + samen eten als dat kan – sociaal contact voedt ook

---

vrijdag – evaluatie & dankbaarheid

• 08:30 Wakker worden, terugblikken op de week (wat ging goed? wat gaf energie?)

• 10:00 Coaching, psychologische begeleiding of zelfreflectie-oefening

• 12:00 Lunch met volkorenpasta of linzensalade

• 14:00 Creatieve ontspanning of luisterboek

• 16:30 Korte wandeling met muziek of podcast

• 20:00 Dankbaarheidslijstje maken (3 zegeningen van de week) + gebed

---

weekend – vrijheid met ritme

In het weekend hoef je niets te bewijzen. Doe waar je hart warm van wordt: een bezoekje aan familie, een kerkdienst (online of fysiek), rustige momenten alleen. Zorg voor rust tussen de activiteiten. En geef jezelf zondag écht als rustdag cadeau. Geen “moeten”, maar gewoon zijn.

Prognose

Meestal zorgt de behandeling ervoor dat ongeveer 90% van de mensen met polyarteritis nodosa (PAN) in remissie komt of zelfs geneest. Maar als je PAN onbehandeld laat, kan dat behoorlijk heftig uitpakken. Vooral als het zich op de nieren en het maag-darmkanaal richt, kan het een fatale afloop hebben. Behandeling is dus echt van levensbelang.

Na het bereiken van remissie ervaart ongeveer 60% van de patiënten binnen vijf jaar een terugval. Opmerkelijk is dat in gevallen veroorzaakt door het hepatitis B-virus het terugvalpercentage slechts ongeveer 6% bedraagt. Dit benadrukt het belang van gerichte behandeling, vooral bij een onderliggende virale oorzaak.

Reacties en ervaringen

Hieronder kun je reageren op dit artikel. Je kunt bijvoorbeeld je ervaringen delen over polyarteritis nodosa, of tips geven over hoe he het beste met PAN kunt omgaan. Wij stellen reacties zeer op prijs. Reacties worden niet automatisch (direct) gepubliceerd. Dit gebeurt nadat ze door de redactie gelezen zijn. Dit om ‘spam’ of anderszins ongewenste c.q. ongepaste reacties eruit te filteren. Daar kunnen soms enige uren overheen gaan.